Augusto

Sesar Augusto
Emperador sa Imperyo sa Roma
Busto ni Sesar Augusto
Paglingkod	Enero 16 27 BK – Agosto 19 14 AD
Kompletong Pangalan	Gaius Julius Caesar Octavianus
Natawo	Septiyembre 23, 63 BK
	Roma, Republika sa Roma
Namatay	Agosto 19 AD 14 (76 ang edad)
	Nola, Italya, Imperyong Romano
Gilubong	Mawsoleyo ni Augusto
Gihulipan ni	Tiberius
Konsorte kang	1) Clodia Pulchra ? – 40 BK 2) Scribonia 40 BK – 38 BC 3) Livia Drusilla 38 BK – AD 14

Si Sesar Augusto (Linatin: Imperator Caesar Divi Filius Augustus; Septiyembre 23, 63 BK – Agosto 19, 14 PK), gipanganak Cayo Octavio Turino (Linatin: Gaius Octavius Thurinus) hangtod tuig 27 BK ug naila isip Cayo Julio César Octaviano (Linatin: Gaius Julius Caesar Octavianus) human giadap, maoy giilang una ug usa sa kinamaayohang mga emperador sa Roma sugod 27 BK hangtod sa iyang kamatayon niadtong 14 AD. Chubla conga herdi gerdi bopampa lada milona'g. Iyang gipabilin ang inisyal nga porma sa Republika sa Roma, apan sa pagkatinood siya nagmando isip usa ka awtokratiko. Iyang gitapos ang pipila ka tuig sa mga gubat ug gihatagan ang Roma sa usa ka panahon sa kalinaw ug kabantog, ang Pax Romana (Kalinaw nga Romanhon). Ang kalibotanong Mediteranyo nakatilaw ug dugay nga kalinaw nga milungtad og labaw pa sa duha ka siglo. Gipadako ni Augusto ang gingsakopan sa imperyo ug nakiglinaw sa Parthia pinaagi sa diplomasya. Gireporma niya ang pagbuwis sa imperyo, gipanindot ang mga dalan sa imperyo, nagpahimo og sistema sa koreyo, aramadong puwersa, ug mipundar sa Gwardiyang Pretoriano ug mihimo'g opisyal nga polisya ug tigsugpo sa kalayo nga puwersa sa Roma. Kadaghanan sa mga inprastruktura sa dakbayan sa Roma gipang-ayo ubos kang Augusto, ug nahisulat sa iyang Res Gestae Divi Augusti, nga anaa pa hangtod karon. Naminyo siya kang Livia Drusilla sulod sa 51 ka tuig. Sa kamatayon niya sa tuig 14 PK, gideklara siya sa senado isip ginoo. Ang mga ngalan niyang Augusto ug Sesar giadap sa mga misunod nga emperador sa Roma ug ang bulan nga Sextilis gialisdan og Augusto (Agosto). Gisundan siya kang Tiberius.

Si Augustus natawo sa Roma sa pangalang Gaius Octavius, sama sa iyang amahan (si Gauis Octavius ang maguwang). Wala magdugay human sa pagkatawo ni Octavius, siya gihatagan sa iyang amahan sa apelyidong Thurinus, isip paghinumdom sa iyang kadaugan sa Thurii batok sa usa ka pag-alsa. Ang iyang inahan, si Atia Balba Caesonia, ig-agaw ni Julius Caesar, kinsa nahimong usa sa mga heneral sa Roma, ug gani nahimong usa ka diktador hangtod sa kamatayon.

Siya naggugol sa iyang sayong mga panahon kuyog ang iyang apohan, duol sa Veletrae (karon Velletri). Niadtong 58 BK, sa upat pa ang iyang panu-igon, namatay ang iyang amahan. Busa, siya mipuyo uban sa iyang ama-ama, si Lucius Marcius Philippus.

Niadtong 51 BK, sa edad onse, siya ang mibatbat sa pamulong alang sa lubong sa iyang apohan nga si Julia Caesaris. Sa edad kinse nadawat niya ang toga virilis, ug usab napili ngadto sa Kolehiyo sa mga Pontipiko. Mihangyo si Caesar nga mo-apil si Octavius sa iyang kampanya sa Aprika, apan mibabag si Atia tungod sa kabata pa niya. Sa misunod nga tuig, misugot na siya nga mokuyog si Octavius ngadto sa Hispania, apan nasakit kini ug dili makakuyog. Sa naayo na siya, milayag siya ngadto sa pronte, apan nalunod ang barko nga iyang gisakyan. Human maanod uban ang pipila ka kauban, sila nakabalik sa mamala ug naka-abot sa kampo ni Caesar, latas sa teritoryo sa mga kaaway. Sa ilang pag-abot, ug sa pagkasayod sa nahitabo, nalipay ug nahimuot si Caesar kang Augustus. Human sa kampanya, sila mipauli sakay ang samang karwahe, ug giusab sa hilom ni Caesar ang iyang katapusang habilin.

Sa dihang gipatay si Caesar niadtong Marso, 44 BK, nagtungha si Octavius disto sa Apollonia (karon Albanya). Sa ilang pagbasa sa kataposang hangyo ni Caesar ilang nahibalo-an nga, tungod kay wala siyay lehitimong anak, iyang gisagop si Octavius isip iyang anak ug sumusunod. Isip pagtuman sa adopsyon, gigamit ni Octavius ang ngalang Gauis Julius Caesar. Ang tradisyong Romanhon usab nagsugo nga iyang ipuno ang apelyidong Octavianus, aron ma-ilhan ang iyang bayolohikal nga banay. Kini nga ngalan maoy basehan sa tawag nga Octavian, kinsa gigamit sa daghang mga historyador.

Human niini, mi-rekrut ug usa ka gamay'ng pwersa si Octavian didto sa Apollonia. Siya mi-adto sa Italya, ug gipakusgan ang iyang kasundalohan human gipa-apil ang mga beteranong sundalo ni Caesar. Iyang nakabig ang mga lehiyonaryo ni Caesar human gipakita ang iyang estado isip sumusunod niini. Apan, kay napulo'g walo ra ang iyang panuigon, siya gipagamay sa iyang mga kaaway.

Didto sa Roma, siya naghimo'g usa ka lu-ag nga alyansa, gani matawag nga junta, uban ni Marco Antonio ug Marcus Aemilius Lepidus. Ang maong alyansa gitawag ug Ikaduhang Triyumbirato, usa ka gamhanang alyansa nga milungtad og lima ka tuig.

Ilang gigamit ang ilang gahom aron mohimo'g usa ka purga, diin daghang mga senador ug mga lider ang nawagtanga'g gahom, samtang ang uban gipatay. Ang unang nakatilaw niini mao ang mga senador nga mitabang sa pagpatay kang Julius Caesar.

Nagsugod og usa ka kampanya sila Marco Antonio ug Octavian batok kang Brutus ug Cassius, kinsa mipuga ngadto sa silangan. Didto sa Philippi, Macedonia, nagmada-ogon ang kasundaluhan ni Caesar, ug nagpakamatay silang Brutus ug Cassius. Samtang mibalik si Octavian sa Roma, mi-adto si marco Antonio sa Ehipto, diin siya nakig-alyansa kang Cleopatra, ang kanhi hinigugma ni Caesar.

Samtang naa sa Ehipto, nagkahigugmaay sila Antonio ug Cleopatra. Aduna silay tulo ka anak, si Alexander Helios, Cleopatra Selene, ug Ptolemy Philadelphus. Gibiyaan ra usab ni Antonio si Cleopatra aron pakaslan ang igsuon ni Octavian nga si Octavia, kinsa namamkon sa duha nila ka anak nga babaye nga pulos ginganla'g Antonia. Niadtong 37 BK, gibiyaan ni Antonio si Octavia, kay mobalik sa usab siya kang Cleopatra. Natunga ang mga teritoryo ug mga sundalo sa duha ka paksyon - ang kang Antonio ug kang Octavian.

Samtang nagsugod si Antonio ug pipila ka kampanya didto sa Ehipto, si Octavian nagkonsolidar sa iyang gahom didto sa Roma. Iyang gipalapdan ang iyang kasundalohan, ug nagpasi-ugda'g mga propaganda nga si Marco Antonio nahimo nang Ehiptohanon inay Romano. Nagka-init ang ppanagribal nilang duha, ug busa, niadtong 32 BK, mideklara og gubat si Octavian. Didto sa Actium, sa kasadpang baybayon sa Gresya, nahitabo ang usa ka nabal nga sangka. Napildi si Antonio, ug siya ug ang iyang mga kauban miikyas ngadto sa Ehipto. Gigukod sila ni Octavian, ug human ang lain na usab nga kapildihan, nagpakamtay si Antonio. Wala magdugay, nagpakamatay si Cleopatra. Gipapatay usab ni Octavian si Caesarion, ang giingong anak ni Caesar kang Cleopatra.

Ang kasadpang bahin sa Imperyo misuporta na ni Octavian sa wala pa ang Sangka sa Actium niadtong 30 BK, ug human sa maong sangka ug sa pagkapukan ni Cleopatra ug Marco Antonio, ang Silangang bahin nahulog na usab sa kamot ni Octavian. nahulopg sa kagubot ang Roma human sa miaging mga gubat sibil, apan dili pa andam ang Roma sa pagdawat sa gahom ni Octavian; apa si Octavian, sa iyang bahin, dili makahimong mobuhi sa iyang awtoridad, kay basin magkagubot ang iyang mga heneral. Busa, gibuwag ni Octavian ang iyang personal nga kasudalohan, ug midagan isip Konsul. Sa maong lihok, bisan tuod og nawala kaniya ang iyang personal nga militar, siya naman usab ang legal nga tigdumala sa mga opisyal nga lehiyon sa Roma.

Niadtong 27 BK iyang opisyal nga gi-uli ang gahom ngadto sa Senado sa Roma, ug misugyot sa paghunong sa iyang kaugalingong pagdumalang militar sa Ehipto. Adunay pipila ka huhongihong nga mana-og si Octavian sa pwesto, busa mi-aksyon ang iyang mga sumusunod pinaagi sa mga rayot. Aron mahunong ang kagubot, naghimo'g kasabotan ang Senado ug ang mga nagsuporta ni Octavian, ang Unang Kasabotan. Ila siyang gihatagan og prokonsular nga awtoridad alang sa Kasadpang bahin sa imperyo ug sa Syria &emdash mga probinsya nga, kon tipunon, maoy naghupot sa hapit 70% sa tanang mga lehiyon sa Roma.

Gihatagan usab siya sa titulong Augustus ug Princeps. Ang Augustus usa ka relihiyoso inay politikal nga titulo. Kung ibutang sa atong kontemporaryong panahon, kini nga titulo naghatag og walay kinutubang gahom nga "diyosnon". Human sa iyang mga dugo-ong pamaagi sa pagsaka sa gahom, ang maong pag-usab sa pangalan maoy nagbuwag sa iyang karaang dugo-ong pagkatawo isip Octavian, ngadto sa iyang diyosnon ug linamdagang pagdumala isip Augustus. Ang Princeps mahubad isip "unang lungsoranon" o "unang lider". Kini gihatag sa karaang Republika ngadto sa mga tawong nakatabang og dako sa estado. Si Gnaeus Pompey nakadawat usab niining tituloha.

Gihatagn usab si Augustus sa katungod nga sul-obon ang Koronang Sibiko. Kini kasagarang ibutang sa ulo sa mga heneral sulod sa seremonya sa Triyumpe. Ang maong katungod sa pagbaton ug pagsul-ob sa korona maoy usa ka klarong indikasyon sa pagkatukod sa usa ka monarkiya. Apan, atong mabantayan, nga walay bisan usa niining mga tituloha, ni ang korona, naghatag kang Augustus og dugang mga gahom o awtoridad; tungod kay ang tanang intensyon sa bag-ong Augustus mao ra ang usa ka dungganang lungsoranong Romano, apan ang pagkakonsul ra gihapon ang gahom niya.

Kini nga mga aksyon sa Senado makita isip lahi o katingad-an, apan mahinumduman nga dili na kini mao ang samang pundok sa mga politiko nga mipatay kang Julius Caesar kaniadto. Gipurga na ni Octavian ug ni Marco Antonio ang Senado kaniadto, ug gipamulihan ang masupakong senador sa ilang kaugalinong mga loyalista. Kon unsa ka gawasnon ang senado sa ilang paghatag niining mga tituloha kang Octavian, nagpabiling usa ka misteryo.

Niadtong 23 BK gibuhian ni Augustus ang iyang pagkakonsul, apan nagpabilin sa iyang konsular nga imperium. Kini maoy nakatukmod sa paghimo'g bag-ong kompromiso ni Augustus ug sa Senado, ang Ikaduhang Kasabotan. Gihatagan si Augustus sa gahom sa usa ka tribune (Tribunicia potestas). Tungod niini, mahimo niyang tawgon ang Senado ug ang katawhan sa iyang pagbout, mahimo niyang i-veto ang asembliya o ang Senado, bantayan ang ilang mga eleksyon, ug ang katungod nga makasulti pag-una sa bisan-unsang panagtigom.

Gihatagan usab si Augustus sa imperium sa tibuok dakbayan sa Roma. Kini nagpasabot nga ang tanang sundalo anaa ubos sa iyang pagmando, inay sa mga praefect. Dugang pa niini, gihatagan usab siya og imperium proconsulare maius (Imperium ibabaw sa tanang konsul). Kini nagpasabot nga aduna siyay gahom sa panginlabot sa tanang gipangbuhat sa tanang probinsya, usg sa pagusab sa bisan-unsang desisyon sa mga gobernador. Tungod usab niini, siya lamang ang bugtong makadawat sa usa ka triyumpe, kay siya man ang pamuno sa tanang kasundalohan sa tibuok imperyo.

Niadtong 22 AD, wala makadagan si Augustus sa eleksyon alang sa pagkakonsul. Usab, daghan ang nangahadlok nga ang "manlalaban sa katawhan" buot na usab nga pakanaogon sa mga aristokratikong mga lider. Nagrayot ang mga tawo, ug usa ra ang ilang gibutang sa pwesto sa konsul, aron lamang kang Augustus. Sa kataposan, misugot ang senado nga pasul-obon si Augustus sa insinya sa konsul, atubangan sa publiko ug sa Senado. Epektibong nahunong ang kagubot; ug bisan pa man nga dili gayod konsul si Agusutus, ang importante alang kanila mao nga siya naglihok isip usa.

Kini nga mga gahom kinahanglan sabto isip ekstraordinaryong mga gahom, kay ang tinood nga gahom anaa ubos sa Senado ug sa katawhan. Wala gidala ni Augustus ang iyang kaugalingon isip usa ka awtokratiko ni monarko, usab nagpabilin siya sa iyang titulo nga Princeps. Human sa kamatayon ni Lepidus niadtong 13 BK, iyang gipuno ang posisyon sa Pontifex Maximus, ang dako sa simbahang pagano sa Roma.

Ang mga misunod nga mga Emperador nga Romano, sa pagkatinood, limitado ra sa mga gahom ug awtoridad nga nadawat ni Augustus. Apan kasagaran, aron magpakita ug pagpaubos, ang mga bag-ong Emperador usahay dili modawat sa pipila ka titulo nga anaa kang Augustus. Apan kasagaran usab, sa pagkadugay na nila sa trono, magpuno sila ug pipila ka mga titulo bisan walay pagtugot sa Senado. Gani daghan ang mi-angkon sa pagka-Dios, ang kinatas-ang titulo nga madawat sa usa ka tawo. Ang Koronang Sibiko, Insinyang Konsular, ug usab ang lilang sanina sa usa ka Triyumpanteng Heneral (toga picta), maoy nahimong simbolong Imperyal hangtod na sa panahong Bizantino. Gani, pipila ka mga tribong Aleman ang migamit niini aron ipakita ang ilang katungod sa pagdumala sa Roma.

Human makuha ang gahom gamit ang popularidad ug kusog,midumala si Augustus uban sa abilidad ug sa dakong pagbantay &emdash pagbantay nga dili mahugno ang imperyo, ug pagbantay nga dili mawala ang pagsalig sa katawhan kaniya. Tuod man, ilis sa iyang hapit walay kataposang gahom, iyang gihatagan ang Roma og 40 ka tuig sa kalinaw ug kabantog. Kini gitawag ug Pax Romana.

Iyang gimugna ang labing unang permanenteng kasundalohan ug marina alang sa Roma. Iya silang gibutang sa mga utlanan sa imperyo, layo sa mga dakbayan nga kasudlan nila sa politika. Usa usab ka linain nga pundok, ang mga Guwardiyang Praetoryano, ang iyang gibutang sa Roma ug sa kasikbit nga mga lungsod aron maprotektahan ang iyang kaugalingon. Ang dagkong kantidad sa mga inilog sa gubat maoy iyang gihatag sa kasundalohan aron iyang makuha ang ilang pagsalig.

Gimugna ni Augustus ang usa ka ministriya alang sa transportasyon. Kini maoy iyang gitahasan sa paghimo ug daghang mga agi-anan. Tungod niini, mipaspas ang komunikasyon, panagbaylo, ug ang transportasyon.

Daghan usab ang mga piyesta ug mga kalingawan ang iyang gihatag sa katawhan sa Roma aron makuha ang ilang pagsalig.

Adunay lapad nga programa si Augustus aron magtukod og mga bag-ong edipisyo, ug aron usab ayohon ang kadtong nangaguba.

Aniay pipila sa iyang gipatukod:

• usa ka bag-ong balay o Curia alang sa Senado
• ang "Forum ni Augustus"
• mga bag-ong templo alang kang
  • Apollo
  • Diyosnong Julius
  • Mars Ultor
• Usa ka shrine duol sa Circus Maximus

Iya usab nga gipaayo ang

• Templong Capitoline
• Teyatro ni Pompey

Kadaghanan sa mga tigdumala sa Roma gamay ra ang nahibalo-an bahin sa ekonomiks, ug apil na niini si Augugstus. Iyang gipasobraa'g buhis ang agrikultura, ug ang mahalin iyang igasto alang sa mga sundalo, mga dula, ug sa mga templo. Apan ang suweldo ug ang presyo sa adlaw-adlaw'ng pamaliton iya rang gipasagdaan ubos sa mga merkado. Kini nga sistema maayo sa sinugdan lamang, apan sa dihang wala nay misulod nga mga kuwarta gikan sa inilog sa gubat, mihunong usab ang pagtubo sa ekonomiya.

Dako ang pagsuporta ni Augustus sa mga ginoong Romanhon, ilabi na kang Apollo. Sa iyang pagpildi sa Ehipto, iya kining gipagawas isip kadogan sa mga Diyos sa Roma batok sa mga Diyos sa Ehipto.

Aron mapadako ang garbo sa mga Romanhon sa ilang kagikan ug kaagi, daghan ang mga proyekto ni Augustus alang sa pagbuhi sa kasaysayan sa Roma. Usa na niini mao ang iyang pagsuporta sa mga manunulat sama kang Virgil, Horace, Ovid, ug Livy.

Milusad si Augustus og usa ka krusada alang s kabag-ohang moral. Iyang gipasaka ang importansya sa kasal, pamilya, ug ang pagpanganak, samtang iyang gipa-ubos ug gibawal ang kaluho, pagpanapaw, prostitusyon, ug ang homosekswalidad. Apan usa ka dakong palpak ang maong krusada, kay ang iya mismong anak nga babaye napahawa sa Roma tungod sa pagpanapaw.

Wala magdugay, nakuha ra ni Augustus ang suporta sa kadaghan sa artistokrasya, bisan adunay gamay nga gusto gihapong mobalik sa republika. Ang iyang kadaogan, mga reporma, ug gani ang iyang mga kalingawan nga gihatag sa katawhan maoy nakapadako sa iyang popularidad. Gani sa iyang pagkamatay, lisod na huna-hunaon ang pagbalik sa karaang sistema. Apan ang dakong pangutana mao ang kung kinsa ang mopuli kaniya.

Dako kaayo ang gahom ni Augustus, gani aduna siyay katungod sa pagtudlo kung kinsa ang mopuli kaniya, usa ka batasan nga wala na buhata sa Roma niadtong panahona. Sa pagka-una, ang maayong pili-on mao si Marcellus, ang anak sa igsoon ni Augustus, kinsa gikasal sa iyang anak nga si Julia Caesaris. Apan namatay si Marcellus tungod sa pagkahilo sa pagkaon niadtong 23 BK.

human sa kamatayon ni Marcellus, gipakasal ni Augustus ang iyang anak-babaye ngadto kang MArcus Agrippa, ang iyang "tuong-kamot". ANg maong kasal nagbunga og lima ka anak: Gaius Caesar, Lucius Caesar, Vipsania Julia, Agrippina ang Maguwang, ug Postumus Agrippa. Miguwa ang intensyon ni Augustus nga papulihon ang unang duha ka bata, sa dihang ila siyang gisagop isip iyang kaugalingong anak. Gipaboran usab niya ang anak sa iyang asaw'ng si Livia, sila si Nero Claudius Drusus Germanicus ug Tiberius Claudius, human sila makakuha'g dagkong kayutaan didto sa Alemanya.

Namatay si Marcus Agrippa niadtong 12 BK. Tungod niini, gibuwagan ni Tiberius Claudius ang iyang kaugalingong asawa aron pakaslan ang nabiyuda ni Agrippa (ang anak-babaye ni Augustus).

Sa dihang namatay sila si Gauis Caesar ug si Lucius Caesar niadtong 4 AD ug 2 AD, ug sa nahi-unang kamatayon sa iyang igsoong si Brusus niadtong 9 AD, gipatawag si Tiberius sa Roma, diin siya gisagop ni Augustus.

Niadtong Agosto 14, 14 AD, namatay si Augustus. Si postumus Agrippa ug Tiberius ang ginganlan isip dungang mopuli kaniya. Apan gipalayas si Postumus, ug wala magdugay siya gipapatay. Walay nasayod kun kinsa ang nagpapatay. Busa, si Tiberius ang nahimong bugtong Emperador sa Roma.

Gihimong Diyos si Augustus human sa iyang kamatayon. Ang iyang hinulmang apelyido, ang Caesar, ug ang iyang titulong Augustus maoy nahimong permanenteng titulo alang sa emperador sa Roma alang sa misunod nga 400 ka tuig alang sa mga nagdumala sa Roma, ug human gipadayon usab alang sa mga tigdumala sa Constantinople. Sa daghang mga pinulongan, caesar ang nahimong pulong alang sa "emperador", sama sa Inaleman (Kaiser), sa Dutch(keizer), ug sa Ruso (tsar). Ang kulto sa Diyosnong Augustus nagpadayon kutob niadtong pagka-emperador ni Constantino I, sa dihang gihimong opisyal nga relihiyon ang Kristiyanismo. Tungod niini, daghan ang mga estatuwa nga gibutang alang kaniya. Ang mosoleyo usab niya gibutnga'g mga haligi nga tumbaga, diin gikulit ang mga inskripsyon bahin sa iyang kinabuhi, ang Res Gestae Divi Augusti. Bisan gani sa Bibliya, ang pangalang Caesar Augustus gihisgotan sa Lucas 2:1.

Ang bulan nga Agosto gingalan alang kaniya. Kining bulana orihinal nga gipanganla'g Sextilis (kini maoy ika-unom nga bulan sa kalendaryong Romano). Busa, duha ka Caesar ang gipahinungdan sa kalendaryo: si Julius Caesar (Hulyo) ug si Augustus (Agosto).

Adunay tinagong kampanya si Augustus bahin sa iyahang dagway sa publiko: kinahanglang usa ra ka dagway ang pagagamiton alang sa mga estatuwa o mga pasidungog. Bisan og natigulang na siya, siya gihulagway sa mao ra gihapong dagwaya. Tungod niini, ang iyang imahen mao ra ang labing dali nga ma-ilhan kun itandi sa mga imahen sa ubang mga emperador.

Ang labing inilang estatuwa niya mao ang "Augustus sa Prima Porta" didto sa mga Museyo sa Batikano.

• 
  Detalye sa Ulo sa Augustus sa Prima Porta
• 
  Ang batan-ong si Octavian
• 
  Ehiptohanong hulagway ni Augustus sa usa ka templo sa Kalabsha, Nubia.
• 
  Tumbagang estatuwa ni Augustus sa usa ka museyo sa Atenas.