1793 шо

1793 (эзар ворхӀ бӀе дезткъе итт кхоалгӀа) шо Григорианан рузманца — високосан доцу шо, долалуш долу шинарахь. Иза вайн эран 1793 шо ду, 793 шо 2 эзарлагӀа шерашкахь, 93 шо бӀешеран, 3 шо 10-гӀа иттаннаш шерашкахь XVIII бӀешеран, 4 шо 1790-гӀа шерийн.

• январан йукъ — Людовик XVI-гӀачун конвентехь йина суд. Дукхаха болу депутаташ виеран кхелехьа бара.
• 20 январь — паччахьан хилла ларвархочо Парис Пале-Роялан ресторанехь вийра, паччахь виеран кхаж тесна волу, Конвентан депутат Лепелетье де Сен-Фаржо Луи Мишель^[1].
• 21 январь — Людовик XVI-гӀачун виеран кхел кхочушйар.
• январь — Французийн векал араваьккхина Ингалсара.
• шеран йуьххьехь — Францин халкъо тӀедуьллу максимумах закон даккхар. «Хьерабевллачеран» агитаци (Ру Жак, Жан-Теофиль Леклерк, Варле).
• 23 январь — Речь Посполити шозлагӀа йекъар.
• 1 февраль — Францис Ингалсан тӀом кхайкхийна.
• 26 февраль — 3 март — Конвенто бакъо ло революцин берриг мостагӀийн бахам схьабаккха, иза маьхаза «гӀийла бохкучу патриоташна» дӀабала.
• 26 февраль — «амальгама» йаран Конвентан декрет — эскаран регуляран дакъош волонтёрийн кхолламашца цхьаьнатохар^[2].
• февраль — Екатерина II-гӀачо омар делла Францица махлелоран барт бохорехь, французийн кеманаш оьрсийн порташка чудита ца магорехь, ткъа Россех — французийн гражданаш.
• 10-14 мартехь — Контрреволюцин гӀаттаман йуьхьиг Вандейхь а, Бретанехь а.
• бӀаьсте — Хьалхара коалици кечйар: Ингалс, Австри, Прусси, Голланди, Испани, Сардини, Неаполь, дукхаха йолу кегийра немцойн пачхьалкхаш.
• 18 март — Дюмурьен французийн эскар эшна Неервинденехь.
• мартан чеккхе — Дюмурье гӀоьртира шен эскарца Парижан тӀелата, эшна ведира австрихой болчу.
• апрель — якобхоша хийцира шайн ойла чӀагӀдина мехашка агӀора бевлира. «Къаьмнийн бахам» бохкаран Декрет, хьажийна ду кегийра а, йуккъера а ахархошна дуьхьала. Ахархойн гӀовттамаш Гар, Ло, Сена-и-Уаза, Марна департаменташкахь.
• апрель — Маратан йо Революцин трибуналан суд. Марат бакъво.
• апрель — Французаш йухабевлла Бельгера а, Германера а.
• 6 апрель — кхоьллина шуьйра бакъонаш йолу Йукъаралла кӀелхьарайаккхаран комитет, министраллин белхан терго йан йиш а йолуш. Цигахь коьрта ловзайо Дантон Жоржа а, цуьнан агӀончаш а^[3].
• 4 май — Францехь буьртиган йалтан чӀагӀдина мехаш хӀиттийна (хьалхара максимум).
• майн йукъ — Кхоьллина Конвентан «12-на Комисси». Жирондистийн контрреволюцин харцам Лионехь. Жирондисташ цхьа могӀа гӀаланашкахь Ӏедал схьалаца гӀоьртира.
• 20 май — Нуьцкъала займах долу Конвента Декрет.
• 31 май — Халкъан гӀаттам Парижехь. Парижан дакъош а, къоман гвардин тобанаш а (церан куьйгаллехь вара якобхо Анрио) Конвентан гӀишлона�� тӀе буьйлабелира. Цара тӀедуьллура Шийттанна комисси дӀайаккхар, цхьа могӀа жирондистийн депутаташ лецар. Робеспьеран къамел. Конвенто сацам бира Шийттанна комисси дӀасахеца, амма депутаташ лецарна дуьхьалабевлира.
• 1 июнь — Марата кхайкхира «маьрша къоме» революци ларйан гӀовтта аьлла.
• 2 июнь — 80 эз. къоман гвардихоша а, гражданаша гуо бира Конвентан гӀишлон, Анрион омарца цунна тӀехьажийна йара йаккхий тоьпаш. Конвента тӀеийцира 29 депутат-жирондист йукъараваккхаран декрет.
• 2 июнь — якобхойн диктатурин йуьхьиг Францехь.
• 1793, 2 июнь — 1794, 27 июль — Якобхойн диктатура Францехь.
• 3 июнь — кӀезиг бахам болчу ахархошна мухажирашкара схьадаьккхина латтанаш дохкаран льготин низамех лаьцна Конвентан Декрет.
• 10 июнь — мехкадайша схьадаьхна дерриг йукъара латтанаш ахархошна йухадерзорах а, бахархойн кхоалгӀа декъо тӀедилларца, йукъара латтанаш бахархойн хӀора синна декъарх а лаьцна Конвентан Декрет^[4].
• июнь — Ингалсан флот одӀалаьцна Францин бердйисташ.
• 24 июнь — французийн Конвенто тӀеэцна хьалхара демократин конституци (1793 шеран) (из алела а ца йелира). Лакхара кхочушдаран Ӏедал делира 24 стегах лаьтта Кхочушдаран кхеташоне (цуьнан ах декъахой хӀора шарахь карлабохура). Конституци чагӀйан йелира харжамхойн хьалхенан гуламашка, иза къобал йира.
• июнь — Монархин гӀаттам баьржаш бара Вандейхь, Бретанехь, Нормандехь. Жирондисташа гӀаттам баьккхира Францин къилбехахь а, къилба-малхбузехь а.
• 13 июль —Марат Корде Шарлоттас виер.
• 17 июль — Феодалийн бакъонаш, гӀоленаш, ясакх дӀайахаран декрет Францехь. Феодалийн акташ а, документаш а дагон дезаш дара^[4].
• июль — Конвенто карлайаьккхина Йукъаралла кӀелхьарайаккхаран комитет. Дантон дӀаваьккхина. ЮКӀК йукъа хаьржина Сен-Жюст, Кутон, Карно Лазар. Хийцамаш бина Йукъараллин кхерамзаллин комитет.
• 27 июль — Робеспьер Максимилиан ЮКӀК декъахо хаьржина^[3].
• 13 август — «амальгама» йаран йуьхьиг — эскаран регуляран дакъойн а, волонтерийн а кхолламийн цхьанатохар^[2].
• 23 август — Францехь дерриг къоман ополченех а, йукъара мобилизацех а Конвентан Декрет^[2]. .
• 30 август — Австрис а, Йоккха Британис а Францин дуьхьала барт бо^[5].
• сентябран йуьхьиг — Жак Ру а, кхин «хьерабевллачеран» тхьамданаш а лецна.
• 4-5 сентябрь — Парижан урамашкахь баккхий гӀовттамаш.
• 8 сентябрь — Гондсхотера тӀом. Французийн инарлас Гош Лазара доьзуьйту Йоркан герцоган ингалсан-австрийн эскарийн Дюнкеркан гуо баста
• 5-9 сентябрь — Францехь Революцин эскар кхолларах Декреташ.
• 12 сентябрь — Хьалхара коалицин тӀамера Фландрин компанехь^[en] Авен-ле-Секера девнехь французаш хӀаллакбар.
• 17 сентябрь — Конвентан Закон «шеконехь болчарех» лаьцна.
• 29 сентябрь — Йукъара максимумех лаьцна декрет Францехь.
• октябрь — Конвенто тӀеэцна революцин рузма.
• Гуьйре — якобхошна йукъахь кхоллаелира шиъ оппозицин тоба:

1. Дантон, Демулен («Шира кордельер» газетин редактор), Фабр д’Эглантин,
2. аьрру якобхой (эбертисташ) (Шометт, Эбер («Да Дюшен» газетан редактор)).

• ноябрь — Эдинбургехь гулйелла «йукъара харжаман бакъонаш а, хӀора шеран парламенташ а йаккхархьама цхьаьнакхетта Британин халкъан делегатийн конвент». ДӀасалаьхкина, цуьнан куьйгалхой арабаьхна 14 шарна Австрале.
• 23 январь — Речь Посполити ШолгӀа йекъар, Гроднон сейм.
• Йиллина Екатеринодар
• 23 март — Российн Сенатан Минск йукъ йолуш, Минскан губерни кхолларх омар.

Хьажа кхин а: Категори:Бинарш 1793 шарахь

• 5 апрель — Батеньков Гавриил Степанович, оьрсийн тӀеман гӀуллакххо, декабрист (велла 1863).
• 15 апрель — Струве Василий Яковлевич (велла 1864), академик, астроном, геодезист.
• 4 май — Снегирёв Иван Михайлович, оьрсийн историк, этнограф, фольклорист, археолог (велла 1868).
• 5 июль — Пестель Павел Иванович, оьрсийн тӀеман гӀуллакххо, декабрист (вийна 1826).
• 13 июль — Клэр Джон, ингалсан поэт (велла 1864 психиатрин дарбан цӀахь).
• 18 август — Форт Жан-Антуан-Симеон, французийн исбаьхьалча (велла 1861).
• 28 октябрь — Даукантас Симонас (Simonas Daukantas), литвахойн историк а, йаздархо-серлонча а (велла 1864).
• 30 ноябрь — Клейнмихель Пётр Андреевич, Российн Империн хаамийн некъийн а, йукъара гӀишлойн коьрта урхалча (велла 1869).

Хьажа кхин а: Категори:Белларш 1793 шарахь

• 20 январь — Лепелетье де Сен-Фаржо Луи Мишель (Louis-Michel Lepeletier, marquis de Saint-Fargeau), маркиз, Парижан парламентан президент, Французийн революцин муьран политик, 1790 шарахь Францин кхолларан гуламан председатель, «Къоман кхиоран планан автор (вина 1760)
• 21 январь — французийн паччахь Людовик XVI-гӀа вийна.
• 9 май — Кречетников Михаил Никитич — российн пачхьалкхан гӀуллакххо, граф, екатерининин муьран инарла-аншеф, йуккъераоьрсийн губернеш коьллинарг а, инарла-губернатор а (вина 1729 шарахь).
• 13 июль — французийн радикалан публицист Марат Жан-Поль; (Корде Шарлоттас вийна ванни чохь).
• 14 июль — Кателино Жак, вандейхойн тхьамда республикин Францица къовсамехь (вина 1759)
• 17 июль — Корде́ д’Армон Мари Анна Шарлотта, Марат Жана-Поль вийнарг (йина 1768)
• 17 август - Дюлоран Анри Жозеф, французийн йаздархо а, философ а, хилла мозгӀар а.
• 28 август — дивизионан инарла Кюстин Адам Филипп, французийн баьчча (вина 1742)
• 16 октябрь — французийн паччахь-аьзни, Людовик XVI-гӀачун зуда Мария-Антуанетта йийна кхелаца.
• 31 октябрь — Жансонне Арман, французийн политикин гӀуллакххо.

ХӀара йаззам табарна бакъхьа ду?: Кара а йина тӀетовжамаш санна кечйе авторитет йолу хьосташна тӀе хьажоргаш, йаздинарг бакъдеш. Йаззаман викифици йан йеза