Тефра

Тефра (схьадаьлла желт. τεφρα — чим) — тӀапломо хӀаваэ хьала а кхоьссина, цул тӀаьхьа лаьтта охьабиллинчу гӀирсан цхьаьнатохаран термин. Тефра охьадилларан диагенезехь кхоллало тӀапломан-пирокластин ломан породаш — туфаш. Охьадиллина тефра атта дӀахьо латтан тӀехуларчу хиш, охьахьуш долу ломан породин кеггаршца иэн а лой, кхуллу пирокластин а, охьаховшу а ломан породашна йукъара охьахешина-пирокластин породаш — туфгӀамарш, туфоалевролиташ, иштта кхин а.

ТӀапломан чим айабалар а, аракхоссар а хуьлу, тӀаплам Ӏаьттош, эруптиван когашкахь а, лаван фонтанашкахь а, чиман декъалган юккъера барам а, тефран чкъоьран стоммалла а охьайолу тӀапломан гена мел довлу. Шайн барамашца, аракхоьссина материалийн дакъойх олу тӀапломан чим (ченан санна дакъолгин барам белахь), тӀапломан гӀум, лапиллиш, тӀапломан бумбанаш; дакъош хила тарло луьста а, хира а (пемза).

Ӏаьтторан чӀогӀалле а, хьоле а, ткъа кхин а дакъойн барамашка хьаьжжина, аракхоьссина материал дӀасахьо эккхаран меттигера тайп-тайпанчу геналле — масех километр тӀиера бӀенаш километрашка кхаччалц (тӀапломан чим). Хенан йохаллехь охьадоьжна тефран семса чкъор дета, цеманц хуьлу, цуьнан хӀоттаме хьаьжжина, цунах хуьлу тӀапломан туфаш, туфобрекчеш я брекчеш.

Охьадижина тефра кхерам бахьа адамашна а, халкъан бахамна а. ЧӀогӀа Ӏаьттийча чимо хьулдо урамаш, цӀенош. Цуьнан дозаллийца дохадо тхевнаш, хедало серий. Иза кхочу массанхьа а, кхозу хӀаваэхь, адамашна а, дийнаташна а садоӀуьйла ца хуьлу. Башха даккхий Ӏаьттораш аракхуссу дукха шорта чим, цуо яхьа ладаме шелонаш беттанашна а, шерашна а.

ТӀапломан чиман дакъолгаша йоккха меттиг дӀалоцу, тӀехуларчу хьолехь цхьаьна эшшара а ца хуьлу. Уьш атта йохайо атмосферан йочанаш, саз-латтан минералаш а хуьлуш, минералан туьхнийн шовранаш къаста а деш. ТӀапломан чим йукъахь дукха биожигара микроэлементаш ю, бохамца Ӏаьттор хиллачул тӀаьхьа а гуонахьара ораматаш сиха меттахӀуьтту. Цул сов, тӀаплаьмнашна гуонахьар кӀошташ ю шира латта лелоран меттигаш, масала, Везувийн кӀошт. Тоннашкахь беза чим буха дахаран кхерам боллушехь, и латта леладо чӀогӀа дика латта хиларна.

Историн хиламашна а, археологин карорашна а терахь хӀотторан хьесап ду чиман чкъоьрашца лоруш, цунах олу тефрохронологи.

• ТӀапломан чим
• Туф
• Игнимбрит
• Пемза

• Н. В. Короновский, А. Ф. Якушова. Основы геологии. — Москва: Высшая школа, 1991. — ISBN 5-06-001730-3, УДК 55, ББК 26.3, РУБ Г 3.

ХӀара  геологех лаьцна чекхбаккханза йаззам бу. Хьоьга, йоза тодина, нисдина, гӀо далур ду проектана.

ХӀокху йаззамехь йа декъехь йу хьостийн исписка йа арахьара хьажоргаш, амма цхьацца чӀагӀдарийн хьосташ кхеташ ца хуьлу тӀетовжамаш ца хиларна. Хьосташ доцу чӀагӀдарш, шеконехь а хилла, дӀадаха тарло. Шуьга толур бу йаззам, нийсо хьосташ а гайтина.