Konferencija u Wannseeu

Konferencija u Wannseeu označava sastanak vodećih političara nacističke Njemačke u Berlinu 20. januara 1942. Održan je u vili kriminalne policije na adresi Am Großen Wannsee 56-58. Na ovom sastanku je utvrđeno uništenje jevrejskog naroda na području Evrope.

U julu 1941. godine, Hermann Göring Heydrichu je naredio pripremu plana za konačno rješenje jevrejskog pitanja. Heydrich je potom razradio do danas po veličini nenadmašen zločin likvidacije i istrebljivanja jevrejskog naroda na području Evrope i Svijeta. Ciljevi ovog plana su bili:

• Protjeravanje Jevreja sa životnog područja njemačkog naroda (njemački: Lebensraum)
• Protjeravanje sa pojedinih područja životnih interesa njemačkog naroda^[1]

Zbog neophodne saradnje drugih institucija nacističkog aparata, Heydrich je sazvao konferenciju u vili na Wannsee sa vođama institucija potrebnih za ovaj projekt. Iako nije vođen idealizmom kao drugi, Heydrich kao voditelj konferencije uspijeva ukloniti sve sumnje i tako dobiti potporu svih institucija.

Konferencija je na početku bila planirana za 9. decembar 1941. U pozivnicama poslanim 26. novembra od strane Adolf Eichmanna je stajalo "Poziv za Dogovor sa doručkom". U ovom pismu za "goste" on je prilagao Göringovo pismo upućeno Heydrichu te napomenu da su deportacije Jevreja već započete i proklamiše važnost konačnog rješenja. Međutim, ulaskom SAD u Drugi svjetski rat, Hitler je 9. decembra sazvao vanrednu sjednicu Reichstaga na kojoj je SAD objavljen rat. Pošto su najveći dio pozvanih bili i poslanici u Reichstagu, konferencija je pomjerena za 20. januar 1942.

Eichmann je kao vođa odjeljenja IV B4 Gestapo, bio zadužen za jevrejsko pitanje i deportaciju te je kasnije organizovao najveći broj deportacija. Pri Heydrichovom uvodnom govoru, Eichmann je bio zadužen za dokumente i brojke te je na kraju konferencije napravio zapisnik.

Sa početkom 1941., započele su i deportacije jevrejskog stanovništva na okupiranim teritorijama. Samim napadom na SSSR započelo je čišćenje pozadinskih područja u Poljskoj, Češkoj te dolaskom u Latviju, ubistvo i progon svih Jevreja sa područja Latvije. Sve u svemu, do ovog vremena nije dolazilo do većih progona sa teritorije same Njemačke. Iako se radilo o jednoj od najvećih želja i ideja Hitlera, naredba za konačno rješenje došla je od Göringa, ustvari drugog čovjeka Trećeg Rajha.

Pitanje logistike, koordinacije institucija, finansiranja i sprovedbe ovog plana bile su glavne teme konferencije. Gledajući opširno, nemoguće je podijeliti krivicu ovog zločina po institucijama. Tako su u samom zločinu, pored SS koja je preuzela organizaciju, učestvovale gotovo sve institucije državne moći, počevši od malih informanata pa do željeznice koja je vršila transport i same vojske koja je u okviru svojih operacija dozvoljavala čišćenje. Ovdje je važno navesti da je često dolazilo do otpora regularne vojske ovakvim akcijama SS. Tako je na primjer SS-Standartenführer Jäger, zadužen za čišćenje Latvije u pismu na Heydricha naveo:

• U Latviji sada više nema Jevreja osim radnika-Jevreja. Ove sam također želio eliminirati, ali mi je to onemogućeno od strane vojne uprave Wehrmachta.

Također je sačuvano pismo generalfeldmaršala von Leeba, komadanta vojnog područja sjever pri napadu na SSSR u kojem se Hitleru direktno žalio za postupke SS u pozadini njegovih vojnih snaga. Tako je između ostalog naglasio:

• Kroz postupke Gestapo i SS u pozadini mojih jedinica dolazi do demoralizacije civilnog stanovništva, te organizacije manjih gerilskih jedinica koje diverzantskim napadima vezuju jedan dio jedinica potrebnih na linijama. Zamolio bih ovim putam za slanje jednog veznog oficira SS u moj štab, da bi se ovakve akcije bolje koordinirale.^[2]

Iako regularna vojska nije učestvovala u većim operacijama čišćenja jevrejskog stanovništva, SS je koristio pozadinsku logistiku ovih jedinica za transporte prema željeznici. Iz navedenih razloga na Nürnberškim procesima, njemačka vojska nije deklarisana kao zločinačka organizacija.

Osim toga, u toku Konferencije je zaključeno i finansiranje progona i eliminacije. Sami Jevreji, već deklasirani arizacijom, su morali sami organizirati finansijska sredstva za deportaciju. Tako im je oduzimana imovina, novac, te su sakupljane donacije od već protjeranih za finansiranje transporta i iseljavanja, a u većim dijelom i likvidacije. Pitanje transporta je najvećim dijelom preuzela željeznica, iako su se dešavali i marševi smrti duži od stotinu kilometara.

Na konferenciji je zaključena realizacija transporta, pitanje finansiranja te organizacija samog zločina. U cjelovitosti ova konferencija se smatra početkom organiziranog Holokausta.

Kao zapisničar protokola konferencije je bio zadužen Eichmann. Sve u svemu, protokol sadrži 15 stranica podjeljenih na 4 poglavlja.

1. Poglavlje: Uvod sa spiskom prisutnih.
2. Poglavlje: Objašnjenje ciljeva sastanka te do sad sprovedenih mjera.
3. Poglavlje: Konkretni ciljevi sprovođenja plana i opširna izlaganja o broju Jevreja predviđenih za deportaciju
4. Poglavlje: Objašnjenje pravnih osnova te detaljan opis postupka prema svakoj od navedenih jevrejskihgrupa.

Sam protokol je, kao očuvan dokument, bio i jedan od najvažnijih dokaza prilikom Nürnberških procesa. Kao osnova detaljnog plana sprovedenog od najvišeg do najnižeg službenog mjesta, ovaj protokol je pomogao pri određivanju mjere učešća pojedinih institucija nacističke vlasti, iako je dokazano više puta preuređen od strane Eichmanna i Haydricha. Na svom suđenju, Eichmann je naveo vjerodostojnost protokola te pokušao smanjiti svoje učešće na funkciju zapisničara.

• 
  Pismo Heydricha Lutheru u kojem ga upoznaje sa namjerom sastanka.
• 
  Poziv na Sastanak sa Doručkom
• 
  6. Stranica protokola sa navedenim brojem jevrejskog stanovništva u pojedinim državama

Doslovno kao glavnu posljedicu konferencije možemo navesti skoro potpuno uništenje jevrejskog naroda na prostorima pod okupacijom nacističke Njemačke. Iako je to i bio glavni cilj čitave operacije, došlo je i do drugih posljedica važnih unutar i van Njemačke.

Koncentracioni logori su stvoreni 30-tih godina 20. vijeka sa ciljem uklanjanja važnog dijela protivnika režima. Pod upravom SS, koncentracioni logori su promijenili ulogu i postaju jedno od glavnih sredstava za masovno uništenje. Iako suprotno privrednim ciljevima za iskorištavanje jevrejske radne snage do tzv. kranjeg slučaja (misli se na smrt Jevreja), dolazilo je do masovnih deportacija sa svih teritorija. Sami logori, pravljeni za 10-30.000 zatvorenika, punjeni su djelimično i sa 10 puta više osoba (Logor Buchenwald u augustu 1944. imao je 525.000 zatvorenika).

U nužno sastavljenim barakama, izloženi svim vremenskim uvjetima na trospratnim krevetima, nalazili su mjesto po tri zatvorenika po krevetu sa maksimalno jednim pokrivačem a u najvećem broju slučajeva bez njih u tankim zatvoreničkim odjelima. Kao hrana je dijeljena ili supa od kupusa ili, kao standard, supa od već gnjilih krompira. U skladu sa ishranom i uslovima u logorima su kolale bolesti i epidemije tifusa koje su djelimično krive za smrt oko 20% zatvorenika. Osim toga, iako je pripadnicima SS bio zabranjen kontakt sa zatvorenicima, dolazilo je do maltretiranja, te i ubistava koje su od rukovodstva logora tolerisane.^[3]

Vrlo važan udio u istrebljenju Jevreja imale su privredne grane u nacističkoj Njemačkoj. Pod pokroviteljstvom WVHA, SS se sistematski uključio u industriju za ratne potrebe. Sami koncentracioni logori su pravljeni u blizini industrijskih regija čije su potrebe za radnom snagom za vrijeme ratnih pohoda zadovoljavane zatvorenicima prisiljenim na rad.

Dnevni rad od po 16 sati se vidi kao norma. Od početne upotrebe za pravljenje puteva djelimično pokrivenih kostima pri radu umrlih, prelazi se i u industrijske pogone pod upravom SS. Radnici se iznajmljuju na druge firme dok zarađeni novac puni ratne kase režima.^[3]

Dolaskom na plan ovakve jeftine radne snage, i njemački industrijalci su primorani smanjivati cijene usluga i proizvoda. U već najvećim djelom konfisciranim i državnim pogonima dolazi do masovne upotrebe zatvorenika čija se smrt kroz rad ne uzima u obzir. U ovom smislu je iznad ulaza u Koncentracioni logor Auschwitz sarkastično postavljen natpis Arbeit macht frei! (Rad te oslobađa).

Po pravilu unutrašnje uprave logora, svaki logor je imao i jedan medicinski odjel. Iako su početkom tridesetih godina 20. vijeka korišteni za potrebe zatvorenika, ovi odjeli su promijenili svrhu u eksperimentalne ustanove za medicinske testove na ljudskim bićima. Tako je došlo do testiranja različitih vrsta sterilizacije, seciranja živih osoba, eksperimenata pri kojima su se zatvorenici stavljali u sam led da bi se pronašli bolji izolacioni materijali za odjeću vojnika na istočnom frontu, testiranja bojnih otrova, pronalaženja najbržeg načina masovne egzekucije, testova na trudnicama itd. Svi ovi eksperimenti sprovođeni su na zatvorenicima ne uzimajući obzir na njihovu smrt ili njihovo zdravlje. Došlo je do sakupljanja velikog broja eksponata za Njemačke medicinske univerzitete koji su se djelimično donedavno nalazili u upotrebi (uništeni su 2003. godine na zahtjev Saveza žrtava Holokausta).

Jedan od vodećih medicinskih stručnjaka na ovim područjima je bio Dr. Josef Mengele. Kao doktor koncentracionog logora Auschwitz, on je bio jedan od zagovarača ovih postupaka.

Bijeg Jevreja iz Njemačke, ukoliko je bio još moguć, te problem primanja ovakvog broja izbjeglica i emigranata, postavljao je i vlade drugih država pred probleme. Dolazilo je do podizanja poreza na ulaz, zabrana ulaska, zabrana pristanka brodova sa izbjeglim, generalnim zabranama prolaska preko teritorije, jer su time države pokušavale očuvati svoj unutrašnji integritet.

Jedno od rješenja koje je pokušano, bilo je naseljavanje prognanih na englesku upravnu teritoriju Palestine gdje su jevreji pod pokroviteljstvom zapadnih saveznika stvorili svoju nacionalnu državu Izrael, čije su posljedice do danas sukobi i ratovi na tom području.

Mogućnošću organizirane imigracije na samom početku rata, veliki broj jevrejskih intelektualaca i akademika uspio se odseliti u SAD gdje su se stavili u službu potreba američke ratne privrede.

Danas se najznačajnije jevrejske zajednice rezultirane ovim progonima i emigracijom nalaze u Izraelu, SAD, Engleskoj te tadašnjim krunskim kolonijama Engleske: Australiji i Novom Zelandu.

Commons ima datoteke na temu: Konferencija u Wannseeu

• Vila u kojoj je održana konferencija (Komemorativni centar) (de)

Dokumenti

• Protokol konferencije sa faksimilom protokola (de): Čitav protokol (u farbi, PDF; 2,9 MB)(de)
• Protokoli saslušanja Eichmanna (de)
• Prva odluka o građanskim pravima 14. novembar 1935 Arhivirano 12. 1. 2011. na Wayback Machine(de)
• Dalji dokumenti o konferenciji (Nizkor)(en)

Historijski pogledi

• Njemačka kuća historije: Wannsee konferencija (de)
• Saradnja pravnika na konferenciji (de)
• Jan Erik Schulte: Wannsee konferencija u kontekstu SS planova i genocida (de)
• Reference Holokausta: Eichmannovo uredništvo protokola (de)