Švedska kruna

švedska kruna svensk krona
ISO 4217 Kod	SEK
Korisnik	Švedska
Inflacija   - izvor	-0,7 % Riksbank banka 10. decembar 2009
Najmanja jedinica	öre
Kovanice	50 öre, 1, 5, 10 kr
Novčanice	20, 50, 100, 500, 1000 kr
Nacionalna banka	Sveriges Riksbank
- veb-sajt	www.riksbanken.se

Švedska kruna (švedski krona, množ. kronor) (ISO kod: SEK) je službena valuta Švedske od 1873. godine. Švedska kruna podijeljena je na 100 öre. Pored Švedske, u opticaju je i na Olandskim ostrvima, zajedno sa zvaničnom finskom valutom - eurom.

Uvođenjem krune 1873. godine zamijenjena je dotadašnja valuta riksdaler, u sklopu Skandinavske monetarne unije koja je počela djelovati 1873. godine i održala se do Prvog svjetskog rata. Članice te unije bile su skandinavske zemlje Švedska, Danska i Norveška. Sve tri valute su imale zlatni standard, tako što je kruna bila definisana kao 1/2480 kg čistog zlata. Nakon raspuštanja monetarne unije svaka od zemalja članica je odlučila zadržati naziv postojećih valuta koje su do tada vrijedile, a danas su to valute švedske, danske i norveške krune.

Između 1873 i 1876. godine, postojale su kovanice od 1, 2, 5, 10, 25 i 50 öre i 1, 2, 10 i 20 kruna. Kovanice od 1, 2 i 5 öre su bile od bronze, kovanice od 10, 25, 50 öre i 1 i 2 krune od srebra, a kovanice od 10 i 20 kruna od zlata. Zlatna kovanica od 5 kruna uvedena je 1881. godine.

Kovanje zlatnih kovanica je prestalo 1902. godine, te je nakratko ponovo uvedeno 1920. godine, da bi pet godina kasnije, 1925., potpuno ukinuto. Zbog nedostataka metala tokom Prvog svjetskog rata, bronza je zamijenjena željezom od 1917. do 1919. godine. Nikl-bronzane kovanice su zamijenile srebrene 10, 25 i 50 öre 1920. godine, a srebro je ponovo uvedeno 1927. godine.

Nedostatak metala tokom Drugog svjetskog rata je ponovo dovelo do mijenjana švedskih kovanica. Ponovo se uvode kovanice od nikl-bronze od 10, 25 i 50 öre između 1940. i 1947. godine. Godine 1942. godine željezo je ponovo zamijenilo bronzane kovanice (sve do 1952.), a sadržaj srebra u drugim kovanicama je značajno smanjen. Godine 1952. kovanice od legure bakar-nikl su zamijenile srebro kod kovanica od 10, 25 i 50 öre, a kasnije i kod kovanice od 2 krune. Kovanica od 1 krune se počela kovati od legure bakra-nikla od 1958. godine, da bi se od 1982. potpuno prešlo na bimetalni bakar-nikl. Srebrena kovanica od 5 kruna se kovala 1954, 1955. i 1961. godine, sa dizajnom sličnim kao i kod kovanica od 1 i 2 krune.

Godine 1962. uvedena je nova manja kovanica od 5 kruna, od legure bakar-nikl. Trenutni dizajn je počeo od 1979. godine. Godine 1971. prestala je proizvodnja kovanica od 1 i 2 öre i 2 krune. Veličina kovanica od 5 öre je smanjena 1972. godine^[1]. Godine 1984. prestala je proizvodnja kovanica od 5 i 25 öre, a slijedio je prestanak kovanja kovanica od 10 öre 1991. godine. Godinu kasnije, 1992, uvedena je kovanica od 10 kruna od legure aluminijuma zajedno sa kovanicom od 50 öre od obojene bronze. Vlada je odlučila da u martu 2009. godine prestane sa kovanjem kovanice od 50 öre, a sve do oktobra 2010. ta kovanica je bila u opticaju^[2]. Razloge treba tražiti u smanjenoj kupovnoj moći i činjenici da se kovanice ne mogu koristiti na većini automata. Kovanice od 2 i 20 kruna su uvedene nakon dugotrajne analize od strane švedske Riksbank^[3].

Kovanica od jedne švedske krune tradicionalno sadrži lik trenutnog vladara na prednjoj strani.

Pet različitih verzija kovanice od 1 švedske krune :

• 2001 - danas : Carl XVI Gustaf, kralj Švedske
• 2000: Carl XVI Gustaf, kralj Švedske
• 1976 - 1999: Carl XVI Gustaf, kralj Švedske
• 1952 - 1975: Gustav VI Adolf, kralj Švedske
• 1909 - 1950: Gustav V, kralj Švedske

Trenutno su u opticaju sljedeće kovanice:

Kovanice švedske krune
Slika	Vrijednost	Prečnik	Debljina	Težina	Sastav
	50 öre	18,75 mm	1,80 mm	3,7 g	97% bakar 2,5% cink 0,5% kalaj
	1 kruna	25 mm	1,88 mm	7 g	Bakar-nikl 75% bakar 25% nikl
	5 kruna	28,5 mm	2 mm	9,5 g	Vanjski sloj (46,5%): bakar-nikl (kao i 1kr) Unutrašnji sloj (53,5%): 100% nikl
	10 kruna	20,5 mm	2,9 mm	6,6 g	Nordijsko zlato 89 % bakar 5 % aluminijum 5% cink 1% kalaj

Neke od kovanica koje su ranije bile u opticaju:

Nazivna vrijednost	Lice	Naličje	Metal	Prečnik	Debljina	Masa	Period opticaja
10 öra			Nikl (Ni)	- mm			1976-91.
1 kruna			Legura bakra (Cu) i nikla (Ni)	25  mm			1968-73.

Od svih drugih denominacija koje su kovane u prošlosti, sve kovanice od 2 krune kovane od 1876 do danas su ostale legalno sredstvo plaćanja^[4], iako se mnoge stare kovanice veoma rijetko mogu naći u svakodnevnom korištenju. Pored njih, sve komemorativne i jubilarne kovanice koje su kovane poslije 1897 su također legalno sredstvo plaćanja^[5].

Kovanice od 2 krune su do 1966 godine sadržavale 40% srebra, što znači da su već unazad nekoliko godina vrijedile mnogo više od 2 kr, tako da su mnoge istopljene zbog srebra ili su ih zadržali kolekcionari. Po švedskim zakonima, nije dopušteno topiti kovanice koje su još uvijek u opticaju jer su one i dalje zvanično sredstvo plaćanja. Prema običajima, kovanice koje vrijede manje od 1 krunu nemaju lik švedskog monarha, dok kovanice od 1 kr i iznad imaju lik (izuzetak je kovanica od 5 kruna). Kraljevski moto je također napisan na mnogim kovanicama.

Počev od 1874 godine, švedska centralna banka (Sveriges Riksbank) je uvela novčanice od 1, 5, 10, 50, 100 i 1000 kruna. Novčanica od 1 krune se izdavala samo prve dvije godine, ali se ponovo počela štampati između 1914 i 1920 godine. Novčanice od 10.000 kruna su izdavane 1939 i 1958 godine.

Novčanica od 5 kruna se prestala izdavati 1981 godine, mada su od 1972 godine počele cirkulirati i kovanice od 5 kruna. Novčanica od 500 kruna je uvedena 1985 godine. Uvođenjem kovanice od 10 kruna 1991 godine, izdavanje novčanice od 10 kruna je prestalo a uvedena je novčanica od 20 kruna. Iste godine prestalo je štampanje i novčanice od 50 kruna, da bi 1996 godine ponovo ona počela štampati.

Centralna banka 2006 godine uvodi novu novčanicu od 1000 kruna, što je prva novčanica koja sadrži novu sigurnosnu oznaku koju je razvila štamparska firma Crane. Sve novčanice štampa Crane AB, koja ima sjedište u gradu Tumba u Švedskoj.

Novčanice iz posljednje serije su:

Trenutna serija[6]
Slika		Vrijednost	Veličina	Osnovna boja	Opis
Lice	Naličje				Lice	Naličje
		20 kruna	120 × 67 mm	plavo-ljubičasto	Selma Lagerlöf	Nils Holgersson leti iznad Scanie
		50 kruna	120 × 77 mm	žuto	Jenny Lind	Harfa i njen tonski raspon
		100 kruna	140 × 72 mm	svijetlo plavo	Carl von Linné	pčela oprašuje cvijet
		500 kruna	150 × 82 mm	crveno-sivo	Karlo XI, kralj Švedske	Christopher Polhem
		1000 kruna	160 × 82 mm	žuto-sivo	Gustav Vasa	slika Sjevernih ljudi iz 1555 godine Olausa Magnusa

Dana 18. decembra 2008 godine, švedska centralna banka je objavila da će prestati izdavati jedinu kovanicu manju od 1 kr - 50 öre do 30. septembra 2010 godine^[7]. Međutim, öre će i dalje ostati manja jedinica valute pri elektronskim plaćanjima^[8].

Od 1. januara 2006 godine neke starije novčanice i kovanice više ne vrijede. Tu spadaju neke veće varijante novčanica od 20 kruna, kao i novčanice od 100 i 500 kruna bez sigurnosnih srebrenih niti i vodenih znakova kao i sve kovanice od 50 öre. Pored njih, u toku 2005 godine, švedska centralna banka je izdala posebnu novčanicu od 100 kruna povodom 250. godišnjice tvornice papira "Tumba Bruk". Tiraž te novčanice je bio 10.000 komada. Iako se tom novčanicom može normalno vršiti plaćanje, njena kolekcionarska vrijednost uveliko premašuje njenu nominalnu vrijednost.

Švedska kruna nije dio evropskog sistema kursnih mehanizama, odnosno njen kurs nije vezan za euro, kao što je to slučaj kod danske krune. Dana 14. septembra 2003. godine na referendumu građani Švedske su odbili pristupiti Evropskoj ekonomskoj i monetarnoj uniji. Kao što je precizirano ugovorom o pristupanju Švedske Evropskoj uniji, zemlja mora uvesti euro te nema mogućnost izbora u vezi toga. Nasuprot Švedske, Danska i Velika Britanija imaju fiksirane kurseve nacionalnih valuta prema euru te formalno imaju mogućnost uvođenja eura. Švedska, svjesno, nije izvršila zakonsko fiksiranje krune za euro, te formalno ne može uvesti euro.

Kurs švedske krune u odnosu na druge valute je historijski zavisio od monetarne politike Švedske. Od novembra 1992. godine održava se politika kontroliranih plivajućih kurseva^[9]. Kurs je bio relativno stabilan u odnosu na euro, od njegovog uvođenja 2002. godine (oko 9 do 9,5 SEK/€), ali je u drugoj polovini 2008. godine vrijednost krune opala oko 20%, oscilirajući od rasponu od 10,4 do 11 SEK/€. Razlog za to je što je švedska Riksbank smanjila zvanične kamatne stope te nije pokušavala odbraniti kurs.

Švedska kruna na Wikimedia Commonsu.