Touchennaoueg (urzhiataerezh)

touchennaoueg

Iskevrennad eus	keyboard, human interface device, text entry interface
Rann eus	urzhiataer, terminal
Anv berr	клавиатура, klaviatūra
Krouet gant	Sam Hecht
Dezverket dre	keyboard layout
Tikedenn Stack Exchange	https://stackoverflow.com/tags/keyboard
Arouezenn Unicode	⌨, 🖮

Touchennaoueg a reer er stlenneg eus un etrefas trobarzhel karget da euvriñ nodoù^[1] (lizherennoù, sifroù, arouezennoù).
Drezi e c'heller kehentiñ gant un urzhiataer ha kas urzhioù dezhañ.
Diwar skouer ar bizskriverezoù e vezont savet evit ar pezh a sell ouzh al lizherenneg hag ar sifroù : ret eo pouezañ war ar stokell a zere evit kas an arouezenn-mañ-arouezenn d'an urzhiataer.
Pouezelloù arbennik evit ar stlenn zo bet ouzhpennet da douchennaoueg ur vizskriverez ; lod urzhioù a gaser dre bouezañ war div pe deir stokell war an dro.

E 1868 e oa bet ergrafet an douchennaoueg "QWERTY" e Milwaukee gant Christopher Latham Sholes dre adaozañ dasparzh stokelloù ur vizskriverez : stokelloù arveretañ ar saozneg a lakaas e rann uhelañ an douchennaoueg a-benn ma ne vije ket ar gwialennoù a zouge an nodoù o vont da gengroaziañ ha d'en em c'hennañ. E 1873 e voe gwerzhet an douchennaoueg-se d'an embregerezh E. Remington & Sons, a reas touchennaouegoù "QZERTY" ivez.
Diwezhatoc'h e voe ergrafet an douchennaoueg "AZERTY" evit ar broioù galleger evit abegoù ergonomiezh hag efedusted.

E 1936 e klaskas ur c'helenner e Skol-Veur Washington, August Dvorak (1894-1975), bezañ efedusoc'h c'hoazh dre vodañ 5 kensonenn implitañ qr sqowneg war al linenn uhelañ, an holl vogalennoù war al linenn greiz hag an 9 c'hensonenn all war linenn an traoñ, kement-se evit aesaat ar bizskrivañ gant an daou zorn. Un dro-wenn genwerzhel e voe touchennaoueg Dvorak avat, abalamour d'ar striv a ranker ober evit en em voaziañ outi pa vezer boaziet ouzh an doareoù "QWERTY" pe "AZERTY".

E 2003 e voe ergrafet gant an ijinour Philippe Basciano Le Gall un douchennaoueg "C'HWERTY", gant stokelloù a aesa e implij gant ar vrezhonegerien (c'h, ch, ù, ñ)^[2].

• 
  Doare QWERTY (SUA)
• 
  Doare AZERTY (Bro-C'hall)
• 
  Doare August Dvorak (SUA)

E 1974 e voe lakaet war ar marc'had an urzhiataer personel kentañ, an Altair 8800 ; dre ur porzh a-steud DE-9 RS-232 e veze kennasket un douchennaoueg outañ.
Lod kompagnunezhioù a gavas gwelloc'h ober gant lugelloù DIN.
. E 1987 ez ijinas an embregerezh IBM ar porzh PS/2 (Personal System/2) a badas betek ma voe roet lañs d'an touchennaouegoù USB er bloavezhioù 2000. Pelloc'h e voe touchennaouegoù dinask a dizh porzh an unvez kreiz dre skindalmoù (Bluetooth) pe skinoù danruz.

• 
  Ur porzh PS/2
• 
  Ul lugell DE-9 RS-232
• 
  Ul lugell DIN
• 
  Ul lugell USB-A

Un douchennaoueg vras pe vihan a gaver stag ouzh kement ardivink ma ranker ebarzhiñ roadoù lizhersifrennel a c'heller gwelout war ur skramm : bilhedaouer, eilskeudenner, pellgomzer hag all. War skramm an ardivink end-eeun e vez aliesoc'h-aliesañ, a-drugarez d'an deknologiezh TFT (Thin-Film Transistor) : evel-se ez a ar poellgomzerioù hag an tablezennoù en-dro.
Un douchennaoueg c'halloudel zo war ho urzhiataer : diskouezet e vez war ar skramm, ha dre glikañ warni ez ebarzher nodoù — grit war-eeun gant ho pizied mard eo ho skramm unan TFT.

Pevar rizh touchennaouegoù zo evit an urzhiataerioù personel (PC, Personal Computer). Gant IBM e oa bet ergrafet an tri c'hentañ, gant Microsoft ez eo bet azasaet an hini diwezhañ evit e reizhiad korvoiñ Windows 95.

• An douchennaoueg 83 stokell PC/XT, an hini gentañ evit ar PCoù ha dreist-holl an hini gentañ digevredet diouzh an urzhiataer e-keñver ar re a oa d'ar c'houlz-se (Apple II, Amiga hag all).
• An douchennaoueg 84 stokell PC/AT, ergrafet e 1984 ; an douchennaoueg daouank kentañ e oa, ar pezh a roe an tu da wereañ stadoù gant diodoù LED; ur reoler a oa kevanaet gant ar bennwal a roe an tu da gefluniañ arventennoù.
• An douchennaoueg 102 stokell, anvet "touchennaoueg askouezh", ergrafet gant IBM e 1986.
• An douchennaoueg 105 stokell kenglotus gant Microsoft Windows 95 ; stokelloù a oa bet ouzhpennet evel ar re Windows da skouer.