Lesya Ukrayinka

Lesya Ukrayinka
Леся Українка
Lesya Ukrayinka en he yaouankiz
Ganedigezh	13 a viz C'hwevrer (J) / 25 a viz C'hwevrer (G) 1871 e Novohrad-Volynskyi Gouarnelezh Volyn Impalaeriezh Rusia
Marv	19 a viz Gouere (J) / 1añ a viz Eost (G) 1913 e Sourami Gouarnelezh Tiflis Impalaeriezh Rusia
Broadelezh	Ukrainat
Micher	Barzhez, skrivagnerez, dramaourez
Luskad	Плеяда Pleyada
Remzad	1884-1913

Larysa Petrivna Kosatch (ukraineg : Лари́са Петрі́вна Ко́сач, lesanvet Ле́ся Украї́нка Lesya Ukrayinka "Lesya an Ukrainadez"), bet ganet d'an 13 a viz C'hwevrer (J) / 25 a viz C'hwevrer (G) 1871 e Novohrad-Volynskyi, Gouarnelezh Volyn, Ukraina, Impalaeriezh Rusia, ha marvet d'an 19 a viz Gouere (J) / 1añ a viz Eost (G) 1913 e Sourami, Gouarnelezh Tiflis, Jorjia, Impalaeriezh Rusia, a oa ur varzhez, ur skrivagnerez hag un dramaourez ukrainat.

A-hed he buhez he deus stourmet evit an demokratelezh hag evit gwirioù ar merc'hed. Lakaet e vez da unan eus an Ukrainadezed vrudetañ a-bep-amzer^[1].

Ganet e oa bet Larysa Petrivna Kosatch e 1871 e kêr Novohrad-Volynsky^[2], eil bugel ar skrivagnerez Olha Petrivna Drahomanova "Ptchilka" (1849-1930) hag he fried Petro Kosatch, un noblañs kozak desket-bras hag a oa perc'henn font hag e penn kuzul an distrig. Teir c'hoar yaouankoc'h he devoa, hag ur breur yaouankoc'h ivez^[3].

Goude bezañ bet skoliataet e Tchernihiv ec'h eas Petro Kosatch da studiañ ar matematik e Skol-veur Sankt-Peterbourg ma chomas e-pad daou vloaz kent dilojañ da Gyiv, ma timezas gant Olga Dragomanova e 1868. Engouestlet da ziorren sevenadur Ukraina e oa P. Kosatch, skoazellañ an embann ukrainek a rae sof-kont.

Donezonet e oa Petro evit ar matematik, hogen evit ar yezhoù ne oa ket ; en enep e oa Larysa : dic'houest e oa da jediñ, met ouzhpenn an ukraineg e ouie alamaneg, bulgareg, galleg, henc'hresianeg, italianeg, latin, poloneg, ruseg ha saozneg^[3].

Ar vamm a skrive barzhonegoù hag istorioù berr en ukraineg evit ar vugale ; oberiant war dachenn gwirioù ar merc'hed e oa ivez. Pouezus e voe he levezon war he merc'h : ukraineg hepken a veze er gêr, ha kelennet gant Ukrainiz e oa ar vugale e-lec'h bezañ kaset d'ar skolioù ma oa ar ruseg yezh ar c'helenn. D'an oad a 4 bloaz e teskas Larysa lenn e meur a yezh ; koulz hi hag he breur a c'helle lenn levrioù en o yezh-vamm^[4]

E 1879, hag hi 8 vloaz, e skrivas Larysa he barzhoneg kentañ, Goanag (надія Nadiya), a-c'houde harzidigezh he moereb Olena Antonovna Kosatch peogwir e kemere perzh en ul luskad politikel enep unveliezh an tsar Aleksandr II. Er bloaz-se tilojas an tiegezh da Loutsk, ur 100 km pelloc'h er c'hornôg, ma lakaas Petro Kosatch sevel tiez evit ar familh a-bezh. D'ar mare-se e voe broudet Larysa gant hec'h eontr Myc'hailo Drahomanov da studiañ an hengoun ukrainek : an Istor, ar c'hanaouennoù hag an istorioù-pobl, ha da deurel ur sell war barzhoniezh ha dodennoù anamzerel ar Bibl^[5].

Studiañ seniñ ar piano betek ul live uhel a reas Larysa a-hed he yaouankiz, hogen dre ma oa taget gant torzhellegezh an eskern ne c'helle ket mont d'ur skol-sonerezh da zeskiñ hiroc'h, neuze e ouestlas he buhez d'ar skrivañ^[6].

E 1884, pa oa oadet a 13 vloaz, e voe embannet he barzhonegoù « Конвалія » Konvalyia "Louzaouenn-an-hañv" ha « Сапфо » Sapfo er gazetenn Zorya^[7] e Lviv, sinet gant an anv-pluenn Lesya Ukrayinka diwar ali he mamm abalamour ma oa berzet embann skridoù en ukraineg en Impalaeriezh Rusia ; dre guzh e voe moullet, ha dre laer ec'h erruas e Kyiv^[8]. Bloaz goude e voe embannet e Lviv un dastumad skridoù troet ganti hag he breur diwar ar Rus Nikolay Vasilyevich Gogol^[9].

Er bloaz 1888, hag hi 17 vloaz, e vodas Larysa a-gevret gant he breur ur c'helc'h lennegel a anvjont Pleyada (Плеяда "Pléiade", diwar al luskad lennegel gallek) evit diorren al lennegezh ukrainek ha broudañ an treiñ diwar oberennoù klasel a bellvro. E 1889 e savas ar varzhez ul listennad oberennoù da dreiñ ; he-unan e troas Buch der Lieder ("Levr ar C'hanoù") Heinrich Heine, a voe embannet e 1892.

E 1893 e voe embannet kentañ dastumad barzhonegoù Lesya Ukrayinka, War eskell ar c'hanaouennoù (На крилах пісень) ; dre ma oa berzet ar skridoù ukrainek en Impalaeriezh Rusia e voe moullet en Ukraina ar C'hornôg, a oa en Aostria-Hungaria d'ar mare-se, ha silet e Kyiv. Adalek 1893 betek 1906 e tremenas Larysa Petrivna Kosatch hogos an holl hañvezhioù e Hadyatch (Гадяч), e Raion Myrhorod, Oblast Poltava, war-dro 100 km er reter da Gyiv. Eno e kejas ouzh ar gelennerez A. S. Marakova, a lezas eñvorennoù diwar-benn ar varzhez^[10].

Er bloaz 1894 e voe embannet e kazetennoù ur varzhoneg hir diwar-benn Raibeart am Brusach (1274-1329), kentañ roue Bro-Skos dizalc'h ; ul levrig a voe da-heul.

Etre 1895 ha 1897, dre ma oa awenet he oberennoù gant frankiz ha dizalc'hiezh he bro, ec'h emezelas e Kevredigezh Lennegel hag Arzel Kyiv, a voe berzet e 1905 en abeg da zarempredoù gant dispac'herien^[8].

En abeg d'he c'hleñved e ranke Larysa beajiñ da lec'hioù sec'hoc'h : en Alamagn, Aostria, Bulgaria, Egipt, Kaokaz ha Krimea. Plijet-bras e veze o kejañ gant sevenadurioù all, alese al levr-skol a skrivas evit he c'hoarezed, Henistor pobloù ar Reter (Стародавня історія східніх народів). Er bloaz 1897 p'edo e Yalta e Krimea e kejas ouzh Serhiy Kostyantynovitch Merjinskyi (1870-1901), ur Belarusad hag a oa eno koulz en abeg d'an dorzhellegezh hag evit brudañ ar varksouriezh en Ukraina. Karantez a voe etrezo, a awenas ar varzhez meur a wech. En e gichen e voe pa varvas Merjinskyi, hag en un nozvezh ouzh troad e wele e skrivas he barzhoneg Ur vaouez darvredet (Одержима) ; un oberenn all zo gouestlet d'he c'harantez : « Marv eo da viken ! » eme ar genoù (Уста говорять: "він навіки згинув!", 1901 ivez).

Bloaz a-raok bezañ e Yalta, e 1896, he devoa skrivet he fezh-c'hoari kentañ, Ar rozenn bers (Блакитна троянда) ; ar c'hentañ pezh-c'hoari ukrainek o plediñ gant an intelligentsia e oa, pa oa bet ar re all a-zivout buhez ar gouerien.

A-zevri e stourmas Larysa Kosatch ouzh an dsarelouriezh, dre veur a aozadur marksour en Ukraina. E 1901 e roas d'ar sindikadour ukrainat Mykola Hankevitch (1869-1931) un droidigezh ukrainek eus Manifest der Kommunistischen Partei Karl Marx (1848) "graet gant he mignoned e Kyiv".

E 1907 e timezas gant ar c'herzoniour ha denoniour ukrainat Klyment Vasylovytch Kvitka (1880-1953) ; er bloaz-se ivez e voe harzet ar varzhez, a-gevret gant he c'hoar Olga ha tud all, gant poliserien an tsar hep abeg resis ebet ha lezet en he frankiz goude un nozvezh er vac'h, hogen evezhiet e voe a-hed an nemorant eus he buhez^[11]. E Krimea e reas ar c'houblad e annez kent dilojañ da Jorjia, ma varvas Lesya Ukrayinka e 1913 en ur sanatoriom d'an oad a 42 vloaz.

Gant Lesya Ukrayinka

Lod pezhioù-c'hoari zo e gwerzennoù.

• 1880 : Чашка (Tchachka "An tas"), istor berr
• 1888 : Така її доля (Taka yiyi dolya "Setu he flanedenn") ha Святий вечір! (Svyatyy vetchir! "Nozvezh santel !"), istorioù berr
• 1889 : Метелик (Meteluk "Balafenn") ha Весняні співи (Vesnyani spivy "Kanaouennoù an nevezamzer"), istorioù berr
• 1890 : Біда навчить (Bida navtchyt "An trubuilhoù a gelenn") ha Лелія (Leliya "Leliya"), istorioù berr
• 1893 : На крилах пісень (Na krylac'hh pisen "War eskell ar c'hanaouennoù"), dastumad barzhonegoù • Жаль (Jai "Truez"), istor berr
• 1894 : Притча про чотири перстені (Pryttcha pro tchotyry persteni "Parabolenn ar peber gwalenn"), istor berr
• 1895 : Волинські образки. 1. Школа (Volynski obrazky. 1. Chkola "Skeudennoù eus Volyn. 1 Skol) ha Щастя (Chtchastya "Hevoud"), istorioù berr
• 1896 : Блакитна троянда (Blakytna troyanda "Ar rozenn bers"), Прощание (Prochtchaniye "Disrann"), pezhioù-c'hoari • «Місто смутку» («Misto smoutkou» "« Kerc'hlac'har »"), istor berr
• 1897 : Голосні струни (Holosni strouny "Kerdin-mouezh") ha Пізно (Pizno "Diwezhat"), istorioù berr
• 1898 : Ифигения в Тавриде (Ifigeniya v Tavride "Ifigenia e Taorika"^[12]), pezh-c'hoari • Над морем (Nad morem "En tu all d'ar mor"), istor berr
• 1899 : Думки і мрії (Doumky i mriyi "Soñjezennoù ha hunvreoù"), dastumad barzhonegoù • Ein Brief ins Weite ("Ul lizher a-bell"), istor berr alamanek • Два направления в новейшей итальянской литературе ("Daou du el lennegezh italianek a-vremañ"), burutelladenn lennegel
• 1900 : Мгновение (Mgnoveniye "Frapad") ha Враги (Vragi "Enebourien"), istorioù berr • Писателі-русини на Буковині ("Skrivagnerien rus e Bukovina")^[13] ; Про основні мотиви творчості Г. Гейне ("A-zivout mennadoù pennañ krouusted H. Heine") ; Новые перспективы и старые тени ("Diaweladoù nevez ha skeudoù kozh") ; Заметки о новейшей польской литературе ("Notennoù a-zivout al lennegezh polonek nevesañ"), burutelladennoù lennegel
• 1901 : Одержима (Oderjima "Ur vaouez darvredet"), pezh-c'hoari • «Михаэль Крамер». Последняя драма Гергарта Гауптмана ("Michael Kramer, ar pezh-c'hoari diwezhañ gant Gerhart Hauptmann"), burutelladenn lennegel
• 1902 : Відлуння (Vidlounnya "Heklevioù") ha Відгуки (Vidhouky, "Dastaolioù") dastumadoù barzhonegoù ; Сліпець (Slipietch "Un dall"), istor berr
• 1903 : В плену (V plenou "Bac'het"), На руїнах (Na rouyinac'h "War an dismantroù") ha Вавилонський полон (Vavylonskyy polon "Ar vac'hidigezh vizantat"), pezhioù-c'hoari
• 1904 : На крилах пісень ; heñvel ouzh hini 1893 eo an titl, hogen disheñvel eo an dastumad barzhonegoù
• 1905 : Осенняя сказка (Osennyaya skazka "Kontadenn an diskaramzer"), Три минуты (Tri minuty Teir munutenn") ha (В катакомбах V katakombac'h "Er c'hev-beziañ"), pezhioù-c'hoari • Примара (Prymara "Tasmant") ha Приязнь (Pryyazn "Mignoniezh"), istorioù berr • Винниченко ("Vynnytchenko")^[14], burutelladenn lennegel
• 1906 : В дому роботи, в країні неволі (V domu roboty, v krayini nevoli "E ti al labour, e bro ar sklavelezh") ha Вавилонський полон (Vavylonskyy polon "Ar vac'hidigezh vizantat"), pezhioù-c'hoari • «Утопия» в беллетристическом смысле ("« Utopia&nbsdp;» en e ster faltaziek") ha Утопія в белетристиці ("An utopia el lennegezh faltaziek"), burutelladennoù lennegel
• 1907 : Кассандра Kassandra "Kasandra", Айша и Мохаммед (Aycha i Moc'hammed "Aicha ha Moc'hammed"), pezhioù-c'hoari
• 1908 : Розмова (Rozmova "Kaozeadenn"), istor berr
• 1909 : В пуще (V pouchtche "Er goadeg"), На поле крови (Na pole krovi "War dachenn ar gwad") ha Иоганна, жена Хусова (Yohanna, jinka C'housova "Yohanna, gwreg C'housov"), pezhioù-c'hoari
• 1910 : Руфин и Присцилла (Roufin ha Pritsilla "Roufin ha Pritsilla"), Боярыня (Boyarynya "Boyarez"), pezhioù-c'hoari
• 1911 : Лесная песня (Lesnaya pesnya "Kan ar goadeg") ha Адвокат Мартиан (Advokat Martian "An alvokad Martian"), pezhioù-c'hoari
• 1912 : Каменный хозяин (Kamennyy c'hhozyain "Mestr an oaled"), pezh-c'hoari
• 1913 : Орфеєве чудо (Orfeyeve tchoudo "Burzhud Orfeüs") ha Оргия (Orgiya "Dirolladeg"), pezhioù-c'hoari

Lakaet en ukraineg gant Lesya Ukrayinka

Kalz oberennoù estren e meur a yezh zo bet treuzyezhet gant Lesya Ukrayinka adalek 1884 betek 1910.

• Alamaneg : Dianav (1894)^[15] • Heinrich Heine (11 oberenn, 1890, 1893, 1899, 1900) • Rigveda (1890)^[16] • Gerharzh Hauptmann (1 oberenn, 1900) • Mendel Abramovich Rosenbaum (1872- ?, 1 oberenn, 1902) • Alfred Wiedemann (1856-1936), 1 oberenn, 1910)
• Galleg : Victor Hugo (2 oberenn, 1889, 1890) • Pierre-Jules Etzel (1814-1886, 1 oberenn, 1889) • George Sand (1 oberenn, 1889) • Rigveda (1890) • Testamant Kozh hag Avieloù, diwar droidigezh an doueoniour Maurice Verne (1845-1923) (1894) • Maurice Maeterlinck (1862-1949) (2 oberenn, 1900) • Gaston Maspero (1846-1916) (1 oberenn, 1910) • Georges d'Esparbès (1863-1944) (1 oberenn, 1910)
• Italianeg : Dante Alighieri (1 oberenn, 1898) • Ada Negri (1870-1945, 2 oberenn, 1899, 1907) • Edmondo De Amicis (2 oberenn, 1902) • Kanaouen hengounel italianek (1902)
• Latin : Homeros (1 oberenn, 1888) • Levr ar C'heneliezh (darn, 1891) • Levr Yehezkel (darn, 1891) • Levr Izaia (darn, 1892)
• Poloneg : Adam Mickiewicz (1798-1855, 1 oberenn, 1887) • August Antoni Jakubowski (1815-1837, 2 oberenn, 1901) • Maria Konopnicka (1 oberenn, 1902)
• Ruseg : Nikolai Gogol (3 oberenn, 1884) • Ivan Tourgeniev (1 oberenn, 1889) • Feliks Vadimovitch Volkhovskiy(1846-1914, 1 oberenn, 1903)
• Saozneg : Jonathan Swift (1 oberenn, 1889) • William Shakespeare (1 oberenn, 1898) • George Byron (2 oberenn, 1898)

Lakaet e ruseg diwar an ukraineg

• Ivan Franko (8 oberenn, 1903, 1904)

C'hoariva

• 1994 : Yara's Forest Song, diwar "Kan ar goadeg" (1911), leurennet gant Virlana Tracz e New York hag e Lviv^[17]
• 2013 : Fire Water Night, diwar dammoù eus "Kan ar goadeg" (1911), leurennet gant Virlana Tracz e New York^[18]

Sinema

• 1961 : Forest Song, diwar "Kan ar goadeg" (1911), sevenet gant Viktor Ivtchenko
• 1971 : Fireplace Master, diwar "Mestr an oaled" (1912), sevenet gant Mstislav Djingjiristy)
• 1974 : Cassandra, diwar "Kasandra" (1907), sevenet gant Youriy Nekrasovha Serhiy Smyan
• 1976 : Forest Song, tresadenn-vev sevenet gant Alla Grachova
• 1981 : Forest Song, sevenet gant Youriy Ilyenko
• 1985 : Искушение Дон-Жуана Temptadur Don Juan, sevenet gant Vasyl Levin ha Grigory Koltunov^[19]
• 1988 : Blue Rose, diwar "Ar rozenn bers" (1896), sevenet gant Oleg Biima
• 2001 : On the field of blood diwar "War dachenn ar gwad" (1909), sevenet gant Yaroslav Lupiy
• 2022 : Mavka – The Forest Song, tresadenn-vev 3 ment (sevenet gant Oleksandra Ruban

Skinwel

• 1991 : Orgy, diwar "Dirolladeg" (1913)

Par da Gervarker e oa bet Lesya Ukrayinka en he bro : meur a ganaouenn, a vojenn hag a bennad-kaoz he deus dastumet ha lakaet da ganañ, da seniñ ha da gontañ evit o enrollañ ha mirout an hengoun e-tal ar rusekaat he bro.

• 1891 : Записи в селі Колодяжне (Zapysy v seli Kolodyajne "Enrolladennoù e kêriadenn Kolodyajne")
• 1893 : Купала на Волині (Kupala na Volyni "Kupala e Volyni")^[20]
• 1901 : Записи в селах Довгополе та Буркут (Zapysy v selakh Dovhopole ta Bourkout "Enrolladennoù er c'hêriadennoù Dovhopole ha Bourkout")
• 1903 : Дитячі гри, пісні й казки (Dytyachi hry, pisni y kazky "C'hoarioù, kanaouennoù ha kontadennoù evit ar vugale")
• 1904 : Народні пісні до танцю (Narodni pisni do tantsyou "Kanaouennoù-pobl evit dañsal")
• 1908 : З репертуару кобзаря Гната Гончаренка (Z repertuaru kobzarya Hnata Honcharenka "Tennet eus rollad kanaouennoù ar c'hobzar Hnat Hontcharenko")^[21]

Meur a vonumant zo bet savet en enor da Lesya Ukraina en he bro hag e meur a republik soviedel. Unan zo e Kyiv er Straed Lesya Ukraina, hag unan all e Mariyinskyy Park (Маріїнський парк) ; ur monumant all zo e rannvro Bakou, en Azerbadidjan. Lod all zo e Kanada hag e Stadoù-Unanet Amerika, a-drugarez d'an diaspora ukrainat.

• En enor da Lesya Ukraynka
• 
  Timbr soviedel, 1956
• 
  Timbr soviedel, 1971^[22]
• 
  Pezh-moneiz ukrainek (karbovanets)^[23], 1992
• 
  Bilhed 200 hryvnia, 2019

• 
  Delwenn e Skol-veur Saskatchewan
• 
  Delwenn e Toronto
• 
  Monumant e Moskov

• (en) Bida, Constantine & Rich, Vera. Lesya Ukrainka. Toronto : University of Toronto Press, 2014 (ISBN 978-1-4426-5188-3)Bohachevsky-Chomiak
• (en) Bohachevsky-Chomiak, Martha. Feminists Despite Themselves – Women in Ukrainian Community Life, 1884-1939. Edmondton : University of Alberta Press, 1988 (ISBN 978-0-920862-57-5)
• (en) Wedel, Erwin. Toward a Modern Ukrainian Drama : Innovative Concepts and Devices in Lesia Ukrainka's Dramatic Art. In : Donskov, Sokolos. Slavic Drama – The question of innovation : proceedings. Ottawa : University of Ottawa Press, 1991 (ISBN 978-0-88927-016-9)

• (uk) (ru) (en) Oberennoù Lesya Ukrayinka @ Леся Українка. Kavet : 26 Meu 24.
• (en) Lesya Ukrayinka @ Internet Movie Database</ref>