Mont d’an endalc’had

Lesya Ukrayinka

Eus Wikipedia
The printable version is no longer supported and may have rendering errors. Please update your browser bookmarks and please use the default browser print function instead.
Lesya Ukrayinka
Леся Українка
Lesya Ukrayinka en he yaouankiz
Ganedigezh 13 a viz C'hwevrer (J) / 25 a viz C'hwevrer (G) 1871
e Novohrad-Volynskyi
Gouarnelezh Volyn
Impalaeriezh Rusia
Marv 19 a viz Gouere (J) / 1añ a viz Eost (G) 1913
e Sourami
Gouarnelezh Tiflis
Impalaeriezh Rusia
Broadelezh Ukrainat
Micher Barzhez, skrivagnerez, dramaourez
Luskad Плеяда Pleyada
Remzad 1884-1913

Larysa Petrivna Kosatch (ukraineg : Лари́са Петрі́вна Ко́сач, lesanvet Ле́ся Украї́нка Lesya Ukrayinka "Lesya an Ukrainadez"), bet ganet d'an 13 a viz C'hwevrer (J) / 25 a viz C'hwevrer (G) 1871 e Novohrad-Volynskyi, Gouarnelezh Volyn, Ukraina, Impalaeriezh Rusia, ha marvet d'an 19 a viz Gouere (J) / 1añ a viz Eost (G) 1913 e Sourami, Gouarnelezh Tiflis, Jorjia, Impalaeriezh Rusia, a oa ur varzhez, ur skrivagnerez hag un dramaourez ukrainat.

A-hed he buhez he deus stourmet evit an demokratelezh hag evit gwirioù ar merc'hed. Lakaet e vez da unan eus an Ukrainadezed vrudetañ a-bep-amzer[1].

Buhez

Ganet e oa bet Larysa Petrivna Kosatch e 1871 e kêr Novohrad-Volynsky[2], eil bugel ar skrivagnerez Olha Petrivna Drahomanova "Ptchilka" (1849-1930) hag he fried Petro Kosatch, un noblañs kozak desket-bras hag a oa perc'henn font hag e penn kuzul an distrig. Teir c'hoar yaouankoc'h he devoa, hag ur breur yaouankoc'h ivez[3].

Goude bezañ bet skoliataet e Tchernihiv ec'h eas Petro Kosatch da studiañ ar matematik e Skol-veur Sankt-Peterbourg ma chomas e-pad daou vloaz kent dilojañ da Gyiv, ma timezas gant Olga Dragomanova e 1868. Engouestlet da ziorren sevenadur Ukraina e oa P. Kosatch, skoazellañ an embann ukrainek a rae sof-kont.

Donezonet e oa Petro evit ar matematik, hogen evit ar yezhoù ne oa ket ; en enep e oa Larysa : dic'houest e oa da jediñ, met ouzhpenn an ukraineg e ouie alamaneg, bulgareg, galleg, henc'hresianeg, italianeg, latin, poloneg, ruseg ha saozneg[3].

Ar vamm a skrive barzhonegoù hag istorioù berr en ukraineg evit ar vugale ; oberiant war dachenn gwirioù ar merc'hed e oa ivez. Pouezus e voe he levezon war he merc'h : ukraineg hepken a veze er gêr, ha kelennet gant Ukrainiz e oa ar vugale e-lec'h bezañ kaset d'ar skolioù ma oa ar ruseg yezh ar c'helenn. D'an oad a 4 bloaz e teskas Larysa lenn e meur a yezh ; koulz hi hag he breur a c'helle lenn levrioù en o yezh-vamm[4]

E 1879, hag hi 8 vloaz, e skrivas Larysa he barzhoneg kentañ, Goanag (надія Nadiya), a-c'houde harzidigezh he moereb Olena Antonovna Kosatch peogwir e kemere perzh en ul luskad politikel enep unveliezh an tsar Aleksandr II. Er bloaz-se tilojas an tiegezh da Loutsk, ur 100 km pelloc'h er c'hornôg, ma lakaas Petro Kosatch sevel tiez evit ar familh a-bezh. D'ar mare-se e voe broudet Larysa gant hec'h eontr Myc'hailo Drahomanov da studiañ an hengoun ukrainek : an Istor, ar c'hanaouennoù hag an istorioù-pobl, ha da deurel ur sell war barzhoniezh ha dodennoù anamzerel ar Bibl[5].

Studiañ seniñ ar piano betek ul live uhel a reas Larysa a-hed he yaouankiz, hogen dre ma oa taget gant torzhellegezh an eskern ne c'helle ket mont d'ur skol-sonerezh da zeskiñ hiroc'h, neuze e ouestlas he buhez d'ar skrivañ[6].

E 1884, pa oa oadet a 13 vloaz, e voe embannet he barzhonegoù « Конвалія » Konvalyia "Louzaouenn-an-hañv" ha « Сапфо » Sapfo er gazetenn Zorya[7] e Lviv, sinet gant an anv-pluenn Lesya Ukrayinka diwar ali he mamm abalamour ma oa berzet embann skridoù en ukraineg en Impalaeriezh Rusia ; dre guzh e voe moullet, ha dre laer ec'h erruas e Kyiv[8]. Bloaz goude e voe embannet e Lviv un dastumad skridoù troet ganti hag he breur diwar ar Rus Nikolay Vasilyevich Gogol[9].

Er bloaz 1888, hag hi 17 vloaz, e vodas Larysa a-gevret gant he breur ur c'helc'h lennegel a anvjont Pleyada (Плеяда "Pléiade", diwar al luskad lennegel gallek) evit diorren al lennegezh ukrainek ha broudañ an treiñ diwar oberennoù klasel a bellvro. E 1889 e savas ar varzhez ul listennad oberennoù da dreiñ ; he-unan e troas Buch der Lieder ("Levr ar C'hanoù") Heinrich Heine, a voe embannet e 1892.

E 1893 e voe embannet kentañ dastumad barzhonegoù Lesya Ukrayinka, War eskell ar c'hanaouennoù (На крилах пісень) ; dre ma oa berzet ar skridoù ukrainek en Impalaeriezh Rusia e voe moullet en Ukraina ar C'hornôg, a oa en Aostria-Hungaria d'ar mare-se, ha silet e Kyiv. Adalek 1893 betek 1906 e tremenas Larysa Petrivna Kosatch hogos an holl hañvezhioù e Hadyatch (Гадяч), e Raion Myrhorod, Oblast Poltava, war-dro 100 km er reter da Gyiv. Eno e kejas ouzh ar gelennerez A. S. Marakova, a lezas eñvorennoù diwar-benn ar varzhez[10].

"Robert Bryous, roue Bro-Skos", 1894

Er bloaz 1894 e voe embannet e kazetennoù ur varzhoneg hir diwar-benn Raibeart am Brusach (1274-1329), kentañ roue Bro-Skos dizalc'h ; ul levrig a voe da-heul.

Etre 1895 ha 1897, dre ma oa awenet he oberennoù gant frankiz ha dizalc'hiezh he bro, ec'h emezelas e Kevredigezh Lennegel hag Arzel Kyiv, a voe berzet e 1905 en abeg da zarempredoù gant dispac'herien[8].

En abeg d'he c'hleñved e ranke Larysa beajiñ da lec'hioù sec'hoc'h : en Alamagn, Aostria, Bulgaria, Egipt, Kaokaz ha Krimea. Plijet-bras e veze o kejañ gant sevenadurioù all, alese al levr-skol a skrivas evit he c'hoarezed, Henistor pobloù ar Reter (Стародавня історія східніх народів). Er bloaz 1897 p'edo e Yalta e Krimea e kejas ouzh Serhiy Kostyantynovitch Merjinskyi (1870-1901), ur Belarusad hag a oa eno koulz en abeg d'an dorzhellegezh hag evit brudañ ar varksouriezh en Ukraina. Karantez a voe etrezo, a awenas ar varzhez meur a wech. En e gichen e voe pa varvas Merjinskyi, hag en un nozvezh ouzh troad e wele e skrivas he barzhoneg Ur vaouez darvredet (Одержима) ; un oberenn all zo gouestlet d'he c'harantez : « Marv eo da viken ! » eme ar genoù (Уста говорять: "він навіки згинув!", 1901 ivez).

Bloaz a-raok bezañ e Yalta, e 1896, he devoa skrivet he fezh-c'hoari kentañ, Ar rozenn bers (Блакитна троянда) ; ar c'hentañ pezh-c'hoari ukrainek o plediñ gant an intelligentsia e oa, pa oa bet ar re all a-zivout buhez ar gouerien.

A-zevri e stourmas Larysa Kosatch ouzh an dsarelouriezh, dre veur a aozadur marksour en Ukraina. E 1901 e roas d'ar sindikadour ukrainat Mykola Hankevitch (1869-1931) un droidigezh ukrainek eus Manifest der Kommunistischen Partei Karl Marx (1848) "graet gant he mignoned e Kyiv".

Bez Lesya Ukrayinka e Kyiv

E 1907 e timezas gant ar c'herzoniour ha denoniour ukrainat Klyment Vasylovytch Kvitka (1880-1953) ; er bloaz-se ivez e voe harzet ar varzhez, a-gevret gant he c'hoar Olga ha tud all, gant poliserien an tsar hep abeg resis ebet ha lezet en he frankiz goude un nozvezh er vac'h, hogen evezhiet e voe a-hed an nemorant eus he buhez[11]. E Krimea e reas ar c'houblad e annez kent dilojañ da Jorjia, ma varvas Lesya Ukrayinka e 1913 en ur sanatoriom d'an oad a 42 vloaz.

Oberennoù

Gant Lesya Ukrayinka

Lod pezhioù-c'hoari zo e gwerzennoù.

  • 1880 : Чашка (Tchachka "An tas"), istor berr
  • 1888 : Така її доля (Taka yiyi dolya "Setu he flanedenn") ha Святий вечір! (Svyatyy vetchir! "Nozvezh santel !"), istorioù berr
  • 1889 : Метелик (Meteluk "Balafenn") ha Весняні співи (Vesnyani spivy "Kanaouennoù an nevezamzer"), istorioù berr
  • 1890 : Біда навчить (Bida navtchyt "An trubuilhoù a gelenn") ha Лелія (Leliya "Leliya"), istorioù berr
  • 1893 : На крилах пісень (Na krylac'hh pisen "War eskell ar c'hanaouennoù"), dastumad barzhonegoù • Жаль (Jai "Truez"), istor berr
  • 1894 : Притча про чотири перстені (Pryttcha pro tchotyry persteni "Parabolenn ar peber gwalenn"), istor berr
  • 1895 : Волинські образки. 1. Школа (Volynski obrazky. 1. Chkola "Skeudennoù eus Volyn. 1 Skol) ha Щастя (Chtchastya "Hevoud"), istorioù berr
  • 1896 : Блакитна троянда (Blakytna troyanda "Ar rozenn bers"), Прощание (Prochtchaniye "Disrann"), pezhioù-c'hoari • «Місто смутку» («Misto smoutkou» "« Kerc'hlac'har »"), istor berr
  • 1897 : Голосні струни (Holosni strouny "Kerdin-mouezh") ha Пізно (Pizno "Diwezhat"), istorioù berr
  • 1898 : Ифигения в Тавриде (Ifigeniya v Tavride "Ifigenia e Taorika"[12]), pezh-c'hoari • Над морем (Nad morem "En tu all d'ar mor"), istor berr
  • 1899 : Думки і мрії (Doumky i mriyi "Soñjezennoù ha hunvreoù"), dastumad barzhonegoù • Ein Brief ins Weite ("Ul lizher a-bell"), istor berr alamanek • Два направления в новейшей итальянской литературе ("Daou du el lennegezh italianek a-vremañ"), burutelladenn lennegel
  • 1900 : Мгновение (Mgnoveniye "Frapad") ha Враги (Vragi "Enebourien"), istorioù berr • Писателі-русини на Буковині ("Skrivagnerien rus e Bukovina")[13] ; Про основні мотиви творчості Г. Гейне ("A-zivout mennadoù pennañ krouusted H. Heine") ; Новые перспективы и старые тени ("Diaweladoù nevez ha skeudoù kozh") ; Заметки о новейшей польской литературе ("Notennoù a-zivout al lennegezh polonek nevesañ"), burutelladennoù lennegel
  • 1901 : Одержима (Oderjima "Ur vaouez darvredet"), pezh-c'hoari • «Михаэль Крамер». Последняя драма Гергарта Гауптмана ("Michael Kramer, ar pezh-c'hoari diwezhañ gant Gerhart Hauptmann"), burutelladenn lennegel
  • 1902 : Відлуння (Vidlounnya "Heklevioù") ha Відгуки (Vidhouky, "Dastaolioù") dastumadoù barzhonegoù ; Сліпець (Slipietch "Un dall"), istor berr
  • 1903 : В плену (V plenou "Bac'het"), На руїнах (Na rouyinac'h "War an dismantroù") ha Вавилонський полон (Vavylonskyy polon "Ar vac'hidigezh vizantat"), pezhioù-c'hoari
  • 1904 : На крилах пісень ; heñvel ouzh hini 1893 eo an titl, hogen disheñvel eo an dastumad barzhonegoù
  • 1905 : Осенняя сказка (Osennyaya skazka "Kontadenn an diskaramzer"), Три минуты (Tri minuty Teir munutenn") ha (В катакомбах V katakombac'h "Er c'hev-beziañ"), pezhioù-c'hoari • Примара (Prymara "Tasmant") ha Приязнь (Pryyazn "Mignoniezh"), istorioù berr • Винниченко ("Vynnytchenko")[14], burutelladenn lennegel
  • 1906 : В дому роботи, в країні неволі (V domu roboty, v krayini nevoli "E ti al labour, e bro ar sklavelezh") ha Вавилонський полон (Vavylonskyy polon "Ar vac'hidigezh vizantat"), pezhioù-c'hoari • «Утопия» в беллетристическом смысле ("« Utopia&nbsdp;» en e ster faltaziek") ha Утопія в белетристиці ("An utopia el lennegezh faltaziek"), burutelladennoù lennegel
  • 1907 : Кассандра Kassandra "Kasandra", Айша и Мохаммед (Aycha i Moc'hammed "Aicha ha Moc'hammed"), pezhioù-c'hoari
  • 1908 : Розмова (Rozmova "Kaozeadenn"), istor berr
  • 1909 : В пуще (V pouchtche "Er goadeg"), На поле крови (Na pole krovi "War dachenn ar gwad") ha Иоганна, жена Хусова (Yohanna, jinka C'housova "Yohanna, gwreg C'housov"), pezhioù-c'hoari
  • 1910 : Руфин и Присцилла (Roufin ha Pritsilla "Roufin ha Pritsilla"), Боярыня (Boyarynya "Boyarez"), pezhioù-c'hoari
  • 1911 : Лесная песня (Lesnaya pesnya "Kan ar goadeg") ha Адвокат Мартиан (Advokat Martian "An alvokad Martian"), pezhioù-c'hoari
  • 1912 : Каменный хозяин (Kamennyy c'hhozyain "Mestr an oaled"), pezh-c'hoari
  • 1913 : Орфеєве чудо (Orfeyeve tchoudo "Burzhud Orfeüs") ha Оргия (Orgiya "Dirolladeg"), pezhioù-c'hoari
Lakaet en ukraineg gant Lesya Ukrayinka

Kalz oberennoù estren e meur a yezh zo bet treuzyezhet gant Lesya Ukrayinka adalek 1884 betek 1910.

Lakaet e ruseg diwar an ukraineg

Azasadurioù

C'hoariva
  • 1994 : Yara's Forest Song, diwar "Kan ar goadeg" (1911), leurennet gant Virlana Tracz e New York hag e Lviv[17]
  • 2013 : Fire Water Night, diwar dammoù eus "Kan ar goadeg" (1911), leurennet gant Virlana Tracz e New York[18]
Sinema
  • 1961 : Forest Song, diwar "Kan ar goadeg" (1911), sevenet gant Viktor Ivtchenko
  • 1971 : Fireplace Master, diwar "Mestr an oaled" (1912), sevenet gant Mstislav Djingjiristy)
  • 1974 : Cassandra, diwar "Kasandra" (1907), sevenet gant Youriy Nekrasovha Serhiy Smyan
  • 1976 : Forest Song, tresadenn-vev sevenet gant Alla Grachova
  • 1981 : Forest Song, sevenet gant Youriy Ilyenko
  • 1985 : Искушение Дон-Жуана Temptadur Don Juan, sevenet gant Vasyl Levin ha Grigory Koltunov[19]
  • 1988 : Blue Rose, diwar "Ar rozenn bers" (1896), sevenet gant Oleg Biima
  • 2001 : On the field of blood diwar "War dachenn ar gwad" (1909), sevenet gant Yaroslav Lupiy
  • 2022 : Mavka – The Forest Song, tresadenn-vev 3 ment (sevenet gant Oleksandra Ruban
Skinwel
  • 1991 : Orgy, diwar "Dirolladeg" (1913)

Enrolladennoù

Par da Gervarker e oa bet Lesya Ukrayinka en he bro : meur a ganaouenn, a vojenn hag a bennad-kaoz he deus dastumet ha lakaet da ganañ, da seniñ ha da gontañ evit o enrollañ ha mirout an hengoun e-tal ar rusekaat he bro.

  • 1891 : Записи в селі Колодяжне (Zapysy v seli Kolodyajne "Enrolladennoù e kêriadenn Kolodyajne")
  • 1893 : Купала на Волині (Kupala na Volyni "Kupala e Volyni")[20]
  • 1901 : Записи в селах Довгополе та Буркут (Zapysy v selakh Dovhopole ta Bourkout "Enrolladennoù er c'hêriadennoù Dovhopole ha Bourkout")
  • 1903 : Дитячі гри, пісні й казки (Dytyachi hry, pisni y kazky "C'hoarioù, kanaouennoù ha kontadennoù evit ar vugale")
  • 1904 : Народні пісні до танцю (Narodni pisni do tantsyou "Kanaouennoù-pobl evit dañsal")
  • 1908 : З репертуару кобзаря Гната Гончаренка (Z repertuaru kobzarya Hnata Honcharenka "Tennet eus rollad kanaouennoù ar c'hobzar Hnat Hontcharenko")[21]

Hêrezh

Meur a vonumant zo bet savet en enor da Lesya Ukraina en he bro hag e meur a republik soviedel. Unan zo e Kyiv er Straed Lesya Ukraina, hag unan all e Mariyinskyy Park (Маріїнський парк) ; ur monumant all zo e rannvro Bakou, en Azerbadidjan. Lod all zo e Kanada hag e Stadoù-Unanet Amerika, a-drugarez d'an diaspora ukrainat.

  • En enor da Lesya Ukraynka
  • Timbr soviedel, 1956
    Timbr soviedel, 1956
  • Timbr soviedel, 1971[22]
    Timbr soviedel, 1971[22]
  • Pezh-moneiz ukrainek (karbovanets)[23], 1992
    Pezh-moneiz ukrainek (karbovanets)[23], 1992
  • Bilhed 200 hryvnia, 2019
    Bilhed 200 hryvnia, 2019

Levrlennadur

  • (en) Bida, Constantine & Rich, Vera. Lesya Ukrainka. Toronto : University of Toronto Press, 2014 (ISBN 978-1-4426-5188-3)Bohachevsky-Chomiak
  • (en) Bohachevsky-Chomiak, Martha. Feminists Despite Themselves – Women in Ukrainian Community Life, 1884-1939. Edmondton : University of Alberta Press, 1988 (ISBN 978-0-920862-57-5)
  • (en) Wedel, Erwin. Toward a Modern Ukrainian Drama : Innovative Concepts and Devices in Lesia Ukrainka's Dramatic Art. In : Donskov, Sokolos. Slavic Drama – The question of innovation : proceedings. Ottawa : University of Ottawa Press, 1991 (ISBN 978-0-88927-016-9)

Liammoù diavaez


Commons
Commons
Muioc'h a restroù diwar-benn

a vo kavet e Wikimedia Commons.

Notennoù

  1. ↑ (uk) 'Найвідоміші жінки давньої та сучасної України "Ar maouezed brudetañ en Ukraina hen hag a-vremañ". Kavet : 26 Meu 24.
  2. ↑ Zviahel en Oblast Jytomyr hiziv, un 200 km bennak er c'hornôg da Gyiv.
  3. ↑ 3,0 ha3,1 Bida, 2014, p. 259.
  4. ↑ Wedel, 1991, p. 116.
  5. ↑ Bohachevsky-Chomiak, 1988, p. 12.
  6. ↑ Bohachevsky-Chomiak, 1988, p. 10.
  7. ↑ Зоря "Steredenn".
  8. ↑ 8,0 ha8,1 (en) 'Lessya Ukrainka @ Blacksea-Crimea. Kavet : 26 Meu 24.
  9. ↑ Bohachevsky-Chomiak, 1988, p. 120.
  10. ↑ (uk) 'Poltava Future, 27/08/2022. Kavet : 26 Meu 24.
  11. ↑ (uk) Лесі Українці 150: невідомі факти змусять вас подивитися на письменницю по-новому "150 vloaz Lesya Ukrayinka : fedoù dianav hag a gemmo ho sell war ar skrivagnerez" @ Радіо Свобода "Radio Fankiz". Kavet : 24 Meu 24.
  12. ↑ Anv henc'hresianek Krimea.
  13. ↑ "Rus" : eus Ruthenia, eleze ar Stadoù slavek a oa a-c'haoliad war Ukraina, Rusia ha Belarus ; "Bukovina" : ur rannvro istorel a oa a-c'haoliad war Ukraina, ha Roumania.
  14. ↑ Ur skrivagner hag ur politiker ukrainat e oa Volodymyr Kyrylovytch Vynnytchenko (1880-1951)
  15. ↑ Ar varzhoneg disin anavet dre he werzenn gentañ, Wir haben keinen guten Vater im Himmel "Tad mat ebet n'hon eus en Neñv".
  16. ↑ Ne voent ket troet diwar ar sañskriteg, diwar an alamaneg hag ar galleg kentoc'h.
  17. ↑ (en) {{cite web[url=https://www.yaraartsgroup.net/forest-song |title=Yara's Forest Song (1994) @ Yara Arts Group|accessdate=26 Meu 24}}
  18. ↑ (en) 'Fire Water Night (2013) @ Yara Arts Group. Kavet : 26 Meu 24.
  19. ↑ Diwar ur pezh-c'hoari gant Lesya Ukrayinka, hervez ar skritell ; n'eus roud ebet eus ar pezh-c'hoari-se e listennadoù oberennoù an dramaourez avat.
  20. ↑ Kupala zo un doueez slavek par da Zemeter Henc'hres.
  21. ↑ Kobzar : ur barzh dall hag ac'h ae da di da di da ganañ ha da seniñ ar c'hobza (кобза), un doare mandolinenn hengounel en Ukraina ; Hnata Honcharenka (1835-1917) e voe unan eus ar re vrudetañ.
  22. ↑ 100vet deiz-ha-bloaz ganedigezh Lesya Ukraynka.
  23. ↑ Karbonavets (карбованець) : moneiz ukrainek bet embannet goude an dizalc'hiezh e 1992 evit kemer lec'h ar roubl soviedel, a-raok ar hryvnia, ar moneiz ukrainat nevez.
Adtapet diwar « https://br.wikipedia.org/w/index.php?title=Lesya_Ukrayinka&oldid=2094476 »