Роберт Герман Шомбург

Роберт Герман Шомбург
Robert Hermann Schomburgk
Нараджэнне	5 чэрвеня 1804(1804-06-05)[1][2][…] Freyburg[d], Unstruttal[d], Бургенланд[d], Саксонія-Ангальт, Германія[3]
Смерць	11 сакавіка 1865(1865-03-11)[1][2][…] (60 гадоў) Шонеберг[d], Тэмпельхоф-Шонеберг[d], Берлін, правінцыя Брандэнбург, Каралеўства Прусія[3]
Член у	Леапальдзіна Лонданскае каралеўскае таварыства
Навуковая ступень	Доктар філасофіі (PhD)
Дзейнасць	геаграфія, батаніка і этнаграфія
Месца працы	Каралеўскае геаграфічнае таварыства
Вядомы як	даследчык Паўднёвай Амерыкі, брытанскі дыпламат
Узнагароды
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Сэр Роберт Герман Шомбург (ням.: Robert Hermann Schomburgk; 5 чэрвеня 1804, Фрайбург, Курфюрства Саксонія — 11 сакавіка 1865, Шонеберг, Берлін, Прусія) — нямецкі даследчык на службе Вялікабрытаніі; брытанскі консул у Дамініканскай Рэспубліцы і Сіяме (сучасны Тайланд). Праводзіў геаграфічныя, этнаграфічныя і батанічныя пошукі ў Паўднёвай Амерыцы і Вест-Індыі.

Роберт Герман Шомбург нарадзіўся 5 чэрвеня 1804 года ў саксонскім Фрайбургу. Быў старэйшым сынам пратэстанцкага святара, у сям’і якога было пяцёра дзяцей. З 14 гадоў навучаўся камерцыі^[4]. У 1823 годзе, жывучы ў Лейпцыгу ў свайго дзядзькі Генры Шомбурга, вывучаў батаніку пад кіраўніцтвам прафесара Швійгрыхерэ (Schwiigrichere)^[5].

Першапачаткова спрабуючы займацца камерцыяй, у 1826 годзе адправіўся ў ЗША, дзе некаторы час быў наёмным служачым у гандлёвых установах Бостана і Філадэльфіі^[6].

У 1828 годзе яму прапанавалі інспектаваць перавозку саксонскіх авечак у амерыканскі штат Вірджынія, і некаторы час ён жыў у гэтым штаце. У тым жа годзе стаў саўладальнікам тытунёвай мануфактуры ў Рычмандзе. Але фабрыка згалела, а Шомбург страціў усе ўкладзеныя сродкі^[6]. У далейшым пацярпеў яшчэ адну няўдачу на вест-індскім востраве Сент-Томас, калі ўся яго маёмасць была знішчана пажарам. У рэшце рэшт ён пакінуў дзейнасць прадпрымальніка.

У 1830 годзе адправіўся на Анегаду, найпаўночнейшы з астравоў Віргінскага архіпелага, сумна вядомы тым, што многія караблі разбіваліся аб яго рыфы, не адзначаныя на мапах. Увесну 1831 гады ён стаў відавочцам трох караблекрушэнняў, якія адбыліся ў берагоў Анегады; асабліва моцнае ўражанне на яго зрабіла крушэнне іспанскай шхуны, у выніку якога загінулі 185 рабоў, прыкаваных у патанулым судне^[4]. Не валодаючы спецыяльнымі ведамі, якія патрабаваліся для падобнай працы^[6], ён абследаваў востраў на свае сродкі, старанна закарціраваўшы рыфы, якія атачаюць востраў, і месцазнаходжанне 53 патанулых судоў^[7]. Ён апісаў марскія плыні, кліматычныя і батанічныя асаблівасці вострава, паказаў уласцівыя для мясцовай фаўны віды беспазваночных, рыб і паўзуноў^[8] і адправіў Каралеўскаму геаграфічнаму таварыству Лондана даклад, які зрабіў такое спрыяльнае ўражанне, што ў 1835 годзе яму было даручана правесці экспедыцыю па даследаванні Брытанскай Гвіяны^[9].

Гэта заданне ён выканаў вельмі паспяхова (1835—1839), выпадкова выявіўшы вялізны гарлачык (1837^{[заўв 1]}), апісаны Джонам Ліндлі (1938) як Victoria regia Lindl. (у гонар каралевы Вікторыі). Акрамя таго, яму ўдалося знайсці мноства новых відаў архідэй, і ў 1938 годзе Ліндлі назваў адзін з родаў гэтага сямейства ў гонар даследчыка — шамбургія^[en] (лац.: Schomburgkia)^[6].

У 1841 годзе ён вярнуўся ў Гвіяну ўжо як афіцыйны прадстаўнік брытанскага ўрада — для інспектавання гэтай калоніі і ўстанаўлення яе ўсходніх і заходніх межаў. У выніку былі намечаны папярэднія межы Брытанскай Гвіяны з Венесуэлай, празваныя «лінія Шомбурга», а таксама з нідэрландскай калоніяй Сурынам (на ўсходзе)^[9]. Акрамя таго, ён працягнуў свае геаграфічныя і этнаграфічныя даследаванні, сумесна з малодшым братам Морыцам Рыхардам^[de][6][10]. Роберт Шомбург неадступна настойваў на неабходнасці замацавання паўднёвых межаў калоніі — з Бразіліяй. Да гэтага яго падахвочвалі неаднаразовыя выпадкі, калі яму непасрэдна даводзілася назіраць, як бразільскія каланізатары занявольваюць індзейцаў мясцовых плямёнаў, якія па большай частцы зніклі. ��аследаванні Шомбурга былі запатрабаваны ў пачатку XX стагоддзя, у 1904 годзе, калі пры пасрэдніцтве італьянскага караля Віктара Эмануіла Ⅲ вырашалася пытанне аб размежаванні тэрыторый Брытанскай Гвіяны і Бразіліі.

У чэрвені 1844 года браты прыбылі ў Лондан, дзе Роберт прадставіў Геаграфічнаму таварыству даклад аб сваёй паездцы і за свае заслугі быў узведзены ў рыцарскую годнасць каралевай Вікторыяй (1845)^[6]. Сэр Роберт Шомбург працягнуў службу на іншых афіцыйных пасадах; у 1846 годзе ён быў накіраваны на Барбадас, дзе займаўся зборам звестак для складання геаграфічнага і статыстычнага апісання вострава. Апошняе было выдадзена ў Лондане (1848) пад загалоўкам «Гісторыя Барбадаса» (англ.: The History of Barbados)^{[заўв 2]}.

У 1848 годзе яго прызначылі брытанскім консулам у Дамініканскай Рэспубліцы. У 1850 годзе ён падпісаў выгодную для Вялікабрытаніі гандлёвую дамову, а таксама забяспечыў перамір’е з кіраўніком Гаіці Сулуком у інтарэсах дамініканскага ўрада. У наступныя гады Шомбург пісаў змястоўныя артыкулы па фізічнай геаграфіі вострава Гаіці для часопіса Каралеўскага геаграфічнага таварыства^[6]. У 1851 годзе ён стаў першым дакладна вядомым чалавекам, які падняўся на найвышэйшую гару вострава (і ўсяго Карыбскага басейна), Піка Дуартэ, назваўшы яе «Монтэ Ціна» і амаль правільна вымераўшы яе вышыню — 3140 метраў^[12]. У 1857 годзе быў прызначаны генеральным консулам Вялікабрытаніі ў Сіяме, дзе брытанская карона ажыццяўляла экстэрытарыяльную юрысдыкцыю праз консульскія суды^[en] над брытанскімі падданымі^[en]. У лісце свайму кузену Уільяму Роберт Шомбург адзначае^[13]:

Каб атрымаць уяўленне аб англійскім сумарным^[en] паліцэйскім судаводстве, я быў вымушаны перад ад’ездам з Лондана на працягу некаторага часу наведваць тамтэйшыя паліцэйскія суды, а таксама знаёміцца з гэтымі працэсамі шляхам вывучэння кніг.

Арыгінальны тэкст (англ.)  

In order to get an insight into the English summary police court proceedings, I was, before I left London, obliged to attend police courts there for some time, also to acquaint myself with these proceedings by the study of books.

Абгрунтаваўшыся ў Бангкоку, ён таксама працягнуў свае геаграфічныя пошукі. У лісце даецца кароткая справаздача аб яго паездцы ў паўнезалежнае каралеўства Чыангмай у 1859—1860 гадах^[14], а затым вандраванні на слане праз горны хрыбет да Малам’яйна ў Бенгальскім заліве і вяртанні ў Бангкок пасля шляху працягласцю 130 дзён і прыкладна 1000 англійскіх міль (каля 1600 км)^[13].

У 1864 годзе, у сувязі з пагаршэннем стану здароўя, ён быў змушаны пакінуць дзяржаўную службу. Памёр 11 сакавіка 1865 года ў берлінскім прыгарадзе Шонеберг.

Р. Г. Шомбург за сваё жыццё правёў комплексныя фізіка-геаграфічныя, этнаграфічныя і батанічныя даследаванні ў Вест-Індыі (астравы Анегада, Барбадас, Гаіці), Брытанскай Гвіяне, Паўднёва-Усходняй Азіі (Чыянгмай). Яго батанічныя зборы ўключалі віды раслін, невядомыя навуцы. Ён апісаў шэраг батанічных таксонаў (суправаджаюцца абазначэннем «R.H.Schomb.»)^[15]. Яго батанічная калекцыя знаходзіцца ў Каралеўскім садзе К’ю^[en], а этнаграфічная калекцыя з Гаяны — у Брытанскім музеі^[13][16]. З’яўляецца аўтарам навуковых манаграфій і артыкулаў.

Сэр Р. Г. Шомбург быў не толькі даследчыкам, аўтарам навуковых публікацый і дыпламатам, але таксама таленавітым мастаком^[4][17].

Сэр Роберт Герман Шомбург меў навуковую ступень доктара філасофіі і быў членам шэрагу навуковых таварыстваў Еўропы, Амерыкі і Азіі, у тым ліку^[11]:

• Каралеўскага геаграфічнага таварыства;
• Каралеўскага энтамалагічнага таварыства Лондана^[en];
• Імператарскай акадэміі «Леапальдзіна».

Шомбург з’яўляўся кавалерам ордэнаў прускага «Чырвонага арла», саксонскага «За заслугі» і французскага «Ганаровага легіёна»^[11].

У гонар яго названы алень Шомбурга^[en] (Rucervus schomburgki; эндэмічны від Тайланду, вымерлы ў 20 стагоддзі), а таксама шэраг паўднёваамерыканскіх рыб, як Mylesinus schomburgkii (Valenciennes, 1850), Polycentrus schomburgkii (Müller & Troschel, 1849) і Myloplus schomburgkii (Jardine, 1841)^[18].

Таксама ў яго гонар названы многія неатропічныя расліны, як, напрыклад, Harperocallis schomburgkiana (Oliv.) L.M.Campb. & Dorr.

Манаграфіі

• Schomburgk R. H. Voyage in Guiana and upon the Shores of the Orinoco during the Years 1835–’39. — L., 1840. (англ.) (Кніга перакладзена на нямецкую мову братам сэра Роберта Отам Шомбургам пад назвай Reisen in Guiana und am Orinoco in den Jahren 1835-’39 (Leipzig, 1841) — з прадмовай Аляксандра фон Гумбальта)
• Schomburgk R. H. Researches in Guiana, 1837-'39. — 1840. (англ.)
• Schomburgk R. H. A Description of British Guiana, Geographical and Statistical. — London, 1840. (англ.)
• Schomburgk R. H. Views in the Interior of Guiana. — London: Ackermann & Co., 1840. (англ.)
• Schomburgk R. H. The Natural History of Fishes of Guiana. Part I. — Edinburgh: W. H. Lizars; S. Highley; W. Curvey, 1841. — (The Naturalist's Library, Ichthyology, vol.3). (англ.)
• Schomburgk R. H. The History of Barbados. — London: Longman, Brown, Green and Longmans, 1848. (англ.)
• Schomburgk R. H. The Discovery of the Empire of Guiana^[en] by Sir Walter Raleigh. — 1848. (англ.)

Артыкулы

• Schomburgk R. H. Remarks on Anegada(англ.) // Journal of the Royal Geographical Society of London. — 1832. — Vol. 2. — P. 152–170. Архівавана з першакрыніцы 24 сакавіка 2016.
• Schomburgk R. H. Report of an Expedition into the Interior of British Guayana, in 1835-6(англ.) // Journal of the Royal Geographical Society of London. — 1836. — Vol. 6. — P. 224–284. Архівавана з першакрыніцы 21 снежня 2023.
• Schomburgk R. H. ⅩⅩⅩⅢ. On the Identity of three supposed Genera of Orchideous Epiphytes. In a Letter to A. B. Lambert. Esq., V.P.L.S.(англ.) // Transactions of the Linnean Society of London. — 1837. — Vol. 17. — P. 551–552. — DOI:10.1111/j.1095-8339.1834.tb00045.x
• Schomburgk R. H., Bentham G. Description of the Mora Tree(англ.) // Transactions of the Linnean Society of London. — 1839. — Vol. 18. — P. 207–211. — DOI:10.1111/j.1095-8339.1838.tb00171.x Архівавана з першакрыніцы 2 сакавіка 2013.
• Schomburgk R. H. Journey from Fort San Joaquim, on the Rio Branco, to Roraima, and thence by the Rivers Parima and Merewari to Esmeralda, on the Orinoco, in 1838-9(англ.) // Journal of the Royal Geographical Society of London. — 1840. — Vol. 10. — P. 191–247. Архівавана з першакрыніцы 21 снежня 2023.
• Schomburgk R. H. Some Account of the Curata, a Grass of the Tribe of Bambuseae, of the Culm of which the Indians of Guiana prepare their Sarbacans or Blowpipes(англ.) // Transactions of the Linnean Society of London. — 1841. — Vol. 18. — P. 557–562. — DOI:10.1111/j.1095-8339.1838.tb00204.x Архівавана з першакрыніцы 7 сакавіка 2016.
• Schomburgk R. H. Description of a remarkable spike or bunch of Fruits of the Fig Banana (Musa sapientum), var.(англ.). — 1858. — Vol. 2. — P. 130–132. — DOI:10.1111/j.1095-8312.1858.tb01009.x

на англійскай мове

• Schomburgk, Robert Herman // Appletons’ Cyclopædia of American Biography. — D. Appleton & Company^[en], 1900.
• Explorations on behalf of the Royal Geographical Society, 1835–1839 // The Guiana Travels of Robert Schomburgk 1835–1844 / Peter Rivière (ed.). — Aldershot: Ashgate (for the Hakluyt Society), 2006. — Vol. 1. — 419 (ⅹⅲ+406) p. — (Hakluyt Society Series Ⅲ). — ISBN 0-904180-86-7.
• The Boundary Survey, 1840–1844 // The Guiana Travels of Robert Schomburgk 1835–1844 / Peter Rivière (ed.). — Aldershot: Ashgate (for the Hakluyt Society), 2006. — Vol. 2. — 278 (ⅹⅱ+266) p. — (Hakluyt Society Series Ⅲ). — ISBN 0-904180-88-3.
• Robert Hermann Schomburgk’s Travels in Guiana and on the Orinoco During the Years 1835–1839 / Otto A. Schomburgk (ed.). — Georgetown: The Argosy Company, 1931.
• Brochedon. Memoir of Robert H. Schomburgk // Schomburgk R. H. The Natural History of Fishes of Guiana. Part Ⅰ. — Edinburgh: W. H. Lizars; S. Highley; W. Curvey, 1841. — P. 17–79. — (The Naturalist's Library, Ichthyology, vol.3).
• Forbes, Andrew and Henley, David (photographer). ‘Schomburgk’s Account of Xiengmai in 1859–1860’; ‘Schomburgk’s Account of ‘The Lao’ in 1859–1860’ // Ancient Chiang Mai. — CPA Media (eBook, Kindle Edition), 2012. — Vol. 1. — (Cognoscenti Books).

на рускай мове

• Аделунг Н. Н. Шомбурк, Роберт-Герман // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
• Магидович И. П. История открытия и исследования Центральной и Южной Америки. — М.: Мысль, 1965. — 455 с. — (Открытие Земли). — 12 000 экз.

• Letters of Mr. Robert H. Schomburgk (англ.)(недаступная спасылка). History of the Republic of Guyana. guyanaca.com. — Некалькі лістоў Роберта Р. Г. Шомбургка 1843–1844 гадоў. Архівавана з першакрыніцы 13 траўня 2013. Праверана 17 снежня 2012.
• Biographical information. «Robert Schomburgk and the Flower of the Empire» [Біяграфічныя звесткі. «Роберт Шомбург і кветка імперыі»] Каралеўскае геаграфічнае таварыства Паўднёвай Аўстраліі (англ.)
• Эскіз мапы Брытанскай Гвіяны, напісаны сэрам Р. Г. Шомбургам.
• Gibney E.. About Robert H. Schomburgk… The Artist Responsible for our Cover Image (англ.)(недаступная спасылка). St. John Historical Society, vol. 10, No.5, February 2010. stjohnhistoricalsociety.org. Архівавана з першакрыніцы 14 верасня 2012. Праверана 2 сакавіка 2013.