Міхал Адольфавіч Федароўскі

Міхал Адольфавіч Федароўскі
польск.: Michał Ignacy Federowski
Дата нараджэння	1 верасня 1853(1853-09-01)
Месца нараджэння	Варшава, Царства Польскае, Расійская імперыя
Дата смерці	10 чэрвеня 1923(1923-06-10) (69 гадоў)
Месца смерці	Варшава, Варшаўскае ваяводства, Польская Рэспубліка
Месца пахавання	Старыя Павонзкі
Грамадзянства	Польшча
Род дзейнасці	этнограф, фалькларыст, пісьменнік, археолаг, садавод, аграном, даследчык
Навуковая сфера	аграномія
Альма-матар	прагімназія[d] (1870)
Член у	Варшаўскае навуковае таварыства[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Міхал (Міхаіл) Адольфавіч Федароўскі (польск.: Michał Ignacy^[1] Federowski, радзей Fedorowski^[2], 1 верасня 1853, Варшава — 10 чэрвеня 1923, Варшава^[3]) — беларускі і польскі этнограф, фалькларыст і археолаг-аматар, садоўнік, аграном, даследчык польскай і беларускай народнай культуры^[3].

Збіраў кнігі, творы жывапісу і графікі, гістарычныя, фальклорна-этнаграфічныя матэрыялы, вёў археалагічныя раскопкі ў Пружанскім, Ваўкавыскім і іншых паветах Гродзенскай губерні. Сабраў каля 1,5 тыс. беларускіх песенных і танцавальных мелодый, 5 тыс. беларускіх народных песень, каля 10 тыс. прыказак, сотні казак, загадак і іншых твораў, якія выданыя у 8-томнай працы «Люд беларускі» (1887—1981). Значную частку сваіх збораў запісаў на Сакольшчыне, Янаўшчыне, Дуброўшчыне, у ваколіцах Беластоку, Нараўкі. Таксама аўтар этнаграфічнай працы «Пружана і яе ваколіцы».

Федароўскі паходзіў з варшаўскай шляхецка-дваранскай сям’і^[3]. Яго бацькамі былі Адольф Федароўскі (пам. 1870 у бітве пад Арлеанам; паходзіў з Кашубаў)^[4]) і Элеанора (з роду Гансевічаў, полька па паходжанні^[5])^[1]. У дзяцінстве ён перахварэў на туберкулёз, што паўплывала на яго фізічнае здароўе і фінансавую сітуацыю^[3]. Калі хлопцу было 13 гадоў, бацька эміграваў у Францыю. Падчас яго адсутнасці маці Федароўскага выйшла замуж за адстаўнога расійскага афіцэра Камісараўскага (польск.: Komissarzewski)^[1].

Міхал Федароўскі скончыў 4 класы прагімназіі^[pl] ў Варшаве^[6] (скончыў у 1870 годзе). Наступныя тры гады ён навучаўся агратэхнікі падчас практык і курсаў магнацкіх сельскіх і садовых гаспадарак (1971—1973^[4])^[6]. У той жа перыяд (1870—1872) вывучаў філасофію і літаратуру пад кіраўніцтвам Францішка Крупінскага^[1].

У 1873 годзе ён пачаў вучыцца як вольны слухач на агранамічным факультэце Пятроўска-Разумоўскай акадэміі пад Масквой. Атрымліваў там званне адміністратара маёнткаў^[6], аднак праз пяць месяцаў па прычынах здароўя і фінансавых цяжкасцяў мусіў скончыць навучанне^[1].

Падчас практыкі ў маёнтку ў Алькускім павеце ён сустрэў Оскара Кольберга, Зыгмунта Глогера і Францішкам Крупіньскім. Адмовіўшыся ад паездкі ў экзатычныя калоніі Галандыі на Яве і Суматры, ён вырашыў прысвяціць жыццё даследаванню народнай культуры Польшчы і Беларусі. Яго на гэта натхніла чытанне «Падручніка для збіральнікаў народных рэчаў» (польск.: Podręcznik dla zbierających rzeczy ludowe) Яна Карловіча (Варшава, 1871)^[6].

У 1875—1877 гадах ён праводзіў даследаванні ў Келецкім ваяводстве пад кіраўніцтвам Зыгмунта Глогера, плёнам якіх стала двухтомная манаграфія «Люд з ваколіц Жарка, Севежа і Пілыцы» (польск.: Lud okolic Żarek, Siewierza i Pilicy)^[6][7]. У гэты перыяд ён працаваў адміністратарам маёнтка Міхала Палескага^[4].

У 1877 годзе быў прызваны ў расійскую армію, аднак праз паўгода быў звольнены са службы па волі цара як адзіны сын у сям’і^[1].

З 1877 года знаходзіўся на беларускіх землях, жывучы ў сяброў сваёй маці ў Пружанах (маёнтак маршалка Валянціна Шыкоўскага^[5]), дзе праводзіў інтэнсіўныя фальклорныя даследаванні. Вынікам гэтага з’явілася серыя выданняў «Люд беларускі»^[6], якая мела ўключаць 20 тамоў^[8], аднак было апублікавана толькі 8, з якіх тамы 5-8 пасмяротна. Тама 9-20 не захаваліся^[5]. Сабраныя там матэрыялы і сёння лічацца аднымі з асноўных для беларускай этнаграфіі і фалькларыстыкі.

Серыя выходзіла пасля 1879 года, калі Федароўскі пазнаёміўся з Акадэміяй ведаў^[pl] і пачаў перадаваць ёй першыя рукапісы^[1][1].

У перыяд з 1884 па 1894 год ён арандаваў Косін ад роду Ельскіх^[4]. Таксама ў гэты перыяд, жывучы ў Студзяроўшчыне (гл. Слонім), ён пачаў збіраць лякарскія і карысныя расліны^[pl]. Пад уплывам звароту прафесара Юзафа Растафіньскага «Заклік да не-батанікаў збіраць народныя назвы раслін» (польск.: Odezwa do nie-botaników o zbieranie ludowych nazw roślin, 1883), ён вырашыў скласці Літоўскі гербарый з узорамі беларускай флоры і іх народнымі назвамі^[6]. З 1877 па 1892 год ён сабраў каля 11 тысяч археалагічных і 1 тысячу этнаграфічных матэрыялаў, якія адпраўляў Зыгмунту Глогеру ў Яжэва^[pl][4]. Разам з ім праводзіў таксама археалагічныя раскопкі стаянак і могільнікаў (у тым ліку курганоў) сярэднявечнай эпохі ў Ваўкавыскім павеце^[4].

У 1892 годзе ён пазнаёміўся з Музеем Расійскага геаграфічнага таварыства ў Троіцкасаўску. Стаў таксама членам Львоўскага народазнаўчага таварыства, Музею прамысловасці і сельскай гаспадаркі ў Варшаве^[pl], а год пазней Нумізматычна-архіялагічнае таварыства^[1].

Падчас знаходжання на беларускіх землях ён сабраў каля трох тысяч кніг. У 1904 годзе апынуўся ў «маёнткавай руіне»^[1][1], таму частку з іх перадаў дзяржаўным установам, такім як Музей Дзедушыцкіх у Львове, Музей прамысловасці і сельскай гаспадаркі ў Варшаве^[pl], Польскае краязнаўчае таварыства^[pl], астатнюю частку захаваў (каля 1500) або прадаў^[1]. Аднак шмат ягоных фотаздымкаў, зробленых пераважна старым людзям падчас знаходжання ў Косіне, згубіліся^[4]. У выніку, ён пераехаў у Варшаву. Падчас Першай сусветнай вайны ўступіў у шэрагі нацыяналістычных груповак: Кола Вялікага Княства Літоўскага, Беларускага камітэта і Лігі заходніх зямель[1]. З 1920 года працаваў ва ўпраўленні прапаганды Войска польскага^[pl]. Ён напісаў шматлікія заклікі, вершы, маршы і песні для часопісаў, песеннікаў і штодзённых газет. Яго працы гэтага перыяду засталіся ананімнымі^[1].

У 1921 г. ён уладкаваўся на кафедру этналогіі Інстытута антрапалагічных навук Варшаўскага навуковага таварыства і працаваў да самай смерці ў 1923 годзе^[6]. Перад смерцю калекцыю перадаў^[1]:

1. Рукапісы, выразкі і графічныя калекцыі ў Бібліятэку аддзела этналогіі Інстытута антрапалагічных і этналагічных навук Варшаўскага навуковага таварыства, ацалелы фрагмент твораў перададзены ў Бібліятэку Варшаўскага ўніверсітэта, Навуковы архіў ім. Польскага этналагічнага таварыства і Архіў польскай акадэміі навук у Варшаве;
2. Аўтабіяграфічныя і бібліяграфічныя зборнікі Стэфану Дэмбы^[pl], зборнікі страчаны;
3. Рукапісы Юзафа Такажэвіча і Марыяна Абрамовіча;
4. Карты, брашуры і медальёны Яну Гамаліцкаму, зборнікі былі страчаны.

Яго смерць згадваецца ў шматлікіх выданнях, у тым ліку: «Kurier Warszawski», «Robotnik^[pl]» і «Gazeta Poranna^[pl]». Пахаваны на Паванзкоўскіх могілках (участак Y-6-7/8)^[9].

Архіўныя матэрыялы Міхала Федароўскага знаходзяцца ў Архіў ПАН у Варшаве^[pl] пад нумарам III-8^[10].

У 1892 г. ажаніўся са Стэфаніяй Бітнер (дачкой памешчыка з Келецкай губерні, сястрой лекара Бітнера з Свіслаччыны^[4])^[1].

• 1870 «Budowle dla inwentarza», рукапіс, спіс у Драздове^[pl][11];
• 1882: «Notatki archeologiczne z okolic Słonima, Kurchany pod Wiszowem», апубл. Зыгмунтам Глогерам з нататк Федароўскага ў «Pamiętnik Fizyograficzny», Варшава^[12];
• 1883: «Juréj (święty Jerzy) przyczynek do etnografii krajowéj», апубл. Зыгмунтам Глогерам з нататк Федароўскага ў «Pamiętnik Fizyograficzny», Варшава^[12][13];
• 1888—1889: «Lud okolic Żarek, Siewierza i Pilicy», Варшава^[7][14];
• 1877—1905: «Люд беларускі на Русі літоўскай. Матэрыялы славянскай этнаграфіі, сабраныя ў 1877—1905 гг.» (польск.: Lud białoruski na Rusi Litewskiej. Materiały do etnografii słowiańskiej zgromadzone w latach 1877—1905), Акадэмія ведаў^[pl] / пасмертнае Навуковае выдавецтва PWN^[15]:
  • Том 1, Wiara, wierzenia i przesądy z okolic Wołkowyska, Słonima, Lidy i Sokółki (1897);
  • Том 2, Baśnie, przypowieści i podania ludu z okolic Wołkowyska, Słonima, Lidy i Sokółki (1902);
  • Том 3, Baśnie, przypowieści i podania ludu z okolic Wołkowyska, Słonima, Lidy i Sokółki (1903);
  • Том 4, Przysłowia, żarcik, wyrażenia stałe oraz zagadki ludu, mieszczan i zagrodowców z okolic Grodna, Sokółki, Białegostoku, Bielska, Wołkowyska, Słonima, Nowogródka, Słucka, Lidy, Wilejki, Święcian i Oszmiany (1935);
  • Том 5, Pieśni (1958);
  • Том 6, Pieśni; Pieśni frywolne i taneczne (1960);
  • Том 7, Suplement do tomu V i VI (1969);
  • Том 8, Inedita. Pieśni z archiwum zbieracza (1981);
• 1973: «Diabelskie skrzypce. Baśnie białoruskie», пад рэд. Aleksander Barczewski, Народны выдавецкі кааператыў^[pl], Варшава^[15][16];
• 1991: «Люд беларускі. Вяселле» (польск.: Naród białoruski. Ślub), пад рэд. Саламевіч І. У., Мінск^[17];
• 2013: «Diabelskie wesele. Bajki z Polesia», пад рэд. Aleksander Barczewski, Zysk i S-ka, Познань^[18].

• 1910: «Wspomnienia o Świsłoczy Tyszkiewiczowskiej, Dereczynie i Różanie», разам з Леанам Патоцкім, Вільня^[19]
• 1911: «Leon hr. Potocki: jego życie i prace literackie», Вільня, Kwartalnik Litewski^[20]
• 1913: «Zbiory graficzne Dominika Witke-Jeżewskiego^[pl]», Варшава^[21];
• 1917: «Wspomnienia moje o Michale Poleskim i o Włodowicach». Друк сыноў Станіслава Няміры^[pl], Варшава^[15][22];
• 1920: «6 sierpnia 1914 r.: wspominki na czesć poległych bohaterów», Stowarzyszenie Włascicieli Zakładów Graficznych, Варшава^[23].

• 1882—1890: «Zioła lecznicze», сшытак 1 (1882^[24]), 2 (1883^[24]), 3 (1883—1890^[6]);
• 1883: «Zielnik roślin użytecznych», сшытак 1^[25];
• 1883: «Zielnik Litewski», сшытак 1^[6].

Пад аўтарствам М. Федароўскага выходзілі і шматлікія ананімныя водгукі, вершы, маршы і песні для часопісаў, песеннікаў і аднадзёнак Войска польскага^[pl]; працы (рукапісы, карты, малюнкі), страчаныя пасля смерці Федароўскага^[1].

• Календарыюм // «Czasopis» № 9, 2003.
• Беларусь: Энцыклапедычны даведнік / Рэдкал.: Б. І. Сачанка і інш. — Мн.: БелЭн, 1995. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
• Julian Krzyżanowski. Słownik folkloru polskiego. — Warszawa, 1965. — Т. 2.
• Anna Ługowska. 10 // Z Badań nad Polskimi Księgozbiorami Historycznymi. Świat książek Michała Federowskiego /1853-1923/. — Warszawa, 1988.
• Maria Czurak. Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne / pod red. Ewy Fryś-Pietraszkowej i Anny Spiss. — Wrocław-Kraków, 2007. — Т. 2.
• Maja Graniszewska, Hanna Leśniewska, Aleksandra Mankiewicz-Malinowska, Halina Galera. Rośliny użyteczne… Michała Fedorowskiego – dzieło odnalezione po 130 latach. — Etnobiologia Polska. — AKA, 2013.
• Maja Graniszewska, Hanna Leśniewska, Halina Galera. Zielnik Zioła lecznicze... Michała Fedorowskiego jako dokumentacja badań etnograficznych. — Etnobiologia Polska. — Wydział Biotechnologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2016.
• Witold Karpyza. Ziemia Wołkowyska. — Słupsk: Miejska Biblioteka Publiczna w Lęborku nakładem Przemysława Mikusińskiego, 2008. — ISBN 978-83-60731-02-7.

• тамы 1-4, 6-7 (доступ анлайн)
• Ânka Salamevìč, Michał Federowski (доступ анлайн)
• Усе тамы «Люду беларускага» на «Беларускай палічцы». (доступ анлайн)
• Працы Міхала Федаркоўскага ў бібліятэцы Polona