Гуансюй

Гуансюй
кітайскі імператар[d] (імперыя Цын) 25 лютага 1875 — 14 лістапада 1908
Папярэднік	Тунчжы (імператар)
Пераемнік	Пу І
emperor Mañjuśrī[d] 25 лютага 1875 — 14 лістапада 1908
Папярэднік	Тунчжы (імператар)
Пераемнік	Пу І
Нараджэнне	14 жніўня 1871(1871-08-14)[1] Асабняк князя Чунь[d], Січэн[d], Пекін, імперыя Юань
Смерць	14 лістапада 1908(1908-11-14)[2][1] (37 гадоў) Чжуннаньхай, Xichang'anjie Subdistrict[d], Січэн[d], Пекін, імперыя Юань
Месца пахавання	Chongling Mausoleum (Qing dynasty)[d]
Род	House of Aisin-Gioro[d]
Імя пры нараджэнні	маньчж. ᡯᠠᡳ ᡨᡳᠶᠠᠨ кіт.: 載湉
Бацька	Yixuan, Prince Chun[d][3]
Маці	Yehenara Wanzhen[d]
Жонка	Лун’юй, Consort Jin[d] і Consort Zhen[d]
Узнагароды
Медыяфай��ы на Вікісховішчы

Айсіньгёро Цзайцянь (кіт. трад. 愛新覺羅·載湉; 14 жніўня 1871 — 14 лістапада 1908), які кіраваў пад дэвізам «Гуансюй» (кіт. трад. 光緒 — «Слаўная пераемнасць», 25 лютага 1875 — 14 лістапада 1908) — перадапошні імператар імперыі Цын.

У перыяд яго кіравання ўлада фактычна знаходзілася ў руках яго цёткі і прыёмнай маці — ўдовай імператрыцы Цысі, якая спыніла рэфарматарскія пачынанні Гуансюя — праект «Ста дзён рэформаў  (руск.) (бел.» ў 1898 годзе, мэтай якіх было пераўтварыць імперыю на ўзор японскай рэвалюцыі Мэйдзі. У ходзе гэтых рэформаў Гуансюй заснаваў, у прыватнасці, імператарскую вышэйшую школу — Пекінскі ўніверсітэт.

Пасля перавароту  (руск.) (бел., учыненага Цысі дзякуючы здрадзе генерала Юань Шыкая, імператар жыў пад хатнім арыштам у пекінскім Забароненым горадзе; указам удава імператрыцы ён быў абвешчаны нявартым сану. Еўрапейскія дзяржавы працягвалі прызнаваць яго валадаром; фармальна яго валадаранне і эра працягваліся да канца яго жыцця, многія апазіцыянеры і эмігранты планавалі вярнуць яго да рэальнай улады. У 1901 падчас іхэтуаньскага («баксёрскага») паўстання супраць еўрапейцаў Гуансюй і Цысі былі эвакуіраваны з Пекіна ў Сіянь у цывільным адзенні. Гуансюй памёр у сваім павільёне ў Забароненым горадзе за дзень да Цысі; хадзілі чуткі, што яна, адчуўшы, што памірае, загадала яго атруціць, хоць малады імператар быў даўно хворы на туберкулёз. У 2008 годзе кітайскія даследчыкі апублікавалі матэрыялы даследавання парэшткаў, згодна з якімі Гуансюя сапраўды атруцілі мыш’яком^[4].

Афіцыйнай жонкай Гуансюя была пляменніца Цысі імператрыца Лун’юй, якая пасля яго смерці стала рэгенткай і падпісала адрачэнне за Пу І ў 1912 годзе. Любімую наложніцу імператара, Чжэнь  (руск.) (бел., Цысі загадала ўтапіць у калодзежы ў 1900 годзе, западозрыўшы яе ў кантактах з заходнімі дзяржавамі. У яго не было дзяцей; пераемнікам Гуансюя па распараджэнні Цысі стаў яго 2-гадовы пляменнік Пу І (імператар Сюаньтун).

Пасля Сіньхайскай рэвалюцыі  (руск.) (бел. 1911 года быў узведзены маўзалей Гуансюя. Сунь Ятсен станоўча ацэньваў яго адукацыйныя рэформы; камуністычны гісторык Фань Вэньлань  (руск.) (бел. назваў яго «маньчжурскім арыстакратам, які засвоіў заходнюю філасофію»; Гуансюй лічыцца заснавальнікам мадэрнізацыі Кітая.

• У фільмах Лі Ханьсяна  (руск.) (бел. «Удовая імператрыца  (руск.) (бел.» (Іншая назва: 《倾国倾城》, Ганконг, 1975) і «Апошняя бура  (англ.) (бел.» (Ганконг, 1976) ролю Гуансюя выконваў Ці Лун  (руск.) (бел..

• Непомнин О. Е.  (руск.) (бел. История Китая: Эпоха Цин. XVII — начало XX века Архівавана 3 сакавіка 2008.. — М.: Восточная литература, 2005. — ISBN 5-02-018400-4