Міхал Адольфавіч Федароўскі
Міхал Адольфавіч Федароўскі | |
---|---|
польск.: Michał Ignacy Federowski | |
Дата нараджэння | 1 верасня 1853 |
Месца нараджэння | |
Дата смерці | 10 чэрвеня 1923 (69 гадоў) |
Месца смерці | |
Месца пахавання | |
Грамадзянства | |
Род дзейнасці | этнограф, фалькларыст, пісьменнік, археолаг, садавод, аграном, даследчык |
Навуковая сфера | аграномія |
Альма-матар |
|
Член у | |
Медыяфайлы на Вікісховішчы |
Міхал (Міхаіл) Адольфавіч Федароўскі (польск.: Michał Ignacy[1] Federowski, радзей Fedorowski[2], 1 верасня 1853, Варшава — 10 чэрвеня 1923, Варшава[3]) — беларускі і польскі этнограф, фалькларыст і археолаг-аматар, садоўнік, аграном, даследчык п��льскай і беларускай народнай культуры[3].
Збіраў кнігі, творы жывапісу і графікі, гістарычныя, фальклорна-этнаграфічныя матэрыялы, вёў археалагічныя раскопкі ў Пружанскім, Ваўкавыскім і іншых паветах Гродзенскай губерні. Сабраў каля 1,5 тыс. беларускіх песенных і танцавальных мелодый, 5 тыс. беларускіх народных песень, каля 10 тыс. прыказак, сотні казак, загадак і іншых твораў, якія выданыя у 8-томнай працы «Люд беларускі» (1887—1981). Значную частку сваіх збораў запісаў на Сакольшчыне, Янаўшчыне, Дуброўшчыне, у ваколіцах Беластоку, Нараўкі. Таксама аўтар этнаграфічнай працы «Пружана і яе ваколіцы».
Біяграфія
[правіць | правіць зыходнік]Сям’я і маладосць
[правіць | правіць зыходнік]Федароўскі паходзіў з варшаўскай шляхецка-дваранскай сям’і[3]. Яго бацькамі былі Адольф Федароўскі (пам. 1870 у бітве пад Арлеанам; паходзіў з Кашубаў)[4]) і Элеанора (з роду Гансевічаў, полька па паходжанні[5])[1]. У дзяцінстве ён перахварэў на туберкулёз, што паўплывала на яго фізічнае здароўе і фінансавую сітуацыю[3]. Калі хлопцу было 13 гадоў, бацька эміграваў у Францыю. Падчас яго адсутнасці маці Федароўскага выйшла замуж за адстаўнога расійскага афіцэра Камісараўскага (польск.: Komissarzewski)[1].
Адукацыя і кар’ера
[правіць | правіць зыходнік]Міхал Федароўскі скончыў 4 класы прагімназіі ў Варшаве[6] (скончыў у 1870 годзе). Наступныя тры гады ён навучаўся агратэхнікі падчас практык і курсаў магнацкіх сельскіх і садовых гаспадарак (1971—1973[4])[6]. У той жа перыяд (1870—1872) вывучаў філасофію і літаратуру пад кіраўніцтвам Францішка Крупінскага[1].
У 1873 годзе ён пачаў вучыцца як вольны слухач на агранамічным факультэце Пятроўска-Разумоўскай акадэміі пад Масквой. Атрымліваў там званне адміністратара маёнткаў[6], аднак праз пяць месяцаў па прычынах здароўя і фінансавых цяжкасцяў мусіў скончыць навучанне[1].
Падчас практыкі ў маёнтку ў Алькускім павеце ён сустрэў Оскара Кольберга, Зыгмунта Глогера і Францішкам Крупіньскім. Адмовіўшыся ад паездкі ў экзатычныя калоніі Галандыі на Яве і Суматры, ён вырашыў прысвяціць жыццё даследаванню народнай культуры Польшчы і Беларусі. Яго на гэта натхніла чытанне «Падручніка для збіральнікаў народных рэчаў» (польск.: Podręcznik dla zbierających rzeczy ludowe) Яна Карловіча (Варшава, 1871)[6].
У 1875—1877 гадах ён праводзіў даследаванні ў Келецкім ваяводстве пад кіраўніцтвам Зыгмунта Глогера, плёнам якіх стала двухтомная манаграфія «Люд з ваколіц Жарка, Севежа і Пілыцы» (польск.: Lud okolic Żarek, Siewierza i Pilicy)[6][7]. У гэты перыяд ён працаваў адміністратарам маёнтка Міхала Палескага[4].
У 1877 годзе быў прызваны ў расійскую армію, аднак праз паўгода быў звольнены са службы па волі цара як адзіны сын у сям’і[1].
З 1877 года знаходзіўся на беларускіх землях, жывучы ў сяброў сваёй маці ў Пружанах (маёнтак маршалка Валянціна Шыкоўскага[5]), дзе праводзіў інтэнсіўныя фальклорныя даследаванні. Вынікам гэтага з’явілася серыя выданняў «Люд беларускі»[6], якая мела ўключаць 20 тамоў[8], аднак было апублікавана толькі 8, з якіх тамы 5-8 пасмяротна. Тама 9-20 не захаваліся[5]. Сабраныя там матэрыялы і сёння лічацца аднымі з асноўных для беларускай этнаграфіі і фалькларыстыкі.
Серыя выходзіла пасля 1879 года, калі Федароўскі пазнаёміўся з Акадэміяй ведаў і пачаў перадаваць ёй першыя рукапісы[1][1].
У перыяд з 1884 па 1894 год ён арандаваў Косін ад роду Ельскіх[4]. Таксама ў гэты перыяд, жывучы ў Студзяроўшчыне (гл. Слонім), ён пачаў збіраць лякарскія і карысныя расліны . Пад уплывам звароту прафесара Юзафа Растафіньскага «Заклік да не-батанікаў збіраць народныя назвы раслін» (польск.: Odezwa do nie-botaników o zbieranie ludowych nazw roślin, 1883), ён вырашыў скласці Літоўскі гербарый з узорамі беларускай флоры і іх народнымі назвамі[6]. З 1877 па 1892 год ён сабраў каля 11 тысяч археалагічных і 1 тысячу этнаграфічных матэрыялаў, якія адпраўляў Зыгмунту Глогеру ў Яжэва[4]. Разам з ім праводзіў таксама археалагічныя раскопкі стаянак і могільнікаў (у тым ліку курганоў) сярэднявечнай эпохі ў Ваўкавыскім павеце[4].
У 1892 годзе ён пазнаёміўся з Музеем Расійскага геаграфічнага таварыства ў Троіцкасаўску. Стаў таксама членам Львоўскага народазнаўчага таварыства, Музею прамысловасці і сельскай гаспадаркі ў Варшаве , а год пазней Нумізматычна-архіялагічнае таварыства[1].
Падчас знаходжання на беларускіх землях ён сабраў каля трох тысяч кніг. У 1904 годзе апынуўся ў «маёнткавай руіне»[1][1], таму частку з іх перадаў дзяржаўным установам, такім як Музей Дзедушыцкіх у Львове, Музей прамысловасці і сельскай гаспадаркі ў Варшаве , Польскае краязнаўчае таварыства , астатнюю частку захаваў (каля 1500) або прадаў[1]. Аднак шмат ягоных фотаздымкаў, зробленых пераважна старым людзям падчас знаходжання ў Косіне, згубіліся[4]. У выніку, ён пераехаў у Варшаву. Падчас Першай сусветнай вайны ўступіў у шэрагі нацыяналістычных груповак: Кола Вялікага Княства Літоўскага, Беларускага камітэта і Лігі заходніх зямель[1]. З 1920 года працаваў ва ўпраўленні прапаганды Войска польскага . Ён напісаў шматлікія заклікі, вершы, маршы і песні для часопісаў, песеннікаў і штодзённых газет. Яго працы гэтага перыяду засталіся ананімнымі[1].
У 1921 г. ён уладкаваўся на кафедру этналогіі Інстытута антрапалагічных навук Варшаўскага навуковага таварыства і працаваў да самай смерці ў 1923 годзе[6]. Перад смерцю калекцыю перадаў[1]:
- Рукапісы, выразкі і графічныя калекцыі ў Бібліятэку аддзела этналогіі Інстытута антрапалагічных і этналагічных навук Варшаўскага навуковага таварыства, ацалелы фрагмент твораў перададзены ў Бібліятэку Варшаўскага ўніверсітэта, Навуковы архіў ім. Польскага этналагічнага таварыства і Архіў польскай акадэміі навук у Варшаве;
- Аўтабіяграфічныя і бібліяграфічныя зборнікі Стэфану Дэмбы , зборнікі страчаны;
- Рукапісы Юзафа Такажэвіча і Марыяна Абрамовіча;
- Карты, брашуры і медальёны Яну Гамаліцкаму, зборнікі былі страчаны.
Яго смерць згадваецца ў шматлікіх выданнях, у тым ліку: «Kurier Warszawski», «Robotnik » і «Gazeta Poranna ». Пахаваны на Паванзкоўскіх могілках (участак Y-6-7/8)[9].
Архіўныя матэрыялы Міхала Федароўскага знаходзяцца ў Архіў ПАН у Варшаве пад нумарам III-8[10].
Прыватнае жыццё
[правіць | правіць зыходнік]У 1892 г. ажаніўся са Стэфаніяй Бітнер (дачкой памешчыка з Келецкай губерні, сястрой лекара Бітнера з Свіслаччыны[4])[1].
Публікацыі
[правіць | правіць зыходнік]Кнігі
[правіць | правіць зыходнік]Фалькларыстычная тэматыка
[правіць | правіць зыходнік]- 1870 «Budowle dla inwentarza», рукапіс, спіс у Драздове[11];
- 1882: «Notatki archeologiczne z okolic Słonima, Kurchany pod Wiszowem», апубл. Зыгмунтам Глогерам з нататк Федароўскага ў «Pamiętnik Fizyograficzny», Варшава[12];
- 1883: «Juréj (święty Jerzy) przyczynek do etnografii krajowéj», апубл. Зыгмунтам Глогерам з нататк Федароўскага ў «Pamiętnik Fizyograficzny», Варшава[12][13];
- 1888—1889: «Lud okolic Żarek, Siewierza i Pilicy», Варшава[7][14];
- 1877—1905: «Люд беларускі на Русі літоўскай. Матэрыялы славянскай этнаграфіі, сабраныя ў 1877—1905 гг.» (польск.: Lud białoruski na Rusi Litewskiej. Materiały do etnografii słowiańskiej zgromadzone w latach 1877—1905), Акадэмія ведаў / пасмертнае Навуковае выдавецтва PWN[15]:
- Том 1, Wiara, wierzenia i przesądy z okolic Wołkowyska, Słonima, Lidy i Sokółki (1897);
- Том 2, Baśnie, przypowieści i podania ludu z okolic Wołkowyska, Słonima, Lidy i Sokółki (1902);
- Том 3, Baśnie, przypowieści i podania ludu z okolic Wołkowyska, Słonima, Lidy i Sokółki (1903);
- Том 4, Przysłowia, żarcik, wyrażenia stałe oraz zagadki ludu, mieszczan i zagrodowców z okolic Grodna, Sokółki, Białegostoku, Bielska, Wołkowyska, Słonima, Nowogródka, Słucka, Lidy, Wilejki, Święcian i Oszmiany (1935);
- Том 5, Pieśni (1958);
- Том 6, Pieśni; Pieśni frywolne i taneczne (1960);
- Том 7, Suplement do tomu V i VI (1969);
- Том 8, Inedita. Pieśni z archiwum zbieracza (1981);
- 1973: «Diabelskie skrzypce. Baśnie białoruskie», пад рэд. Aleksander Barczewski, Народны выдавецкі кааператыў , Варшава[15][16];
- 1991: «Люд беларускі. Вяселле» (польск.: Naród białoruski. Ślub), пад рэд. Саламевіч І. У., Мінск[17];
- 2013: «Diabelskie wesele. Bajki z Polesia», пад рэд. Aleksander Barczewski, Zysk i S-ka, Познань[18].
Успаміны і біяграфіі
[правіць | правіць зыходнік]- 1910: «Wspomnienia o Świsłoczy Tyszkiewiczowskiej, Dereczynie i Różanie», разам з Леанам Патоцкім, Вільня[19]
- 1911: «Leon hr. Potocki: jego życie i prace literackie», Вільня, Kwartalnik Litewski[20]
- 1913: «Zbiory graficzne Dominika Witke-Jeżewskiego », Варшава[21];
- 1917: «Wspomnienia moje o Michale Poleskim i o Włodowicach». Друк сыноў Станіслава Няміры , Варшава[15][22];
- 1920: «6 sierpnia 1914 r.: wspominki na czesć poległych bohaterów», Stowarzyszenie Włascicieli Zakładów Graficznych, Варшава[23].
Гербарыі
[правіць | правіць зыходнік]- 1882—1890: «Zioła lecznicze», сшытак 1 (1882[24]), 2 (1883[24]), 3 (1883—1890[6]);
- 1883: «Zielnik roślin użytecznych», сшытак 1[25];
- 1883: «Zielnik Litewski», сшытак 1[6].
Іншыя творы
[правіць | правіць зыходнік]Пад аўтарствам М. Федароўскага выходзілі і шматлікія ананімныя водгукі, вершы, маршы і песні для часопісаў, песеннікаў і аднадзёнак Войска польскага ; працы (рукапісы, карты, малюнкі), страчаныя пасля смерці Федароўскага[1].
Крыніцы
[правіць | правіць зыходнік]- ↑ а б в г д е ё ж з і к л м н Ługowska et al. 1988.
- ↑ Graniszewska et al. 2013.
- ↑ а б в г Dzieła Michała Fedorowskiego | Zielnik Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego (польск.). www.zielnik.biol.uw.edu.pl. Праверана 4 студзеня 2023.
- ↑ а б в г д е ё ж Karpyza et al. 2008.
- ↑ а б в „Suche ogrody” Michała Federowskiego (польск.). BuwLOG. Праверана 6 студзеня 2023.
- ↑ а б в г д е ё ж з і Dzieła Michała Fedorowskiego | Zielnik Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego . www.zielnik.biol.uw.edu.pl. Праверана 4 студзеня 2023.
- ↑ а б Lud okolic Żarek, Siewierza i Pilicy, jego zwyczaje, sposób życia, obrzędy, podania, gusła, zabobony, pieśni, zabawy, przysłowia, zagadki i właściwości mowy. T. 1 (zebr. i napisał Michał Fedorowski.) . polona.pl. Праверана 24 ліпеня 2020.
- ↑ Polona . polona.pl. Праверана 4 студзеня 2023.
- ↑ Pomniki - szczegóły (польск.)(недаступная спасылка). Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne.
- ↑ e-graficy. Spis inwentarzy(нявызн.). archiwum PAN. Праверана 24 мая 2024.
- ↑ Szczegóły egzemplarza | Katalog Bibliotek UW . chamo.buw.uw.edu.pl. Праверана 5 студзеня 2023.
- ↑ а б Zygmunt Gloger, PISMA ROZPROSZONE, tom II, 1877—1889 [w:] ksiaznicapodlaska.pl
- ↑ Szczegóły egzemplarza | Katalog Bibliotek UW . chamo.buw.uw.edu.pl. Праверана 5 студзеня 2023.
- ↑ Lud okolic Żarek, Siewierza i Pilicy, jego zwyczaje, sposób życia, obrzędy, podania, gusła, zabobony, pieśni, zabawy, przysłowia, zagadki i właściwości mowy. T. 2 (zebr. i napisał Michał Federowski.) . polona.pl. Праверана 24 ліпеня 2020.
- ↑ а б в Spis publikacji M. Fedorowskiego | Zielnik Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego . www.zielnik.biol.uw.edu.pl. Праверана 4 студзеня 2023.
- ↑ Diabelskie skrzypce. Baśnie białoruskie | Michał Federowski(нявызн.). Lubimyczytać.pl. Праверана 4 студзеня 2023.
- ↑ Федароўскі Міхал, Люд беларускі – Białoruska Biblioteka Internetowa Kamunikat.org . Федароўскі Міхал, Люд беларускі - Białoruska Biblioteka Internetowa Kamunikat.org. Праверана 5 студзеня 2023.
- ↑ Diabelskie wesele. Bajki z Polesia / il. Magda Rolka ; [zebr. Michał Federowski ; przekł. dokonał oraz wstępem opatrzył Aleksander Barszczewski.] (англ.). katalogi.bn.org.pl. Праверана 5 студзеня 2023.
- ↑ Polona . polona.pl. Праверана 5 студзеня 2023.
- ↑ Polona . polona.pl. Праверана 5 студзеня 2023.
- ↑ Zbiory graficzne Dominika Witke-Jeżewskiego (opisał Michał Federowski.) . polona.pl. Праверана 24 ліпеня 2020.
- ↑ Szczegóły egzemplarza | Katalog Bibliotek UW . chamo.buw.uw.edu.pl. Праверана 5 студзеня 2023.
- ↑ Szczegóły egzemplarza | Katalog Bibliotek UW . chamo.buw.uw.edu.pl. Праверана 5 студзеня 2023.
- ↑ а б Zioła lecznicze | Zielnik Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego . www.zielnik.biol.uw.edu.pl. Праверана 4 студзеня 2023.
- ↑ Zielnik roślin użytecznych | Zielnik Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego . www.zielnik.biol.uw.edu.pl. Праверана 4 студзеня 2023.
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Календарыюм // «Czasopis» № 9, 2003.
- Беларусь: Энцыклапедычны даведнік / Рэдкал.: Б. І. Сачанка і інш. — Мн.: БелЭн, 1995. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
- Julian Krzyżanowski. Słownik folkloru polskiego. — Warszawa, 1965. — Т. 2.
- Anna Ługowska. 10 // Z Badań nad Polskimi Księgozbiorami Historycznymi. Świat książek Michała Federowskiego /1853-1923/. — Warszawa, 1988.
- Maria Czurak. Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne / pod red. Ewy Fryś-Pietraszkowej i Anny Spiss. — Wrocław-Kraków, 2007. — Т. 2.
- Maja Graniszewska, Hanna Leśniewska, Aleksandra Mankiewicz-Malinowska, Halina Galera. Rośliny użyteczne… Michała Fedorowskiego – dzieło odnalezione po 130 latach. — Etnobiologia Polska. — AKA, 2013.
- Maja Graniszewska, Hanna Leśniewska, Halina Galera. Zielnik Zioła lecznicze... Michała Fedorowskiego jako dokumentacja badań etnograficznych. — Etnobiologia Polska. — Wydział Biotechnologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2016.
- Witold Karpyza. Ziemia Wołkowyska. — Słupsk: Miejska Biblioteka Publiczna w Lęborku nakładem Przemysława Mikusińskiego, 2008. — ISBN 978-83-60731-02-7.
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]- тамы 1-4, 6-7 (доступ анлайн)
- Ânka Salamevìč, Michał Federowski (доступ анлайн)
- Усе тамы «Люду беларускага» на «Беларускай палічцы». (доступ анлайн)
- Працы Міхала Федаркоўскага ў бібліятэцы Polona