Экзыстэнцыялізм — гэта гуманізм

«Экзыстэнцыялізм — гэта гуманізм» (па-француску: L'existentialisme est un humanisme) — філязофская праца Жана-Поля Сартра, напісаная ў 1946 годзе. Лічыцца адной з вызначальных твораў экзыстэнцыялісцкага руху.

У сваёй працы Сартр сьцьвярджае, што вызначальным тэзам экзыстэнцыялізму зьяўляецца тое, што існаваньне чалавека папярэднічае яго сутнасьці. Гэта азначае, што нягледзячы на факт існаваньня пэўнае асобы, у сьвеце няма нічога што бы навязвала ёй сваю манэру сьветабачаньня, жыцьцёвыя мэты, характар і г. д. Толькі сам чалавек можа вызначыць і пабудаваць сваю існасьць:

Чалавек спачатку існуе, сустракае сябе, паўстае ў сьвеце, і толькі пасьля ён сябе вызначае.

Арыгінальны тэкст  (фр.)

...l'homme existe d'abord, se rencontre, surgit dans le monde, et qu'il se définit après.

Такім чынам, Сартр адмаўляе г. зв. «дэтэрміністычныя апраўданьні» (франц. des excuses déterministes) і сьцьвярджае, што людзі павінны несьці адказнасьць за свае ўчынкі, бо кожны ўчынак закранае ўсё чалавецтва, зьяўляючыся прыкладам для іншых:

Калі, зь іншага боку, існаваньне папярэднічае сутнасьці і калі мы хочам існаваць, ствараючы адначасова наш вобраз, дык гэты вобраз мае істотнае значэньне для ўсёй нашае эпохі ў цэлым. Гэткім чынам, нашая адказнасьць куды большая, чым можна было б меркаваць, бо распаўсюджваецца на ўсё чалавецтва <...> Гэтак я адказваю за сябе самога і за ўсіх і ствараю пэўны вобраз чалавека, які выбіраю: выбіраючы сябе, я выбіраю чалавека ўвогуле.

Арыгінальны тэкст  (фр.)

Si l'existence, d'autre part, précède l'essence et que nous voulions exister en même temps que nous façonnons notre image, cette image est valable pour tous et pour notre époque tout entière. Ainsi, notre responsabilité est beaucoup plus grande que nous ne pourrions le supposer, car elle engage l'humanité entière <...> Ainsi je suis responsable pour moi-même et pour tous, et je crée une certaine image de l'homme que je choisis ; en me choisissant, je choisis l'homme.

Сартр вызначае «трывогу» (франц. angoisse) і «роспач» (франц. désespoir) як эмоцыі, якія людзі адчуваюць пры ўсьведамленьні адказнасьці за ўсе свае ўчынкі:

Па-першае, што трэба разумець пад трывогай? Экзыстэнцыяліст упэўнена скажа, што чалавек — гэта трывога. А гэта значыць, што чалавек, які ��а штосьці адважваецца і ўсьведамляе, што ён яшчэ і заканадаўца, які выбірае адначасова з сабою і ўсё чалавецтва, ня можа ўцячы ад пачуцьця поўнае і глыбокае адказнасьці.

Арыгінальны тэкст  (фр.)

D'abord, qu'entend-on par angoisse ? L'existentialiste déclare volontiers que l'homme est angoisse. Cela signifie ceci : l'homme qui s'engage et qui se rend compte qu'il est non seulement celui qu'il choisit d'être, mais encore un législateur choisissant en même temps que soi l'humanité entière, ne saurait échapper au sentiment de sa totale et profonde responsabilité.

Ён таксама апісвае стан, у якім чалавек усьведамляе, што Бога няма і адсюль трэба рабіць пэўныя высновы. Гэты стан Сартр называе «самастойнасьцю» (франц. délaissement), дакладней — «закінутасьцю»:

Гаворачы пра самастойнасьць... мы хочам сказаць толькі тое, што Бога няма і што ў сувязі з гэтым трэба зрабіць пэўныя высновы <...> Мы захоўваем усе вядомыя нормы сумленнасьці, прагрэсу, гуманізму; толькі Бог ператварыўся для нас ва ўстарэлую гіпотэзу, якая памалу і спакойна сама сабою адамрэ. Экзыстэнцыялісты... занепакоеныя адсутнасьцю Бога, бо разам з Богам зьнікае ўсялякая магчымасьць знайсьці якія-небудзь каштоўнасьці ў спасьцігальным розумам сьвеце <...> Дастаеўскі пісаў неяк, што «калі Бога няма, дык усё дазволена». Гэта пачатак пачаткаў экзыстэнцыялізму. Насамрэч, усё дазволена, калі Бог не існуе, а таму чалавек самотны, яму няма на што абаперціся ні ў сабе, ні па-за сваёй асобай <...> Гэткім чынам, ні за сабою, ні перад сабою — у сьветлым царстве каштоўнасьцей — мы ня маем ані апраўданьняў, ані дараваньняў. Мы самотныя, і ніхто нам нічога не даруе. Гэта і ёсьць тое, што я выказваю ў словах: чалавек асуджаны быць свабодным.

Арыгінальны тэкст  (фр.)

Et lorsqu'on parle de délaissement... nous voulons dire seulement que Dieu n'existe pas, et qu'il faut en tirer jusqu'au bout les conséquences <...> nous retrouverons les mêmes normes d'honnêteté, de progrès, d'humanisme, et nous aurons fait de Dieu une hypothèse périmée qui mourra tranquillement et d'elle-même <...> Dostoïevsky avait écrit : “Si Dieu n'existait pas, tout serait permis.” C'est là le point de départ de l'existentialisme. En effet, tout est permis si Dieu n'existe pas, et par conséquent l'homme est délaissé, parce qu'il ne trouve ni en lui, ni hors de lui une possibilité de s'accrocher <...> Ainsi, nous n'avons ni derrière nous, ni devant nous, dans le domaine numineux des valeurs, des justifications ou des excuses. Nous sommes seuls, sans excuses. C'est ce que j'exprimerai en disant que l'homme est condamné à être libre

• L’existentialisme est un humanisme поўны францускі тэкст лекцыі