Спадарожнікі Ўрана

На 2005 год вядома 27 спадарожнікаў Урана і 13 яго кольцаў.

Назвы й гісторыя

Па традыцыі спадарожнікам Урана даюць імёны герояў п'ес Ўільяма Шэксьпіра. Але Арыель і Умбрыэль названыя ў гонар персанажаў паэмы Аляксандра Поўпа «Выкраданьне пасмы». Шэраг астэроідаў маюць імёны, супадальныя з імёнамі спадарожнікаў Урана (напрыклад, Тытанія, Дэздэмона і інш.), што можа прыводзіць да блытаніны. Акрамя таго, традыцыйнае напісаньне імёнаў у расейскіх перакладах Шэксьпіра часам моцна адрозьніваецца ад анґельскай транскрыпцыі, што можа прыводзіць да розначытаньняў у назвах спадарожнікаў.

Тытанія і Абэрон былі адкрытыя Ўільямам Гершэлем у 1787 годзе, Арыель і Умбрыель — Ўільямам Ласелам у 1851 годзе, Міранда — Джэрардам Койпэрам у 1948 годзе.

У 1986 годзе «Вояджэр-2», пралятаючы міма Ўрана, адкрыў 10 спадарожнікаў, яшчэ адзін быў выяўлены пасьля пры аналізе фатаґрафіяў «Вояджэра». Астатнія спадарожнікі адкрыты ў выніку назіраньняў у тэлескоп.

Найбуйныя спадарожнікі

У сыстэме Ўрана маецца 4 буйных спадарожніка дыямэтрам больш за 1000 км (Арыель, Абэрон, Тытанія, Умбрыэль), а таксама Міранда дыямэтрам 472 км. Астатнія спадарожнікі значна менш.

Дадзеныя «Вояджэра» сьведчаць аб ґеаляґічнай актыўнасьці некаторых спадарожнікаў (асабліва Міранды і Арыеля). Мяркуецца наяўнасьць крыавульканізма на некаторых зь іх (прынамсі ў мінулым).

Усе буйныя спадарожнікі Ўрана заўсёды зьвернутыя да яго адным бокам.

Найбуйныя спадарожнікі Ўрана. Усе яны даволі цёмныя, бо падвяргаюцца ўзьдзеяньню зараджаных часьціц.

Кольцы

У 1977 годзе былі адкрытыя слабыя кольцы вакол плянэты. Найболей прыкметных кольцаў 9, прычым самае шырокае (некалькі дзясяткаў кілямэтраў) — кольца ε — мае радыюс 51 тыс. км. Кольцы вузкія, з шырокімі шчылінамі паміж імі. Яны, відаць, складаюцца з адносна буйных элемэнтаў (у асноўным больш за 10 см). У 1789 годзе астраном Уільям Гершэль адлюстраваў Уран з кольцамі і зрабіў запіс: «Кольца кароткае, не такое, як у Сатурна». Прычым кольцы ў яго паказаныя прыкладна ў тым ракурсе, дзе яны сапраўды знаходзілася ў 1789 г. Але адмыслоўцы лічаць гэты запіс памылкай: убачыць кольца ў тэлескоп Гершэль ня мог (сам Гершэль пасьля таксама прызнаваў, што гэта быў аптычны зман).

Асаблівасьці

Сыстэма Ўрана валодае незвычайнай асаблівасьцю: плоскасьці арбіт спадарожнікаў і кольцаў моцна нахіленыя адносна плоскасьці экліптыкі (сам Уран таксама круціцца, як бы «лежучы на боку»). Цяпер паўднёвае канцавосьсе сыстэмы накіраваны прыкладна на Сонца. Такім чынам, паўночныя паўшар'і ўсіх буйных спадарожнікаў знаходзяцца ў цені, а ў паўднёвых назіраецца доўгі палярны дзень, які дасягае 42 зямных гадоў.

Арбіты Калібана, Сэтэбаса, Сыкараксы, Стэфана, Праспэра, Трынкула, Фэрдынанда (S/2001 U2), Францыска (S/2001 U3), Марґарыты (S/2003 U3) валодаюць вялікім эксцэнтрысытэтам (моцнай выцягнутасьцю). Арбіты астатніх спадарожнікаў блізкія да кругавых.

Большасьць спадарожнікаў (у тым ліку ўсё буйныя) і кольцы Ўрана маюць даволі цёмную паверхню, што тлумачаць іх разьмяшчэньнем у радыяцыйных паясах плянэты і сталым бамбаваньнем зараджанымі часьціцамі.

Усе спадарожнікі Ўрана (як і іншыя спадарожнікі плянэт Сонечнай сыстэмы, за выключэньнем Тытана) не валодаюць шчыльнай атмасфэрай; пакуль не атрымалася выявіць нават сьлядоў разрэджанай атмасфэры.

Парамэтры спадарожнікаў Урана

(разьмеркаваныя па ступені аддаленасьці ад плянэты, найбуйнейшыя вылучаныя, знак пытаньня адлюстроўвае прыблізнасьць лічбы)


Назва	Дыямэтар (км)	Маса (кг)	Вялікая паўвось (радыюс) арбіты, км	Арбітальны пэрыяд («-» азначае зваротны рух)	Год адкрыцьця
Кардэлія	40 ± 6	4,5 x 10¹⁶ ?	49 770	0,335 дня	1986
Афэлія	43 ± 8	5,4 x 10¹⁶ ?	53 790	0,376 дня	1986
Б'янка	51 ± 4	9,3 x 10¹⁶ ?	59 170	0,434579 дня	1986
Крэсыда	80 ± 4	3,43 x 10¹⁷ ?	61 780	0,464 дня	1986
Дэздэмона	64 ± 8	1,78 x 10¹⁷ ?	62 680	0,473650 дня	1986
Джульета	94 ± 8	5,57 x 10¹⁷ ?	64 350	0,493 дня	1986
Порцыя	135 ± 8	1,68 x 10¹⁸ ?	66 090	0,513 дня	1986
Разалінда	72 ± 12	2,54 x 10¹⁷ ?	69 940	0,558 дня	1986
Купідон	~ 10	невядома	74 800	0,618 дня	2003
Бэлінда	81 ± 16	3,57 x 10¹⁷ ?	75 260	0,624 дня	1986
Пэрдыта	~ 20	невядома	76 420	0,638 дня	1986
Пак	162 ± 4	2,89 x 10¹⁸ ?	86 010	0,762 дня	1985
Маб	~ 10	невядома	97 734	0,923 дня	2003
Міранда	471,6 ± 1,4	(6,6 ± 0,7) x 10¹⁹	129 390	1,413 дня	1948
Арыель	1157,8 ± 1,2	(1,35 ± 0,12) x 10²¹	191 020	2,52 дня	1851
Умбрыэль	1169,4 ± 5,6	(1,17 ± 0,13) x 10²¹	266 300	4,144 дня	1851
Тытанія	1577,8 ± 3,6	(3,53 ± 0,09) x 10²¹	435 910	8,706 дня	1787
Абэрон	1522,8 ± 5,2	(3,01 ± 0,07) x 10²¹	583 520	13,463 дня	1787
Францыска	~ 12	1,3 x 10¹⁵ ?	4 276 000	?266,6 дня	2001
Калібан	~ 98	7,3 x 10¹⁷ ?	7 231 000	?579,7 дня	1997
Стэфана	~ 20	6 x 10¹⁵ ?	8 004 000	?677,4 дня	1999
Трынкула	~ 10	7 x 10¹⁴ ?	8 504 000	?759 дзён	2001
Сыкаракса	~ 190	5,4 x 10¹⁸ ?	12 179 000	?1288 дзён	1997
Марґарыта	~ 11	1,3 x 10¹⁵ ?	14 345 000	1694,8 дня	2003
Праспэра	~ 30	2,1 x 10¹⁶ ?	16 256 000	?1977 дзён	1999
Сэтэбас	~ 30	2,1 x 10¹⁶ ?	17 418 000	?2234.8 дня	1999
Фэрдынанд	~ 12	невядома	20 901 000	?2823,4 дня	2001

Крыніцы: NASA/NSSDC і Гавайскі ўніверсітэт.

Глядзіце таксама

Вонкавыя спасылкі

п а р Сонечная сыстэма

Сонца Мэркурый Вэнэра Зямля Марс Цэрэра Юпітэр Сатурн Уран Нэптун Плютон Хаўмэя Макемаке Эрыс
Спадарожнікі Зямлі Марса Юпітэра Сатурна Урана Нэптуна Плютона Хаўмэі Эрысу Кольцы Юпітэра Сатурна Урана Нэптуна
Мэтэароіды Плянэтоіды Астэроіды Пояс астэроідаў Кентаўры Транснэптунавыя аб’екты Пояс Койпэра Расьсеяны дыск Камэты Воблака Оорта
Зьвязаныя артыкулы: астранамічны аб’ект, зорка, плянэта, карлікавая плянэта, малыя целы і плянэтная сыстэма Глядзіце таксама сьпіс астэроідаў, сьпіс пэрыядычных камэтаў