Тихонов Андрей Николаевич

Тихонов Андрей Николаевич
рус. Андрей Николаевич Тихонов
Зат	ир-ат[1]
Гражданлыҡ	Рәсәй империяһы  СССР  Рәсәй
Тыуған ваҡыттағы исеме	рус. Андрей Николаевич Тихонов
Тыуған көнө	17 (30) октябрь 1906[1][2]
Тыуған урыны	Гагарин[d], Смоленск губернаһы[d], Рәсәй империяһы
Вафат булған көнө	7 ноябрь 1993({{padleft:1993|4|0}}-{{padleft:11|2|0}}-{{padleft:7|2|0}})[1] (87 йәш)
Вафат булған урыны	Мәскәү, Рәсәй[1]
Ерләнгән урыны	Новодевичье зыяраты[d][3]
Туған тел	урыҫ теле
Һөнәр төрө	математик, тополог
Эшмәкәрлек төрө	топология, функциональ анализ, математика[4], геофизика[d][4] һәм математик физика[d][4]
Эш урыны	М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университеты[2][5] Гидрометцентр[d] Рәсәй Фәндәр академияһының О. Ю. Шмидт исемендәге Ер физикаһы институты[d][6] «МИФИ» Милли ядро тикшеренеү университеты (Мәскәү инженерлыҡ-физика институты)[6] ИПМ РАН[d][6]
Биләгән вазифаһы	директор[d][5][7]
Уҡыу йорто	М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университеты[2]
Ғилми дәрәжә	физика-математика фәндәре докторы[d]
Диссертация	Q108899782?[2][6]
Ғилми етәксе	Павел Сергеевич Александров[d]
Аспиранттар	Самарский, Александр Андреевич[d][8], Говорун, Николай Николаевич[d], Владимир Александрович Ильин[d][8], Свешников, Алексей Георгиевич[d][8], Ашраф Искендер оглы Гусейнов[d], Денисов, Александр Михайлович[d], Дмитриев, Владимир Иванович[d], Григорьев, Евгений Александрович (ученый)[d], Андрей Серджевич Крылов[d], Васильева, Аделаида Борисовна[d][8], Владимир Маркович Волосов[d][8], Ягола, Анатолий Григорьевич[d][8], Гольдин, Владимир Яковлевич[d][8], Костомаров Дмитрий Павлович[8], A. V. Goncharskii[d][8], Yuri A. Kriksin[d][8] һәм Anna Pergament[d][8]
Ойошма ағзаһы	Рәсәй Фәндәр академияһы, СССР Фәндәр академияһы[d], Венгрия фәндәр академияһы[d] һәм ГДР фәндәр академяһы[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре	М. В. Келдыш исемендәге алтын миҙал[d] (1990)
Вики-проект	Проект:Математика[d]
Число Эрдёша	2
Тихонов Андрей Николаевич Викимилектә

Тихонов Андрей Николаевич (17 [30] октябрь 1906, Гжатск (әлеге ваҡытта Гагарин ҡалаһы) Смоленск губернаһы — 7 октябрь 1993, Мәскәү) — совет математигы һәм геофизигы, СССР Фәндәр академияһы, академигы, ике тапҡыр Социалистик Хеҙмәт Геройы. Мәскәү дәүләт университетында хисаплау математикаһы һәм кибернетика факультетын ойоштороусы.

Андрей Николаевич Тихонов 1906 йылдың 17 октябрендә Смоленск губернаһының Гжатск ҡалаһында тыуған. Урыҫ^[9]. Ғаилә 4 кешенән торған. Атаһы Николай Васильевич, сауҙа менән шөғөлләнә, әсәһе — Мария Николаевна, өлкән ағаһы — Николай (1905 йылда тыуған). 1910 йылда ғаилә Мәскәүгә күсенә. Революцияға тиклем Тихоновтарҙың балалары гимназияла белем ала, ә Граждандар һуғышы йылдарында ғаилә Украинаға күсеп килә, 1919 йылда ғаилә Мәскәүгә ҡайта.

13 йәшендә Александровский (Белорус-Балтика) тимер юлының агроном хеҙмәтендә конторасы булып эшләй башлай. 1922 йылда киске дөйөм белем биреү курстарында эшселәр факультеты программаһы буйынса имтихан тапшыра. Шул ваҡытта ул юғары уҡыу йортона инергә әҙерләнә башлай һәм шул уҡ йылда 16 йәшендә Мәскәү университетының физика-математика факультетына уҡырға инә.

1927 йылда МДУ физика-математика факультетының математика бүлеген тамамлай, һуңынан Мәскәү дәүләт университетын янында математиканың ғилми-тикшеренеү институтының аспирантураһына инә һәм университетта уҡытырға ҡала. 1930 йылдан — СССР гидрометеорология хеҙмәте хеҙмәткәре^[10].

1933 йылда Мәскәү дәүләт университетында үткән үҙгәртеп ҡороу барышында физика-математика факультеты механика-математика һәм физика факультетына бүленә, ул физика факультетының яңы барлыҡҡа килгән математика кафедраһына йүнәлә. Шул ваҡытта ул Геофизика институтының ғалим вазифаһына теркәлә.

1936 йылда «О функциональных уравнениях типа Вольтерра и их приложениях к уравнениям математической физики» темаһына докторлыҡ диссертацияһы яҡлай.

1935 йылдан Мәскәү дәүләт университеты профессоры вазифаһында эшләй. Физика факультетында математика кафедраһын етәкләй (1938—1971)^[10].

1937 йылдан — СССР ФА теоретик геофизика институты хеҙмәткәре (бер аҙҙан — математика геофизикаһы бүлеге мөдире) (әлеге ваҡытта Ер физикаһы Институты), унда 1953 йылға тиклем эшләй

1939дың 29 ғинуарында 33 йәштә «Геофизика, математик физика» һөнәре буйынса математика һәм тәбиғи фәндәр бүлегенә СССР Фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы булып һайлана.

1953 йылдан МИАН ғәмәли математика бүлегенең (һуңғараҡ СССР ФА Ғәмәли математика институты) директор урынбаҫары булып эшләй.

1946 йылдан 1953 йылға тиклем Мәскәү инженер-физика институтының (МИФИ) юғары математика кафедраһы мөдире була.

1955 йылда «өс йөҙҙөң хатына» ҡул ҡуя. 1960 йылдарҙа МДУ механика-математика факультетының иҫәпләү математикаһы кафедраһы мөдире була

1966 йылдың 1 июлендә «Математика» һөнәре буйынса математика бүлегенә СССР Фәндәр академияһының академигы итеп һайланған һөнәре буйынса математика бүлеге

1970 йылда Мәскәү дәүләт университетында хисаплау математикаһы һәм кибернетика факультетын ойоштороуҙың төп инициаторы була, башланғысҡа Мстислав Келдыш әүҙем ярҙам күрһәтә. Тихонов факультеттың беренсе деканы була һәм ул 1990 йылға тиклем етәкләй. Шулай уҡ яңы факультет барлыҡҡа килгәндән алып МДУ-ның иҫәпләү математикаһы кафедраһын етәкләй, 1981 йылдан алып — Мәскәү дәүләт университетының математик физика кафедраһы мөдире була.

1978 йылда, Мстислав Келдыш үлгәндән һуң, СССР ФА ғәмәли математика институты директоры итеп тәғәйенләнә, 1989 йылдан — институттың почетлы директор. «Доклады Академии наук», «Вычислительная математика и математическая физика» журналдарының редколлегия ағзаһы, «Успехов математических наук» редакция советының ағзаһы булып тора.

1973 йылда «Правда» гәзитенә «академик А. Д. Сахаровтың тәртибен хөкөм иткән» ғалимдарҙың хатына ҡул ҡуйыусы академиктарҙың береһе. Хатта Сахаров "Советтар Союзының тышҡы һәм эске сәйәсәтен, дәүләт ҡоролошон яманлап сығыш яһағаны өсөн ғәйепләнә, ә уның хоҡуҡ яҡлаусы эшмәкәрлеген академиктар «совет ғалимының намыҫ һәм кешелек дәрәжәһен яманлау» тип баһалай^[11]. Андрей Сахаровты хөкөм итеп 1983 йылда асыҡ хатҡа ҡул ҡуйған дүрт академиктың (Прохоро��, Скрябин һәм Дородницын менән бергә), береһе була^[12].

1993 йылдың 7 октябрендә Мәскәүҙә Новодевичье зыяратында ерләнгән^[13].

Студент йылдарындағы тәүге эштәре топология һәм функциональ анализға арналған. 1929 йылда тихонов кубы төшөнсәһен индерә. Автор киң ҡулланылған «Тихонов регуляризацияһы» исемен алған ысул авторы.

Математик физика өлкәһендә, теоретик геофизика, физик-химик процесстарын моделләштереүҙә фундаменталь һөҙөмтәләр ала. Йылылыҡ үткәреүсәнлеге тигеҙләмәһе өсөн берҙән-берлеге теоремаларын раҫлай, Вольтерра тибындагы функциональ тигеҙләмәләрҙе тикшерә (1938).

Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында ағыулы газдарға ҡаршы һаҡланыу менән бәйле тикшеренеүҙәр алып бара: противогаздың математик моделен әҙерләй, газ болото хәрәкәтен иҫәпләү менән шөғөлләнә.^[14]

1948 йылда хөкүмәт ҡарары буйынса, атом бомбаһының шартлау процесын иҫәпләү өсөн иҫәпләү лабораторияһын ойоштора. Ер ҡабығының эске төҙөлөшөн өйрәнеү өсөн электромагнит ҡырҙарын ҡулланыу теорияһы һәм методикаһы (магнитотеллурик зондлау теорияһы, 1950) буйынса фундаменталь тикшеренеүҙәрҙе башҡара. Был тикшеренеүҙәр файҙалы ҡаҙылмаларҙы разведкалау өсөн ҙур әһәмиәткә эйә була, атап әйткәндә, улар илдәге яңы нефть запастарын табыуға булышлыҡ итә. Асимптотик анализда зур юнәлешкә — кесе параметрлы дифференциаль тигеҙләмәләр теорияһына нигеҙ һалыусы булып тора

Тихонов етәкселегендә төҙөлгән алгоритмдарҙың күп ғәмәли мәсьәләләре хәл ителә. 1956—1963 йылдарҙа Александр Самарский менән берлектәр төрлө схемалар теорияһы үҫешә. Файҙалы ҡаҙылмалар эҙләү мәсьәләһе өҫтөндә эшләү концепцияһы сиктәрендә кире һәм корректлы булмаған бурыстар концепцияһын, регуляризациялау ысулдарын эшләй, шуның менән иң эре фәнни йүнәлешкә нигеҙ һалыусы булараҡ донъяла танылыу ала.

500-ҙән ашыу баҫмалар авторы һәм авторҙашы (мәҡәлә, дәреслек һәм монография). Улар араһында:

1. Тихонов А. Н. Об устойчивости обратных задач. // Докл. АН СССР. — 1943. — Т. 39. — № 5. — C. 195—198.
2. Тихонов А. Н. Об определении электрических характеристик глубоких слоёв земной коры. // Докл. АН СССР. — 1950. — Т. 73. — № 2.
3. Тихонов А. Н., Самарский А. А. Уравнения математической физики 2019 йыл 27 декабрь архивланған. (1-й выпуск в 1951 году).
4. Тихонов А. Н., Свешников А. Г. Теория функций комплексной переменной. — М.: Наука. — 1-е изд. — 1970; 5-е изд. — 1998 (переведена на англ. и др. языки).
5. Тихонов А. Н., Арсенин В. Я. «Методы решения некорректных задач 2006 йыл 8 ғинуар архивланған.» (1974).
6. Тихонов А. Н., Васильева А. Б., Свешников А. Г. Дифференциальные уравнения. — М.: Наука. — 1-е изд. — 1980; 3-е изд. — 1998 (переведена на англ. и др. языки).
7. Тихонов А. Н., Гончарский А. В., Степанов В. В., Ягола А. Г. Регуляризирующие алгоритмы и априорная информация (1983).
8. Тихонов А. Н., Гончарский А. В., Степанов В. В., Ягола А. Г. Численные методы решения некорректных задач (1990).
9. Тихонов А. Н., Леонов А. С., Ягола А. Г. Нелинейные некорректные задачи (1995).

• Ике тапҡыр Социалистик Хеҙмәт Геройы (1953, 1986). 1953 йылда уға исем бирелә һәм «Хөкүмәттең махсус заданиеларын үтәүҙә иҫ киткес ҡаҙаныштары өсөн» Ленин ордены тапшырыла. 1986 йылда математика фәне үҫеше һәм фәнни кадрҙар әҙерләүҙә ҙур ҡаҙаныштары һәм 80 йәше менән бәйле Ленин ордены тапшырылып, Социалистик Хеҙмәт Геройы исеме бирелә.
• Будапешт университетының, (1975), Карл-Маркс-Штадтта Юғары техник мәктәбенең (1976) почетлы докторы, Венгрия Фәндәр академияһының сит ил почетлы ағзаһы (1979), ГДР Фәндәр академияһының сит ил ағзаһы (1980).

• 6 Ленин ордены (19.09.1953; 04.01.1954; 11.09.1956; 29.10.1966; 20.07.1971; 29.10.1986)
• Октябрь Революцияһы ордены (17.09.1975) — Фәндәр академияһының 250- йыллығы менән бәйле
• 3 Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены (10.06.1945; 29.10.1949, 15.06.1961)
• миҙал
• М. В. Келдыш исемендәге СССР Фәндәр академияһының алтын миҙалы (1990) — «О методах регуляризации широких классов неустойчивых задач математической физики» эштәре циклы өсөн

• I дәрәжә Сталин премияһы (1953) — атом проект буйынса эштәре өсөн.
• Ленин премияһы (1966).
• СССР Дәүләт премияһы (1976).
• СССР Министрҙар Советы премияһы (1981).
• I дәрәжә М. В. Ломоносов исемендәге премия (1963) — «О решении некорректно поставленных задач» эше өсөн

Мәскәү дәүләт университетының хисаплау математикаһы һәм кибернетика факультетында бинаһына мемориаль таҡтаташы ҡуйылған. Новодевичье зыяратында һәйкәл ҡуйылған.

• Григорьев Е. А., Тихонова А. А., Тихонов Н. А. Страницы жизни академика А. Н. Тихонова в документах, фотографиях и воспоминаниях / Жданеева Л. А., Матвеева А. Н., Михайлова Л. Г.. — М.: МАКС Пресс, 2016. — 200 с. — 600 экз. — ISBN 978-5-317-05388-8.
• Московский университет в Великой Отечественной войне. — 4-е, переработанное и дополненное. — М.: Издательство Московского университета, 2020. — С. 76—77, 209. — 632 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-19-011499-7.
• Садовничий В. А. Андрей Николаевич Тихонов (1906—1993) // О людях Московского университета. — 3-е изд., дополненное. — М.: Издательство Московского университета, 2019. — С. 220—226. — 356 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-19-011397-6.

• Тихонов Андрей Николаевич  (билдәһеҙ). «Герои страны» сайты.
• Профиль Андрея Николаевича Тихонова РФА рәсми сайтында
• Страница памяти А. Н. Тихонова на сайте ИПМ РАН
• Страница биографии А. Н. Тихонова на информационном сайте факультета ВМК МГУ
• Страница на сайте «Летопись Московского университета»
• Фрагменты выступлений памяти А. Н. Тихонова (к столетию со дня его рождения) (видео)
• Историческая справка на сайте Архива РАН