Кәләм

Ислам Ислам тарихы

Иман шарттары

Тәүхид Фәрештәләр Китаптар Пәйғәмбәрҙәр Яуап көнө Тәҡдир

Исламдың биш нигеҙе

Шәһәҙәт Намаҙ Ураҙа Зәкәт Хаж

Шәхестәр

Мөхәммәт Ислам пәйғәмбәрҙәре Сәхәбәләр Хәлифәләр

Кәләм (ғәр. الكلام‎ — һүҙ, телмәр; рус. Кала́м) — урта быуат мосолман әҙәбиәтендә: дини-фәлсәфәүи темаға һәр төрлө фекерләү, шулай уҡ махсус мәғәнәлә — ислам догматтарына дини абруйға таянып түгел, ә аҡылға нигеҙләнгән аңлатма биреүсе секулятив дисциплина^[1]. Кәләмде рационалистик теология^[2] һәм ғәрәп-мосолман фәлсәфәһенең төп йүнәлештәренең береһе тип тә атайҙар^[2], шул уҡ ваҡытта кәләмде мосолман ортодоксияһы тип иҫәпләргә ярамай, тип билдәләйҙәр ^[3].

Юғары инстанция булараҡ аҡылға мөрәжәғәт итеү — ул, бер яҡтан, кәләм менән фәлсәфәне берләштереп, уларҙың вәкилдәрен (мөтәкәллимдәр менән фәйләсуфтар) сәләфиҙәрҙән, икенсе яҡтан, мистик-суфыйҙарҙан айырып тора. Мөтәкәллимдәр менән фәлсәфә вәкилдәре араһындағы айырма шунда: тәүгеләренең фекер йөрөтөү башланғысы өсөн — исламдың норматив принциптары һәм был дингә хас проблемалар булһа, ә икенселәре өсөн аҡылдың норматив принциптары һәм философияның антик моделдәре тора. VIII быуатта формалаша^[4].

XIII быуаттан кәләмдең фәлсәфә менән яҡынайыуы башлана . Мөтәкәллимдәр яғынан был яҡынайыу әш-Шәһрәстани һәм әр-Рази ижады менән, ә фәйәлсуфтар яғынан — Насир әд-Дин Туси ижады менән әҙерләнә ^[1].

• Аллаһтың берлеге һәм Уның асылы, атрибуттары тураһында.
• Ҡөрьәндең яралтылыпмы, әллә яралтылмай барлыҡҡа килгәнмелеге тураһында.
• Ихтыяр азатлығы һәм тәҡдир.

• Мөғтәзилиҙәр
• Әшғәриҙәр
• Матуриҙар

Башҡорт телендә ғәр. الكلام‎- кәләм һүҙенә тамырҙаш кәлимә тигән һүҙ бар. Ул шулай уҡ һүҙ тигән мәғәнәлә йөрөй^[5]

• Вольф М. Н. Становление философии калама в рамках спекулятивной теологии ислама // Средневековая арабская философия: мутазилитский калам. — Новосибирск: Новосиб. гос. ун-т, 2005. — 80 с.
• Вольф М. Н. Классический калам: учебное пособие. — Новосибирск: ООО "Офсет ТМ", 2021. — 264 с. — ISBN 978-5-85957-179-6.
• Ибрагим, Сагадеев. Калам // Ислам: энциклопедический словарь / отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, 1991. — С. 128-129.
• Калам / Ибрагим Т. К. // Новая философская энциклопедия : в 4 т. / пред. науч.-ред. совета В. С. Стёпин. — 2-е изд., испр. и доп. — М. : Мысль, 2010. — 2816 с.
• Ибрагим Т. К. Калам и вопрос об «ортодоксальной философии» ислама // Религия в изменяющемся мире. — М.: Изд-во РУДН, 1994. — С. 40—60. — 224 с. — (Философская мысль континентов). — ISBN 5-209-00515-1.
• Ибрагим Т. К. Материалистические тенденции в учении мутазилитов // Из истории философии освободившихся стран. — М., 1983.
• Ан-Нашар А. С. Нашъат аль-фикр аль-фальсафи фи аль-ислям. — Каир, 1977. (ғәр.)
• Сагадеев А. В. Калам (обзор) // Классический ислам: традиционные науки и философия. — М., 1988.
• Смирнов А. В. Что стоит за термином «средневековая арабская философия» // Средневековая арабская философия: проблемы и решения. — М., 1998.
• Султанов Р. И. К истории становления теологического рационализма. Сравнительный анализ мыслительных схем калама и патристики // Рационалистическая традиция и современность: Ближний и Средний Восток. — М., 1990.
• Султанов Р. И. Калам // Философский энциклопедический словарь / Гл. редакция: Л. Ф. Ильичёв, П. Н. Федосеев, С. М. Ковалёв, В. Г. Панов. — М.: Советская энциклопедия, 1983. — С. 240. — 840 с. — 150 000 экз.
• Фролова Е. А. История средневековой арабо-исламской философии: Учебное пособие. — М., 1975. — 175 с. — ISBN 5-201-01879-3.
• Wolfson H. A. (инг.)баш. The Philosophy of the Kalam (Русский перевод 2-х глав книги). — Harvard University Press, 1976. — 810 p.

• Кәләм // Энциклопедия «Кругосвет».