Архангельская Вера Константиновна

Вера Константиновна Архангельская (15 июль 1923, Хоненёвка ауылы, Һарытау губернаһы — 26 март 2006, Һарытау) — Рәсәй әҙәбиәт белгесе, халыҡ ижадын һәм тыуған яҡты өйрәнеүсе, филология фәндәре кандидаты (1952), доцент (1958), с 1995 йылдан— Н. Г. Чернышевский исемендәге Һарытау дәүләт университеты профессоры, 1981 йылдан — университеттың филология факультетының рус әҙәбиәте һәм фольклоры тарихы кафедраһының Т. М. Акимова исемендәге фольклор кабинетының мөдире, бер нисә тапҡыр район һәм ҡала хеҙмәтсәндәр депутаттары Советтары депутаты итеп һайлана, район Советы башҡарма комитеты ағзаһы. Университеттағы филология фәндәре докторы дәрәжәһен биреү буйынса диссертация советының ғилми секретары була. Төрлө йылдарҙа һарытау мәғариф хеҙмәткәрҙәренең квалификацияһын күтәреү һәм белемен камиллаштырыу институтында уҡыта һәм «Белем» йәмғиәтенең Һарытау бүлексәһендә лекциялар уҡый.

Архангельская Вера Константиновна Петровск ҡалаһында йәшәй һәм уҡый. Уҡытыусылар ғаиләһендә үҫә. Әсәһе — Нина Дмитриевна (ҡыҙ фамилияһы Покровская), башланғыс кластар уҡытыусыһы була, уға ире Константин Петрович Архангельскийҙың яҙмышы менән бәйле байтаҡ һынауҙар үтергә тура килә.

Вера Константиновнаның атаһы бик һәләтле педагог була, Петровск ҡалаһының 6-сы мәктәбендә етәксе була (директор). рабфакта уҡыта; балалар йортон ойоштороусы була; Һарытау өлкәһендә наҙанлыҡты бөтөрөү буйынса хәрәкәттә ҡатнаша; "Петровская коммуна"гәзите хәбәрсеһе булып эшләй. Граждандар һуғышы ваҡытында Константин Петрович Путна Витовт Казимирович командалығындағы Егерме етенсе уҡсылар дивизияһының полк штабы начальнигы урынбаҫары булып хеҙмәт итә. Константин Петрович үҙен «партияһыҙ большевик» тип атай, һәм бөтәһенән дә элек уҡытыусылыҡ эшен юғары баһалай (башлыса математиканан һәм рус телен уҡыта).

Константин Петровичтың 1937 йылда ҡулға алыныуы (рәттән өсөнсөһө), 58.10-сы статья буйынса хөкөм ителеүе һәм һөргөнгә ебәрелеүе яҡындары өсөн ҙур тетрәндергес ваҡиғ�� була, һәм барыһы ла оҙаҡ ваҡыт хатаның төҙәләсәгенә һәм дөрөҫлөк тергеҙеләсәгенә ышана. Әммә был хәл 1957 йылда ғына була (Вера Константиновнаның атаһы үлгәндән һуң аҡлана, 1943 йылдың башында вафат була). Тиҙҙән Архангельскаяның әсәһе, ире « халыҡ дошманы булған өсөн» өсөн, мәктәптән ҡыуыла, өс балаһы менән йәшәргә аҡсаһыҙ ҡалдырыла. Н. К. Крупскаяның ҡыҫылышынан һуң ғына әсәһе элекке урынына ҡайтарыла.

Атаһының ҡулға алыныуы В. К. Архангельская өсөн тетрәнеү генә түгел, ә уның ҡыйыулығын һәм әхлаҡи сыҙамлылығын һынау ҙа була. Ғүмере буйына ул атаһының намыҫын яҡлай, был төрлө кимәлдәге «власть структуралары» яғынан кире реакция тыуҙыра: СССР Эске эштәр халыҡ комиссариатының Петровский бүлеге начальнигына (тәүге тапҡыр 14 йәшендә саҡырыла), телдән һәм яҙма аңлатмалар бирергә тура килә, шул иҫәптән атаһынан баш тартырға теләмәгәне өсөн. Был ваҡиғалар уның яҙмышында бик оҙаҡ, 1950-се йылдар аҙағына тиклем кире йоғонто яһай.

Мәктәптә һәйбәт уҡый. Бала саҡтан биология менән ҡыҙыҡһына һәм шуға күрә тәүге теләге Куйбышев ауыл хужалығы институтына уҡырға инеү була. Һуғыш башланыу менән, Куйбышевта өлкән курс талиптарын ғына ҡалдыралар. Ситтән килеүселәр барыһы ла өйҙәренә таралыша. Ҡайтҡас, Вера Константиновна Петровский МТС -ына нормировщик булып эшләй башлай. 1942 йылда ҺДУ-ның тарих-филология факультетына ситтән тороп уҡыу бүлегенә уҡырға инә. 1943 йылда көндөҙгө бүлектең беренсе курсына күсә. Университетта уҡыған йылдарында Акимова Татьяна Михайловнаның махсус семинарына йөрөй. Университетты тамамлағандан һуң, (1948) Вера Константиновна Я. Г. Оксмандың аспирантураһына уҡырға инә. Т. М. Акимова тәҡдим иткән диссертацияның темаһы яҙыусы-яҡташы Ф. В. Гладковтың «Бала саҡ тураһында әкиәт» була. Т. М. Акимова йәш тикшеренеүсене был автобиографик әҫәрҙең нигеҙендә ятҡан фольклор-этнографик элементтарҙы йыйыуға һәм аңлауға йүнәлтә. Повеста уларҙың сығанаҡтарын һәм функцияларын өйрәнеү диссертацияның фәнни яңылығы була.

1952 йылда Покусаев Евграф Иванович Архангельскаяны Н. Г. Чернышевский исемендәге Һарытау дәүләт университетының филология факультетының рус әҙәбиәте һәм фольклоры тарихы кафедраһына эшкә саҡыра. 1953 йылда өлкән уҡытыусы, 1958 йылдан — доцент, 1995 йылдан — кафедра профессоры.

В. К. Архангельскийҙың фәнни ҡыҙыҡһыныуҙары өлкәһенә түбәндәгеләр инә:

• Ауыҙ-тел ижады;
• Боронғо рус әҙәбиәте тарихы;
• XIX—XX быуаттарҙағы рус әҙәбиәте тарихы;
• XIX—XX быуаттарҙағы рус шиғриәте тарихы;
• Ф. В. Гладковтың ижады
• В. Г. Короленконың ижады
• Әҙәбиәт һәм фольклорҙың үҙ-ара йоғонтоһо;
• Тыуған яҡты өйрәнеү;
• Этнография;
• Филология белеме биреү проблемалары.

Төрлө йылдарҙа Вера Константиновна Архангельская ауыҙ-тел ижады, рус фольклоры, боронғо рус әҙәбиәте тарихы, әҙәби тыуған яҡты өйрәнеү буйынса лекциялар курсы, «В. Г. Короленко ижады һәм рус әҙәбиәте», «Пушкин әкиәттәре», «Ф. В. Гладков и рус әҙәбиәте» темаларына махсус курстар уҡый. Уның етәкселегендә филология факультетында «Халыҡ ауыҙ-тел ижады» махсус семинары һәм фольклористика түңәрәге эшләй.

Архангельская В. К. — бер нисә фәнни хеҙмәт авторы. Уның мөхәррирлеге аҫтында «Фольклор кабинеты» ғилми хеҙмәттәре йыйынтығы баҫылып сыға (ике сығарылыш, 2003 һәм 2005 йылдар). «РСФСР/Рәсәй халыҡтары фольклоры» (1974—1993) университет-ара ғилми йыйынтығының мөхәрририәт коллегияһы ағзаһы булып тора. В. К. Архангельская А. П. Скафтымовтың, Т. М. Акимованың, А. Н. Минхтың, П. Н. Петровтың китаптарына инеш һүҙ һәм иҫкәрмәләр яҙа. Мәҡәләләре Фәндәр академияһының абруйлы баҫмаларында донъя күрә. Оҙаҡ йылдар, В. К. Архангельская Пошехоньеға (Мәскәү өлкәһе Талдом районы), Карабиха, Тарханы, Спас-Лутовино, Вилюйск, Ясная Поляна, Түбәнге Новгородтың Григорово, Һарытау өлкәһе ауылдарына фольклор экспедицияларын ойоштороусы һәм уның етәксеһе була. Уның тарафынан «Һарытау таҡмаҡтары» йыйынтыҡтарының бер нисә баҫмаһын әҙерләй (1958, 1961, 1968, 1994). Вера Константиновна беллетрист-народниктар тураһында «народники фольклористикаһы Очерктары» тигән монографик хеҙмәт баҫтырып сығарған беренсе тикшеренеүсе була (Һарытау, 1976). В. К. Архангельскаяның монографик эштәре Рәсәйҙә генә түгел, сит илдәрҙә лә тикшеренеү эштәре буйынса коллегаларының юғары баһаһын ала. Архангельскаяның ҡайһы бер тикшеренеүҙәре АҠШ һәм Европа университеттарының электрон коллекцияларының бер өлөшөнә әйләнә. Т. М. Акимова менән берлектә «Революционная песня в Саратовском Поволжье: очерки исторического развития» (Саратов, 1967), «Песни, сказки, частушки Саратовского Поволжья» (Саратов, 1969) баҫылып сыға. «Народническая беллетристика» эшен коллегалары юғары баһалай Һәм «Рус әҙәбиәте һәм фольклоры: (XIX быуат аҙағы)» академик баҫмаһына инә (Л., 1987. С. 195—274).

Вера Константиновна Архангельская һарытау мәктәптәрендә, китапханаларҙа, музейҙарҙа лекциялар һәм әңгәмәләр менән сығыш яһай. Һарытау өлкә халыҡ ижады үҙәге ултырыштарының даими ҡатнашыусыһы һәм ойоштороусыларының береһе, ғилми конференцияларҙың һәм тыуған яҡты өйрәнеүгә арналған башҡа сараларҙың әүҙем ҡатнашыусыһы, ғилми консультанты һәм авторҙашы була.

• В. К. Архангельская на сайте sgu.ru
• Статья Л. Г. Горбуновой о В. К. Архангельской в книге: Литературоведы Саратовского университета, 1917—2009 : материалы к биобиблиографическому словарю / сост.: В. В. Прозоров, А. А. Гапоненков; под ред. В. В. Прозорова. Саратов: Изд-во Сарат. ун-та, 2010. С. 29-31.
• Книга о В. К. Архангельской: [http://library.sgu.ru/uch_lit/79.pdf Вера Константиновна Архангельская. К 50-летию научно-педагогической деятельности : биобилиогр. материалы / отв. ред. Ю. Н. Борисов. Саратов: Изд-во «Научная книга», 2003. 64 с.: ил.
• Кабинет фольклора. Статьи, исследования и материалы : сб. науч. тр. / под ред. В. К. Архангельской. Саратов: Изд-во Сарат. ун-та, 2003. [Вып. 1. 96 с. Библиогр.: с. 92-94. ISBN 5-292-02920-3.
• Кабинет фольклора. Статьи, исследования и материалы : сб. науч. тр. / редкол.: В. К. Архангельская (отв. ред.) [и др.. Саратов: Изд-во Сарат. ун-та, 2005. Вып. 2. 132 с. Библиогр.: с. 118—120. ISSN 1815-9990.
• Кабинет фольклора. Статьи, исследования и материалы : сб. науч. тр. / редкол.: Ю. Н. Борисов (отв. ред.) [и др.. Саратов: Изд-во Сарат. ун-та, 2009. Вып. 3. 156 с. Библиогр.: с. 151—153. ISSN 1815-9990.
• Некрологическое известие о кончине В. К. Архангельской на сайте «Староверы»