Adam Oleari
| Adam Oleari | |
|---|---|
| alm. Adam Olearius | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Aşersleben, Saksoniya |
| Vəfat tarixi | (71 yaşında) |
| Vəfat yeri | Qottorf qalası, Şlezviq |
| Milliyyəti | alman |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | riyaziyyatçı, dilçi, kitabxanaçı, diplomat, tərcüməçi, yazıçı, şair-vəkil[d], tarixçi, tədqiqatçı-səyyah[d], coğrafiyaşünas |
| Fəaliyyət illəri | 1618–1671 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Adam Oleari (alm. Adam Olearius, doğum adı Adam Ölşlegel (alm. Ölschläger); 23 sentyabr 1599[2], Aşersleben[d][3] – 22 fevral 1671[4][3][…] və ya 23 fevral (5 mart) 1671[5], Qottorp sarayı[d], Şlezviq-Holşteyn[3]) — məşhur alman alimi, riyazıyyatçı, coğrafiyaşünas və diplomatı. Holşteyn-Qottorp hersoqu III Fridrixin İrana göndərdiyi səfirliyin katibi olmuş və səyahəti zamanı qələmə aldığı hadisələrin təsvir edildiyi 2 kitab nəşr etdirmişdir. Bu kitablarda Rusiya, Azərbaycan və İran haqqında detallı təsvirlər, həmçinin qravürlər yer alır. Bu qravürlərin çoxunu şəxsən Oleari özü çəkmişdir.[1] O, Dərbəndin yaxınlığında Dədə Qorqudun qəbrini ziyarət etmiş, Diri Baba türbəsi, Beşbarmaq piri və indiki Xaçmaz rayonunu ərazisindəki Şeyx Yusif məqbərəsində olmuş, Siyəzən-Şabran rayonları ərazisində olarkən Padarlar barədə məlumat vermişdir.[2]
İlkin soyadı Ölşlegel (alm. Ölschläger) olsa da, sonradan bu soyadın latınlaşdırılmış variantı olan Olearius soyadını qəbul etmişdir.
Həyatı və səyahətləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]
Oleari Maqdeburq yaxınlığındakı Aşerslebendə doğulmuşdur. Leypsiqdə təhsil aldıqdan sonra, III Fridrixin saray kitabxanaçısı və riyaziyyatçısı olmuşdur. Rus və ərəb dillərini bildiyinə görə 1633-cü ildə hüquqşünas Filip Kruzius fon Kruzenştern və Hamburqlu tacir Otto Brüggemanın başçılığı altında Rusiya və İrana göndərilən səfirliyə katib təyin edilmişdir. Səfirliyin məqsədi Holşteyn-Qottorp hersoqluğu ilə Səfəvi şahı I Səfi arasında ipək ticarətinə icazə verilməsinə dair müqavilə imzalamaq idi. Həmçinin, ticarət yolları Rusiya ərazisindən keçdiyinə görə rus çarının da icazəsi tələb olunurdu.
Səfirlik 22 oktyabr 1633-cü ildə yola düşdü və Hamburq, Lübek, Riqa, Dorpat (5 ay burada dayanma), Reval, Narva, Ladoqa və Novqoroddan keçərək 14 avqust 1634-cü ildə Moskvaya çatdı. Burada onlar çar Mixail Fyodoroviçlə sərfəli müqavilə imzalayaraq hersoqun bu müqaviləni təsdiqləməsi üçün dərhal Qottorpa geri qayıtdılar.
Bu məsələ həll edildikdən sonra, səfirlik İrana getmək üçün 22 oktyabr 1635-ci ildə Hamburqdan yola çıxaraq, 1636-cı il martın 29-da Moskvaya çatmışdır. İyunun 30-da buradan ayrılaraq Nijni Novqorod yaxınlığındakı Balaxnaya yola düşmüş və burada Volqa çayında əvvəlcədən hazırlanmış gəmiylə Xəzər dənizinə və oradan cənuba hərəkət etməyə başlamışdır.30 iyul Volqanın aşağısıyla hərəkət edən gəmi güclü fırtınaya görə o zamankı Nizabad kəndində sahilə yan aldı.(Nizabad kəndi Xaçmazın indiki Niyazoba kəndidir) 14 noyabr 1636-cı ildə Dərbəndə hərəkət edən səfirlik, buradan cənuba doğru quru yolu ilə hərəkətə başladı. Dərbənddə olarkən Oleari yerli əhalidən bir sıra maraqlı rəvayətlər yazıya almışdır. Dədə Qorqud məzarını, Burlaxatun türbəsini ziyarət etmiş, hətta məzarların yerləşdiyi ərazini də təsvir etmişdir. Şamaxıda 3 ay şahın cənuba hərəkət etmələrinə dair icazə verməsini gözləmiş və Ərdəbil, Sultaniyyə və Qəzvindən keçərək 3 avqust 1637-ci ildə şahın paytaxt İsfahandakı sarayına çatmışdır. Səfirliyin üzvləri 16 avqustda Şah I Səfi tərəfindən qəbul edilirlər.
Buradakı danışıqlar Moskvadakı kimi uğurlu alınmır və səfirlik 21 dekabr 1637-ci ildə İsfahanı tərk edib, Rəşt, Lənkəran, Həştərxan, Kazan, Moskva və s. şəhərləri keçərək geriyə qayıdır.
Səyahətdən sonra
[redaktə | mənbəni redaktə et]
İrandan qayıtdıqdan sonra Oleari saray kitabxanaçısı və riyaziyyatçısı kimi Qottorpda məskunlaşdı. 1643-cü ildə yenidən Moskvada olmuş və çar tərəfindən burada qalmaq barədə xahişi qəbul etməyərək Almaniyaya geri qayıtmışdır. Oleari öz dövrünün ən yaxşı alman nasirlərindən biridir. O, fars şairi Sədinin "Gülüstan" əsərini alman dilinə tərcümə edərək, "Persianisches Rosenthal" başlığı altında 1654-cü ildə Şlezviqdə nəşr etdirmişdir. Həmçinin o, fars dili lüğəti hazırlasa da, bu yalnız əlyazma şəklində qalmışdır.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ RKDartists (nid.).
- ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #118736256 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
- ↑ 1 2 3 Ratzel F. Olearius, Adam (alm.). // Allgemeine Deutsche Biographie L: 1887. Vol. 24. S. 269–276.
- ↑ Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ Исаев Ю. Н. Чувашская энциклопедия (rus.). Чувашское книжное издательство, 2006. 2567 с. ISBN 978-5-7670-1471-2
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Faramarz Behzad: Adam Olearius Persianischer Rosenthal: Untersuchungen zur Übersetzung von Saadis "Golestan" im 17. Jahrhundert. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1970
- Elio C. Brancaforte: Visions of Persia : mapping the travels of Adam Olearius. Harvard University Press, Cambridge, Mass. 2003. ISBN 0-674-01221-6
- F. Prinz: Von den Historien fremder Völker: des Adam Olearius Gesandtschaftsreisen durch Russland und Persien". In: Damals. Band 24, 1994, S. 850-866
- Karl Rauch: Seidenstraße über Moskau : die große Reise von Adam Olearius nach Moskau und Isphahan zwischen 1633 und 1639. Pfeiffer, München 1960
- Gerhard Dünnhaupt: "Adam Olearius (1599-1671)", in: Personalbibliographien zu den Drucken des Barock, Bd. 4. Stuttgart: Hiersemann 1991, S. 2979-3004. ISBN 3-7772-9122-6
- Johann Samuel Ersch - Johann Gottfried Gruber: Allgemeine Encyclopädie der Wissenschaften und Künste. Verlag F. A. Brockhaus, Leipzig, 1832, 3. Sektion, 3. Teil, S. 37 (Online)