Abdullah ibn Yasin

Abdullah ibn Yasin(ərəb. عبد الله بن ياسين‎; doğum tarixi bəlli deyil — 1058 və yaxud 1059) — Əlmürabilər sülaləsinin qurucusu.

Anası, Böyük Səhra ilə Mavritaniya sınırlarında yaşayan Cüzulə (Küzulə) qəbiləsinə mənsub olduğu üçün əl-Cüzuli (əl-Küzuli) nisbəsini almışdır. Qazı İyaz, onun da Bərbəri Cüzulə qəbiləsi içində doğulduğunu qeyd edir. Kurtubada başladığı təhsilini, Darülmurabıtin adıyla ilk ribat qurmuş olan fəqih Vəccac ibn Zəllu (Zəlvi) əl-Lamti adlı bir alimin yanında Susta tamamladı. Bir müddət sonra Cüdalə qəbiləsi rəisi Yəhya ibn İbrahimin (bəzi qaynaqlara görə isə eyni qəbilədən Cövhər b. Sakkumun dəvəti üzərinə, Kayrəvanlı fəqih Əbu İmran əl-Fasinin də tövsiyəsiylə müəllimi tərəfindən, Böyük Səhranın güneyində yaşayan və kəlmə-i şəhadət xaricində din mövzusunda bilgiləri olmayan Sanhacə Bərbəri qəbilələrinə İslamiyəti öyrətmək üzərə göndərildi.

İslami bilgilərə vaqif, cəsur və mədəniyyətli bir insan olan Abdullah, Yəhya ibn İbrahim ilə bərabir Sanhacənin Cüdalə qolunun oturduğu bölgəyə gedərək İslamın təməl əsaslarını anlatmağa başlayınca böyük bir etirazla qarşılaşdı. Burada Cüdalə qəbiləsinə mənsub iki əsilzadə Ayar ilə Takkununbaşlattığı üsyana qatıldığı üçün Cövhər ibn Sakkumu edam etdirdi. Namaz qılmağı və zəkat verməyi qəbul edən xalq qisas, rəcm və oğurluq səbəbiylə əl kəsilməsi kimi cəzaları rədd edirdi. Burada olumlu bir nəticə əldə edə bilməyincə, İslamiyəti öyrətmək üçün daha sonra Lemtunə qəbiləsinə getdi, fəqət orada da eyni etirazı gördü; bunun üzərinə onlarla mücadələ etməyə qərar verdi. Ancaq ciddi bir müxalifətlə qarşılaşınca Lemtunə qəbiləsi rəislərindən Yəhya ibn Ömər, qardaşı Əbu Bəkir ibn Ömər və digər yoldaşlarıyla birliktə Seneqaldakı bir adaya sığındı; burada dini-əsgəri məqsədlə bir təkkə (ribat) qurdu. Bu ribat dolayısıyla Abdullahın adamlarına və onların səy və fəaliyətləri sonucu qurulan yeni dövlətə Murabıtlar (Murabıtun) deyildi. Abdullah burada özəlliklə Lemtunəyə mənsub çox sayda mücahidi öyrədib müstakbəl cihad hərəkətləri üçün güclü birər savaşçı olaraq yetişdirdi. Murabıtların əsgəri intizam altında öyrətdiklərini duyan minlərcə adam buraya gəlməyə başladı. Abdullah, sayları 30.000i aşan bu mücahidlər sayəsində aralarında Cüdalə və Lemtunə qəbilələrinin də olduğu Sanhacəliləri itaət altına aldı. Özü dini lider olaraq nüfuzu əlində tutmaqla bərabər ordunun başına qəbilə rəislərindən Yəhya ibn İbrahimi, daha sonra da Yəhya ibn Öməri gətirdi.

Sicilmasə hakimi Məsud əz-Zənatinin zulmündən bezən alimlər Murabıtlardan yardım istədilər və onları Sicilmasəni fəthə təşviq etdilər. Bunun üzərinə hərəkətə keçən Abdullah ibn Yasin, Yəhya ibn Ömərlə birlikdə buranı ələ keçirərək Məsud əz-Zənatini öldürdülər və şəhərdəki bütün əyləncə yerlərini xaraba qoydular (1053–54). Sicilmasə bu tarixdən etibarən müstəqilliyini itirməklə bərabər zaman-zaman məhalli üsyanlara səhnə oldu. Yəhya ibn Ömərin şəhid olması üzərinə yerinə "əmirül-müslimin" ünvanıyla Əbu Bəkr dərhal şimala doğru fəthlərə başladı və ilk hədəfi Fatımilərin kiçik bir Şiə dövlət qurdukları Sus oldu. Yaxşı bir komandan olaraq yetiştirdiyi əmizadəsi Yusif b. Taşfin ilə birlikd0ə şəhəri Əli ibn Abdullah əl-Bəcəlinin əlindən aldı və Şiəliyin yerinə Maliki məzhəbinin əsaslarını hakim qıldı (1056–57). Murabıtlar bu tarixdən etibarən Məğribə girdilər və Masmudilərin idarəsindəki Ağmatı zəbt etdikdən sonra Qana krallığının torpaqlarına hücum edərək bugünkü Taganın cənubunda yer alan Avdagostu ələ keçirdilər. Dəra (Draa) və Tədlayı () da aldıqdan sonra 1059-cu ildə bütpərəst Bərqavata qəbiləsinin hakimiyətindəki Taməsna üzərinə yürüdülər. Abdullah ibn Yasin bunlardan etdiyi savaşlardan birində yaralandı və 8 iyul 1059-cu il tarixində Taməsna yaxınlarında öldü. Cənazəsi, Kəriflə adıyla bilinən yüksək bir yerə dəfn edildi. Qəbrinin yanında tikilən məscid bu gün hələ ayaqdadır.

• Əlmürabilər