Sus scrofa

Sus scrofa Xabaril
Estáu de caltenimientu
Esmolición menor (IUCN 3.1)[1]
Clasificación científica
Reinu:	Animalia
Filu:	Chordata
Clas:	Mammalia
Orde:	Artiodactyla
Familia:	Suidae
Xéneru:	Sus
Especie:	S. scrofa Linnaeus, 1758
Distribución
Consultes
[editar datos en Wikidata]

El Xabaril^[2] (Sus scrofa) ye un mamíferu artiodáctilu de la familia de los suidos. La so distribución orixinal correspuende con gran parte d'Eurasia y delles zones del norte d'África, magar foi introducíu pol home n'América y Oceanía. Ta incluyíu na llista 100 de les especies exótiques invasores más dañibles del mundu^[3] de la Xunión Internacional pal Caltenimientu de la Natura.

• Llargor del cuerpu: 90 cm - 160 cm
• Llargor de la cola: 22 cm
• Alzada a la cruz: 65 cm
• Pesu: los machos ente 70 y 90 kg, les femes ente 40 y 65 kg (puede llegar a algamar los 145 kg).
• Grau d'amenaza: n'Europa ye una especie cinexética, polo que nun s'atopa en peligru nin amenazada.

El xabalín ye un mamíferu de tamañu medianu provistu d'una cabeza grande y allargada, na que destaquen unos güeyos bien pequeños. El pescuezu ye gruesu y les pates son bien curties, lo qu'acentúa entá más el so gordosu cuerpu, nel que ye mayor l'altor de los cuartos delanteros que los traseros, a diferencia del gochu domésticu, que por evolución xenética desenvolvió más la parte posterior del so cuerpu, onde s'alcuentren les pieces qu'algamen más valor nel mercáu de les carnes.

El xabalín compensa la so mala vista con un importante desenvolvimientu del olfatu, que-y dexa detectar alimentu, como viñes, abeyotes, cogordes, cascoxos, vexetales y animales so tierra,^[5] o inclusive enemigos a más de 100 metros de distancia. L'oyíu ta tamién bien desenvueltu y pue captar soníos imperceptibles pal ser humanu.

Los sos pelos son gruesos y negros midiendo ente 10 y 13 cm na cruz y unos 16 cm na punta de la cola. El color de la capa o pelo ye bien variable y va dende colores abuxaos a negru escuru, pasando por colores acolorataos y marrones. Les pates y la contorna del focicu son más negres que'l restu del cuerpu. La clina que percuerre'l llombu a partir de la frente, respígase en casu de roxura. El cambéu de pelo tien llugar escontra mayu o xunu, anque la fema con críes muda más tarde. Pel branu, les serdes son más curties.

Les críes o xabatos nacen con unes carauterístiques rayes llonxitudinales a lo llargo del cuerpu, lo que-yos dio'l nome de rayones. Estes desapaecen a lo llargo de los primeros meses de vida y la so pelame escurezse, pasando del colloráu bermeyu al añu d'edá y al marrón o negru nos exemplares adultos.

Ente les distintes subespecies atópense:^[6]

• Sus scrofa scrofa: ye la subespecie más común y estendida; la so distribución orixinal va de Francia hasta la parte europea de Rusia; foi introducida en Suecia, Noruega, Estaos Xuníos, Arxentina y Canadá.^[6]
• Sus scrofa meridionalis: una subespecie pequeña propia de Cerdeña.
• Sus scrofa majori; subespecie de pequeñu tamañu, pero con un craniu más altu y anchu; ye propia d'Italia central y meridional desque, en 1950, s'introdució S. s. scrofa.
• Sus scrofa attila: una subespecie bien grande qu'habita en Rumanía, Hungría y Cáucasu hasta'l mar Caspiu; supónse que'l xabalín de'Ucraína, Turquía ya Irán pertenez a esta subespecie.
• Sus scrofa ussuricus: subespecie propia del norte d'Asia y Xapón.
• Sus scrofa cristatus: subespecie d'Asia Menor ya India.
• Sus scrofa vittatus: subespecie propia d'Indonesia.
• Sus scrofa taivanus: subespecie de Taiwán.^[7]

• Sus scrofa castilianus: distribuyíu nel norte de la península ibérica, presenta un mayor tamañu corporal y una pelame más clara y tupia.
• Sus scrofa baeticus: ye más pequeñu que l'anterior, con menos pelo y más negro, la so distribución ye mesma del sur de la península ibérica.

El gochu domésticu ye consideráu con frecuencia una subespecie más: Sus scrofa domestica.

El xabalín ye de comportamientu bien sociable, nun ye bien territorialista, y muévese en grupos matriarcales, de normal de trés a cinco animales formaos por femes y les sos críes, anque de xemes en cuando pueden vese grupos cimeros a los venti individuos. La xabalina (fema del xabalín) dominante ye la de mayor edá y tamañu. Los mozos machos d'un añu, viven na periferia del grupu. Quitando'l periodu de celu, los machos n'edá reproductora son más bien solitarios, entá cuando los individuos mayores y más vieyos, suelen dir acompañaos por un machu más nuevu.

El xabalín mientres el día ye de normal sedentariu, pero mientres la nueche puede percorrer distancies considerables, ente 2 y 14 km per nueche, de normal al pasu cruzáu o al trote llixeru (J. Reichholf, 1995), ente que nes fuxíes puede prauticar un vivu galopie, que sicasí solo pue caltener mientres un curtiu periodu.

Nel monte utiliza casi siempres los mesmos pasaxes pa les sos correríes, pero nel casu de les femes preñaes o con críes, vuélvense más sedentaries.

Mientres el periodu de celu, de payares a xineru, el xabalín machu busca femes receptives d'una manera tan activa que dacuando llega a escaecese de la so propia alimentación. En cuanto atopa una peada, empieza espulsando a los mozos del añu anterior. En casu necesariu, llucha contra los sos rivales pa conquistar a les xabalines, xeneralmente dos o trés, y n'ocasiones hasta ocho.

Los baños de folla desempeñen un importante papel na ecoloxía de la especie, considerándose que tienen delles funciones. Asina aseguren la so regulación térmica, en cuantes que'l xabalín nun suda al tener les glándules sudorípares atrofiaes. D'igual manera consideróse que los baños de folla tienen un importante papel nes rellaciones sociales de la especie ya inclusive se describió un papel na seleición sexual, de cuenta que si mientres nel branu usen los baños de folla tolos xabalinos, ensin distinciones de sexu nin edá, mientres la dómina de celu paecen acutaes casi puramente a los machos adultos, de cuenta que se consideró (Pedro Fernández-Llario,^[8] 2004), qu'estos baños puen tar amestaos a la persistencia de los golores corporales sobre un sustratu estable como'l qu'apurre una capa de folla apegada al pelo (inclusive pa perder rastros colos perros de caza), ensin escaecer les funciones de marca territorialista, y sobremanera sanitaries que tienen pa la especie los baños en folla.

El xabalín afáise a tou tipu d'hábitats siempres que disponga d'una mínima cobertoria y alimentu (alleguen enforma a les coscoxes pola abeyota), anque prefier los llugares con una vexetación alta onde poder camuflase (carrasca, árgomes, xunqueras, espinos...), y onde abonde l'agua (pa beber, valtar na folla o la folla y regular la so temperatura). Los sos hábitats predilectos son los campos d'encines y los macizos forestales caducifolios o mestos, sobremanera si tán poco visitaos y el so nivel inferior ye ricu en maleza, artos y espinos onde pueda valtar en secu y al abrigu del vientu. Pero tamién se-y atopa na carba mediterraneu (maquia) y marismes, ensin refalgar les árees de cultivu, siempres que caltengan una mínima cobertoria d'arboláu o arbustos onde protexese. En casu necesariu, nada bien y mientres enforma tiempu. Soporta fácilmente los rigores del hibiernu gracies a la so pelame y dura capa de piel lo que-y dexa permanecer pel hibiernu na zona d'alta media monte ensin mayores problemes que los derivaos de la falta d'alimentos.^[9]

En diversos países americanos, como Perú, Arxentina, Chile, Bolivia, Méxicu, Uruguái y más apocayá tol sur y dende'l 2011 algamando partes de centro-oeste y sureste de Brasil (orixinarios del vecín Uruguái dende 2007), esta especie foi introducida de forma incontrolada pa la práutica de la caza mayor al estilu européu y la Caza de Montería. Desgraciadamente esto causó un enorme impautu nos ecosistemes autóctonos, acabando con especies ensin preparar pa competir col xabalín y provocándose una superpoblación al escarecer de depredadores naturales. En dalgunos d'estos llugares entemecióse con gochos domésticos amontesaos, favoreciendo una crecedera entá más incontrolada de les poblaciones de xabalín, como ye'l casu del javaporco de Brasil, onde agora tán ente les mayores plagues agrícoles.

Ye bien típicu'l so consumu na cocina tradicional española. Na Patagonia arxentina suel tamién sirvise como un platu típicu de la rexón. Ensin escaecer que ye un platu típicu nes rexones d'altu monte, como nos Pirineos, onde abonden los xabalinos y onde se crean unos estofaos con un mueyu carauterísticu.^[10]

• Razorback
• Xabalín de Calidón
• Xabalinos n'heráldica

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Sus scrofa.

Wikispecies tien un artículu sobre Sus scrofa.

• Wikcionariu tien definiciones y otra información tocante a xabalín.
• Ficha (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión). nel sitio Sierra de Baza.
• Rastros de xabalín; nel apartáu de rastros de mamíferos del sitio Barbastella.
  • 1; 2.
  • Güesos y dientes; nel mesmu sitiu.
• S. scrofa en Fauna ibérica; mamíferos. Ángel Cabrera Latorre. 1914. Facsímil electrónicu.
• Arc3D, Dianes de xabalinos (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión)..