Historia d'Asturies

Esti artículu o seición necesita referencies qu'apaezan nuna publicación acreitada, como revistes especializaes, monografíes, prensa diaria o páxines d'Internet fiables. Pues añadiles tu mesmu o avisar al autor principal del artículu na so páxina d'alderique pegando: {{subst:Avisu referencies|Historia d'Asturies}} ~~~~

Tocante a la etimoloxía del términu Asturies, dellos autores creen que'l so orixe ta nel nome del ríu Astura (güei ríu Esla), los ribereños foron nomaos astures polos autores romanos.

Les evidencies qu'atestigüen les primeres presencies de pobladores tienen al rodiu de los 100.000 años d'antigüedá. Esta cronoloxía dánosla l'alscripción cultural de los abondos materiales afayaos. Trátase del momentu ente l'Achelense y el Musteriense o lo que ye lo mesmo ente'l Paleolíticu Inferior y Mediu.

A lo llargo'l Paleolíticu Mediu (80.000-35.000 B.P.) afítense estes poblaciones. Apaición por primer vez d'instrumentos trabayaos en güesu.

Ye nel paleolíticu superior (35.000-10.000 B.P.) cuando se constata una presencia importante de grupos d'Homo sapiens sapiens. Apaecen gran cantidá de ferramientes lítiques y ósies. Producción artística perimporte coneutada con otres fasteres cantábriques, la so temática ye parietal basada n'animales, signos y representaciones antropomorfes, y un arte mueble esplandiente.

Ente'l X y el IV mileniu, cola fin de los tiempos glaciares, el paisax entama a tener l'aspectu d'anguaño. Estabilízase la llinia de costa y espárdese la viesca atlántica. Nesti momentu apaecen les cultures epipaleolítiques peles mariñes central y oriental: l'Aziliense y l'Asturiense, que tien nel picu asturiense el preséu más característicu.

• Ver tamién: El Neolíticu na Península Ibérica.

De magar el IV mileniu B.P. y hasta la cultura castreña, Asturies conoz delles cultures: El Megalitísmu del Neolíticu avanzáu. Apaez una importante actividá minera haza'l II mileniu, los dos principales recursos son: l'oru y el cobre (apaecen por primer vegada nos megalitos). La orixinalidá de les sos producciones caltiénse a lo llargo de tola Edá del Bronce, adáptense influyencies integraes nun evidente sistema de rellaciones atlántiques ente Península Ibérica, Bretaña y les Islles Britániques, favorecíes pola bayura aurífera y cuprífera d'Asturies, l'oru irlandés y l'estañu de Cornualles, Bretaña y Galicia. Esto afitaría la esistencia de tráficos marítimos nel Bronce Atlánticu (haza'l 1.000 B.P.) al traviés de les filiaciones estilístiques de materiales metálicos afayaos en tol cuadrante norocidental peninsular.

Na Edá del Fierro desendólcase n'Asturies la cultura castreña. Los castros son poblaos fortificaos d'esta edá anque intúyese que puean tener l'entamu nel Bronce Final anque nun hai constancia arqueolóxica, el poblamientu castreñu anicial céntrase nel sieglu VIII a.n.e. Nel territoriu de l'Asturies de la Edá del Fierro habitaba la nación de los Ástures que s'estendía ente'l Cantábricu y el Ríu Duero pel territoriu de l'actual Asturies, Lleón, Zamora y zones de Portugal y Ourense. Taben organizaos notres entidaes menores de les que les más importantes yeren los Luggones y los Pésicos, asitiaos al Este los Orenomescos y los Vadinienses al paecer de filiación cántabra. Al oeste del ríu Navilubión citáu por Plinio (nun se sabe si ye'l Navia o l'Eo), taríen los Albiones. Ente'l añu 29 y el 19 a.n.e desendólquense les guerres asturcántabres escontra l'exércitu del Imperiu Romanu que tardaría 10 años en conquistar estes tierres. Les tierres de los astures y los cántabros seríen les caberes de la península en ser conquistaes por Roma.

• Cultura castreña
• Romanización
• Guerres asturcántabres
• Llista de castros d'Asturies

Como resistencia a la ocupación árabe xurde'l Reinu d'Asturies que tendría la so primer capital en Cangues d'Onís. La Monarquía asturiana daría pasu nel sieglu X al Reinu de Lleón. Demientres la monarquía será cuando se construya'l nomáu Prerrománicu asturianu, declaráu Patrimoniu de la humanidá pola UNESCO.

Asturies tien una perclara personalidá histórica, que se rastrea yá na Edá Media y que se nos espresa nuna triple vertiente: recintu xeográficu, sobro esti recintu un grupu humanu con un sentimientu de protagonismu común y esistencia d'un particularismu alministrativu.

• Dende época mui temprana, yá dende'l s.XI (documentu de 1058 del Ríu Eo fasta'l Ríu Deva, de la Cordillera cántabrica a la costa. Fasta 1230'l llimite oriental va ser el Ríu Deva (doc d'Alfonsu VIII de Castiella). Al oeste del Deva les Asturies d'Uviéu y al este les Asturies de Santillana que lleguen fasta'l Ríu Miera p'allá les tierres de "Transmiera".

• La comunidá qu'habita esti escenariu ye una comunidá y dende bien ceo ye reconocida con una personalidá propio asina lo atestigüen una llarga nómina de fontes medievales, la más espresiva ye'l "Poema d'Almeria" compuesta pa engrandar la gloria d'Alfonsu VII onde se citen los pueblos y mencionase al asturianu.

• Particularismu alministrativu: Reinu d'Asturies, Creación del "Principáu d'Asturies" en 1388 y creación de la Xunta Xeneral.

• Llista de Reis d'Asturies
• Arte prerrománicu
• Xunta Xeneral
• Principáu d'Asturies

.

Demientres el sieglu XVI y XVII, Asturies alcuéntrase nun aisllamientu pa colos centros de decisión del Imperiu Español y ye tal qu'en 1518 los dominicos llegaos a Uviéu pa fundar el so conventu referíanse a la "montaña fragosa", los xesuites referíense a Asturies como "unes Indies que tenemos n' España".

Esta dómina foi de fames, epidemies y catástrofes como los fueos d'Avilés y Uviéu qu'arrasaron los sos cascos urbanos.

Ente esta situación de toes formes dundaráse la Universidá d'Uviéu en 1574 a espenses del asturianu Fernando de Valdés Salas, Inquisidor Xeneral, Arzobispu de Sevilla y confesor del emperador Felipe II, pretendía sacar a Asturies del estáu d'abandonu y atraso, dende una óptica na que vía a Asturies como tierra "descristianizada" y, poro, como "tierra de misión" o "Indies" d'España.

Nel sieglu XVIII danse circunstancies favoratibles a la apaición d'una corriente de pensamientu ente sectores de les clases dominantes que dará llugar a l'espoxigue la Ilustración. A traviés de los sos puertos, pola tradición d'intercambios maritimos col norte européu,entrarán les obres de Rousseau, Voltaire y los Enciclopedistas, y con elles les nueves idees de progresu del continente. Ye'l nomáu "Sieglu de Les Lluces", nel que destacará Gaspar Melchor de Xovellanos, que será'l primeru en facer un verdaderu programa de desendolcu basáu nel aprovechamientu racional de los recién descubiertos yacimientos carboníferos, l'establecimientu de comunicaciones terrestres interiores y cola Península, y les enseñances científico-téuniques.

El 25 de mayu de 1808 la Xunta Xeneral del Principáu proclámase soberana, contra un poder central doblegáu a la autoridá de los franceses, unvia embaxadores a Inglaterra y declara la Guerra a Napoleón.

El sieglu XIX asturianu ta marcáu pol desendolcu industrializador, sobremanera a partir del tercer cuartu de sieglu. Fórmense asina los primeros noyos urbanos ya industriales na Asturies Central, produzse una llegada de mases de trabayadores de dientru y fuera d'Asturies a les zones industrializaes.

Con esto tamién entama el movimientu obreru organizáu, sobremanera dempués de La Güelgona de 1906. El movimientu obreru asturianu será un factor principal na estructuración social del país nel sieglu XX, sobremanera nos periodos democráticos ya incluso en dómines de dictadura.

La primer fuelga xeneral política foi en 1917, la nomada Fuelga Revolucionaria de 1917, anque la primer fuelga xeneral minera n'Asturies data de 1890.

En 1931 cuando llega la II República española los trabayadores asturianos tienen yá un fuerte gráu d'organización y combatitividá. Los obreros y mineros asturianos son mayoriatariamente socialistes y anarquistes.

N'Ochobre de 1934 españa la Revolución d'ochobre y el proletariáu asturianu algama'l poder del 5 al 16 d'ochobre desendólcase la nomada "Comuña Asturiana"; los trabayadores, organizaos en comités revolucionarios, movilicen un exércitu d'unos 30.000 homes. Llega a declaráse la República de Obreros y Campesinos d'Asturies. El gobiernu de la II República encárga-yos a los xenerales Goded y Franco la "pacificación" del territoriu coles tropes africanes utilizando estes métodos y medíes d'ocupación. Depués de la rendición y pese a les promeses feches, la represión va ser brutal.

En 1936 estalla la nomada Guerra Civil española. La Guerra n'Asturies durará hasta 1937. Asturies queda aisllada na so resistencia'l güelpe d'estáu cola cayía del restu del denomáu Frente del Norte y el Conseyu d'Asturies y Lleón declárase soberanu pasando a denomase Conseyu Soberanu d'Asturies y Lleón, siendo Belarmino Tomás el so presidente. El Conseyu llega a emitir moneda propia los conocíos popularmente, tovía anguaño, como belarminos".

Cola ocupación total d'Asturies polos sublevaos entama n'Asturies el franquismu. Demientres los cuarenta años de la dictadura franquista, Asturies sigue xugando un papel perimportante na llucha pola llibertá. Un fechu dundamental asocede na primavera de 1962, Asturies vive les importantes fuelgues mineres,nun entamu, que llue s'estenderán a otros sectaores. Les fuelgues del 62 duraríen más de dos meses. Nesta dómina la rexón central nun para de medrar al rodiu de los grandes complexos siderúrxicos y mineros concentrándose nel 14% del territoriu cerca del 80% de la población.

Pue dicise qu'Asturies lleva en crisis unos 40 años. La crisis económica ye minera ya industrial (tradicional metal-mecánica) y en paralelo la ganaderia y la pesca.

Nun entamen a la mesmu tiempu:

• El decive de la Minería entama primero. Entama en 1959 col Plan d'estabilización económica que marca l'apertura d'importación d'enerxía (petroleo sobremanera) que competirá col carbón. Entama a cayer el númberu de mineros y zarrense mines y chamizos marxinales y nos años 60 les empreses mineres entren en problemes y piden aída al estáu, faciéndose esti cargu de la mineria cola creación d'HUNOSA en 1967. Poro Hunosa yá ye un frutu de la crisis, los empresarios desentiéndense del sector y l'estáu faise cargu por delles razones ente les que podríen entesacase: la propia idea d'autarquía, d'autosuficiendia que formaba parte del ideariu del rexime y per otru llau un miéu a qu'estallare Asturies, como venía faciendo hestoricamente. Hunosa nunca foi creada pa tener beneficios económicos y siempre dende'l primer añu tevo pérdides.
• Mientres el metal y la siderurxa pue dicise que van bien na etapa del desarrollismu. ENSIDESA ye una de les empreses emblema del Franquismu (como SEAT por exemplu). Na Industria privada, dempués del periodu d'autarquía hai inversión. Les 3 empreses importantes privaes (ente les que ta Duro Felguera) xúnense y creen UNINSA y entmaen a facer una moderna Planta de siderurxa integral pero llega un momentu que nun lo puen sostener, entrando l'estáu d'accionista pa fianr siendo ENSIDESA Este. La crisis de la Industria pesada entama a la vegada qu'en tol mundu cola crisis del petroleu. Entren en cirisi grnades empreses: Astilleros y Siderurxa con munchu emplegu.

• La industria textil, que nun ca foi básica fina nos años 70 y 80. Tamién la industria maderera cierra y entren en crisis o cierres el sector de componentes elléctricos

• La dómina de la transición, onde tan nun primer planu y n'esclusiva los problemes y tensiones polítiques.
• El franquismu alredor del 73 nun fai casu a la crisis, piensa que ye una coxuntura. Tien otros problemes políticos.
• Dende la muerte Franco fasta'l 78 les priodidaes polítiques céntrenlo too.
• Fasta 1982 gobierna la UCD, con graves problemes internos dada la heteroxeinidá; ye un partíu de derecha (ensin presencia sindical)
• Afrontar una reconversión implicaba una gran movilización sociales.
• En 1983 cuando gobierna'l PSOE van más de 13 años de crisis ensin que nin tan siquiera s'abordare la situación.

Ye una dómina de restructuración del capitalismu faza mercaos internacionales, europeos o mundiales. El Reinu d'España alcuéntrase negociacindo la entrada na Xunión Europea lo que conlleva reconversiones obligaes.

Hai debate sobre el propiu terminu reconversión pue dicise que nun en tolos sectores hebio una verdadera reconversión. Nos astilleros hebio un axuste non una reconversión (igüense coses ya inviertese pa ser más competitiva) yá que nun s'invirtió nada. Na industria si hebio parte de reconversión. Na minería habría qu'esperar a los años 90. De 20.000 mineros en 1991 llegaráse a los 3.000 d'anguaño. Tampoco se pue falar de reconversión ya que namás se trata de cierres de pozos, anque cola denominación oficial de concentración de producción.

Intervienen los sindicatos pa pidir cobertures a los denomaos reconvertíos. Cuanta más movilización, más contrapartíes s'algamarán.

• Los mineros consiguen les meyores contrapartíes, más que siderurxicos y a los astilleros (incluso más que trabayando). A los mineros tiense-yos mieu, amás ptienen reditos históricos de la llucha, gran poder de movilización y fuertes sindicatos.
• Nos Astilleros algámense menos contraprestaciones que na siderurxa pero a base de movilización consiguen prestaciones asemeyaes. Dende la reconversión hasta güei.
• Otros sectores que nin si quiera se reconvierten (madera, textil,...) pierden tolos emplegos.

Demientres la nomada transición qu'entama tres la muerte de Franco'l 20 de payares de 1975 y que normalmente sul dase por finada en 1982 cola victoria del PSOE y la presidencia del Estáu de Felipe González. Nun falta quien a esti procesu lu llama la Segunda restauración borbónica y tamién quien piensa que la transición entá nun finó.

Asturies nesta dómina vive manifestaciones autonomistes y entamen a xurdir grupos de revindicaicón llingüística y autonomista como Conceyu Bable raigañu tamién del primer nacionalismu asturianu que xurdirá nestes domines.

Comarques historiques d'Asturies

Asturies Memoria Celta de la Fundación Belenos amás d'asturianu (castellán)(en francés)(n'inglés)