Duna

Una duna ye una acumuladura d'arena, nos desiertos o la costa, xenerada pol vientu, polo que les dunes tienen unes capes nidiu y uniforme. Pueden ser producíes por cambeos nel vientu o por variaciones na cantidá de sable. La granulometría del sable que forma les dunes, tamién llamada sable eólicu, ta bien concentrada en redol a 0,2 mm de diámetru de les sos partícules.

Cuando'l vientu tien una direición dominante, les dunes adquieren la forma d'una C cola parte convexa en contra del vientu dominante. Estes dunes xeneralmente avancen, muévense, emburriaes pol vientu. La velocidá de meyora de les dunes ye inversamente proporcional al so tamañu, asina, les dunes más pequeñes algamen a les mayores, coles que se van fundiendo y aumentando de tamañu. Cuando la duna algama un tamañu significativu, más de 4 a 6 m, empieza a esprendese mayor cantidá de material poles dos puntes de la C, dando orixe a nueves dunes pequeñes, les que al ser más rápidos que les grandes, van alloñándose de la duna madre. Esti fenómenu de movimientu de dunes, reparar con muncha claridá nel desiertu de Sechura, nel norte de Perú.

El movimientu de les dunes puede causar serios problemes, como: la invasión de terrenes cultivaos, obstrucción y tapecimientu de carreteres y víes de comunicación, invasión d'árees poblaes. Pa evitar estos problemes esisten dellos procedimientos pa llindar la meyora de les dunes, ente ellos; semar plantes que riquen poca agua pa subsistir, retirada de la mugor atmosférica; rociar na parte convexa de la duna materiales aglutinantes, como pue ser petroleu, o aceites industriales usaos.

Los sables, nidios y seques provienen de la erosión de l'aición constante del vientu sobre les roques que col tiempu son partíes en cachos bien pequeños convirtiéndoles n'arenuca y ésta, al movese pola continua aición del vientu, va atropándose en parvas, convirtiéndose adulces a dunes^[1] que de cutio camuden de forma yá que tán en continuu movimientu. Por ello tamién los médanos recibieron el nome de sables nómades.^[2]

Cuando n'estenses rexones fórmense dunes de sable falar de mares de sable o campos de dunes, denominaos ergs. Son especialmente visibles nel Desiertu d'El Sáḥara.

== Tipos de dunes reconocen munchos tipos de dunes según les formes de les sos bases, les que de normal son condicionaes polos vientos dominantes:

• Barján (barhan o barkham): duna con planta en C o de media lluna. Ye un vocablu cazacu. Son dunes que se dan en zones de suministru de sable llindáu y superficie dura, plana y carente de vexetación.
• Duna llonxitudinal (Seif o n'espada): duna allargada y rectillinia formada más o menos paralela al vientu predominante la cantidá de sable presente ye abondosu.
• Duna tresversal: llargues crestes separaes por depresiones empobinaes con ángulos rectos respectu al vientu que tien direición constante. Dar en llugares onde l'acumuladura de sable cubre per completu'l suelu y esta ye abondosu.
• Duna parabólica: con forma d'O, los sos estremos apunten en direición contraria al vientu (al aviesu que'l barján). Típiques de les zones de mariña y onde la vexetación cubre parcialmente la tierra nel interior de la media lluna suel formase una pequeña olla de depresión.
• Duna en estrella o piramidal: llomba aisllada con delles crestes que parten del visu. Fórmense cuando hai direiciones del vientu variable y grande cantidaes d'arena.
• Duna barjanoide: forma entemedia ente los barjanes aisllaos y estensiones de dunes tresversales.

El desiertu, unu de los llugares más silenciosos del planeta escuende un cantar” cuasi imperceptible. N'efeutu, dende los tiempos de Marco Polo, dellos viaxeros percibieron un soníu proveniente de les dunes. El soníu emitíu poles dunes, provién del choque ente sigo de les partícules que la conformen, y polo tanto varia en función del diámetru de les mesmes. Asina, les dunes del desiertu de Sand Mountain, en Nevada, Estaos Xuníos, emite un soníu na tonalidá del Do mayor; nel desiertu de Chile el soníu ye en Fa mayor, y en Marruecos en Sol menor.^[3]

La duna más alta del mundu atopar nel Bolsón de Fiambalá, provincia de Catamarca, nel noroeste de l'Arxentina. Tien 1230 metros y denominar «duna Federico Kirbus».^[4] Naz nuna cota de 1615 msnm y remata a 2845 msnm a lo cimero de la sierra de Zapata. Ye allegada por amantes del sandboarding y tópase cerca del pobláu Tatón.^[4] Allugamientu 27°31′04″S 67°29′25″W / 27.5177154°S 67.4902678°O / -27.5177154; -67.4902678.

La segunda más alta ye'l cuetu La Marcha, más conocíu como duna Grande, allugáu nel Distritu de Vista Allegre (Naza), Provincia de Naza, Departamentu d'Ica en Perú. La so cresta ronda los 1696 msnm y la so base atopar a menos de 769 msnm, lo que resulta en 924 metros d'altor útil de puru sable. Allugamientu 15°01′40.61″S 74°45′49.58″W / 15.0279472°S 74.7637722°O / -15.0279472; -74.7637722.

Nel desiertu de Badain Jaran, en China, atópense dunes d'hasta 500 m d'altor, estes son fixes arriendes del mugor interno, alimentada per agües soterrañes.

En Méxicu, atópense dunes de gran tamañu dientro del Desiertu de Sonora na zona de Reserva de la Biosfera El Pinacate y Gran Desiertu d'Altar, algamando altores de más de 320 metros. La más alta de Méxicu ye conocida como "Duna la Reyna" y atópase dientro d'esta rexón.

La Tierra nun ye l'únicu mundu del sistema solar con dunes; en Marte son comunes, y nel ecuador de Titán, la mayor lluna de Saturnu, afayáronse grandes campos de dunes –anque de materiales orgánicos y posiblemente con un nucleu central de xelu–.

• Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Duna.
• Dunes en Optosinapsis. (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión). Muséu virtual, Visualización de rellaciones, naturaleza-forma-color-función-guapura.