Alegoría

Alegoría
xéneru lliterariu
tropo (es) y figura lliteraria

Alegoría^[2], del griegu ἀλληγορία (allegoría) «figuradamente», ye una figura lliteraria o tema artística, que pretende representar una idea valiéndose de formes humanes, d'animales, y/o d'oxetos cotidianos.

L'alegoría pretende dar una imaxe a lo que nun tien imaxe, por que pueda ser meyor entendíu pola xeneralidá. Dibuxar lo astracto, faer «visible» lo que solo ye conceptual, obedez a una intención didáctica. Asina, una muyer ciega con una balanza, ye alegoría de la xusticia, y un cadarma provistu de gadaña ye alegoría de la muerte. El creador d'alegoríes suel esforciase n'esplicales por que toos puedan entendeles. Pol so calter evocador, emplegóse profusamente como recursu en temes relixoses y profanos. Foi usada dende l'antigüedá, na dómina del Exiptu faraónicu, l'Antigua Grecia, Roma, la Edá Media o'l Barrocu.

«… contra'l desafortunáu tracamundiu ente símbolu y alegoría. L'alegoría ye una representación más o menos artificial de xeneralidaes y astracciones perfeutamente cognoscibles y expresables per otres víes. El símbolu ye la única espresión posible de lo simbolizao, esto ye, del significáu con aquello que simboliza. Nunca se descifra por completu. La perceición simbólica opera una transmutación de los datos inmediatos (sensible, lliterales), volver tresparentes. Ensin esta tresparencia resulta imposible pasar d'un planu al otru. Recíprocamente ensin una pluralidá de sentíos gradiaos en perspeutiva ascendente, la exéxesis simbólica sume, carente de función y de sentíu».

Henry Corbin

Tamién se denomina alegoría a un procedimientu retóricu de más ampliu algame, en cuantes que por él créase un sistema estensu y subdividíu d'imáxenes metafóriques que representa un pensamientu más complexu o una esperiencia humana real, y nesi sentíu puede constituyir obres enteres, como'l Roman de la Rose de Jean de Meung; l'alegoría tresfórmase entós nun preséu cognoscitivu y acomúñase al razonamientu por analoxíes o analóxicu.

Tzvetan Todorov diz qu'una alegoría implica la esistencia de, a lo menos, dos sentíos pa les mesmes pallabres; dízsenos dacuando que'l sentíu primero tien de sumir, y otres que dambos tienen de tar xuntos. De segundes, esti doble sentíu ta indicáu na obra explícitamente y nun depende de la interpretación. La imposibilidá d'atribuyir un sentíu alegóricu a los elementos sobrenaturales del cuentu, únvianos al sentíu lliteral. ^{[ensin referencies]}

Por casu, Omar Khayyam afirma que la vida humana ye como una partida d'axedrez, na cual los caxellos negros representen les nueches y les blanques los díes; nella, el xugador ye una pieza más nel tableru. Jorge Manrique, per otra parte, afirma, tomándolo del Eclesiastés, que les nueses vides son ríos y como ellos solo paecen distintos nel so cursu y caudal, pero non na so final, que ye'l mar/la muerte: el final foi yá escritu, pero non l'intre de la vida. Y Bernardo de Chartres enseñaba que somos «nanos a costazos de xigantes», porque por nós mesmos nun podemos ver bien lloñe, pero xubíos a costazos del saber antiguu podemos ver inclusive más de lo que vieron los grandes homes del pasáu.

El significáu alegóricu ye tamién unu de los cuatro que ye posible estraye-y a la Sagrada Escritura según los teólogos.^[3] Per otra parte, conozse como Escuela alegóricu-dantesca la poesía alegórica española del sieglu XV influyida pola Divina Comedia de Dante Alighieri. Podemos ver na Divina Comedia de Dante que la lloba ye alegoría de lluxuria y el lleón ye alegoría de soberbia. Los principales representantes fueron don Íñigo López de Mendoza, el Marqués de Santillana y Juan de Mena.

El dramaturgu barrocu Pedro Calderón de la Barca llevó a la so perfeición el subxéneru dramáticu alegóricu nun actu de tema eucarística denomináu autu sacramental, onde los personaxes son en realidad alegoríes de conceutos astractos. En El verdaderu dios Pan, define asina l'alegoría:

L'alegoría nun ye más

qu'un espeyu que tresllada ::lo que ye colo que nun

ye, ::y ta tola so elegancia ::en que sala asemeyada ::tanto la copia na tabla,

que'l

que ta mirando a una ::piense que ta viendo a entrambes..

Un bon exemplu d'alegoría son los siguientes versos de Jorge Manrique:

Esti mundu ye'l camín

pal otru, que ye morada ::ensin

pesar

mas cumple tener bon tinu ::p'andar

esta xornada ::ensin errar.

Partimos cuando nacemos

andamos, mientres vivimos, ::y llegamos

de la que finamos

asina que cuando morremos

folgamos.

(Coples a la muerte del so padre)

O estes frases de Cervantes:

«Dime: ¿nun visti tu representar dalguna comedia onde s'introducen reis, emperadores y pontífices, caballeros, dames y otros diversos personaxes? Unu fai'l rufián, otru l'embusteru, ésti'l mercader, aquél el soldáu, otru'l simple discretu, otru'l namoráu simple; y, acabada la comedia y esnudándose de los vistíos della, queden tolos recitantes iguales.

-Sí vi —respondió Sancho.

-Pos lo mesmo —dixo don Quixote— socede na comedia y tratu d'esti mundu, onde unos faen los emperadores, otros los pontífices, y, finalmente, toes cuantes figures pueden introducise nuna comedia; pero, en llegando a la fin, que ye cuando s'acaba la vida, a toos quíta-yos la muerte les ropes que los estremaben, y queden iguales na sepultura.

-¡Brava comparanza! —dixo Sancho—, anque non tan nueva que yo non la oyó munches y diverses vegaes, como aquella del xuegu del axedrez, que, mientres dura'l xuegu, cada pieza tien el so particular oficiu; y, n'acabándose'l xuegu, toes entemécense, xunten y embaraxen, y dan con elles nuna bolsa, que ye como dar cola vida na sepultura.

-Acaldía, Sancho —dixo don Quixote—, te vas faciendo menos simple y más discretu».

Quixote, II

L'alegoría ye un recursu dacuando utilizáu nos llibros y trataos de filosofía. El filósofu antiguu Platón foi quien más recurrió a l'alegoría pa dar a entender les sos idees. El so alegoría del covarón esplica la so teoría de la realidá y de la conocencia por aciu el recursu de narrar una historia de prisioneros nuna cueva. Per otra parte, la dialéutica del amu y l'esclavu del filósofu modernu Hegel ye una alegoría de la so teoría del desarrollu de l'autoconciencia.

N'historia del arte ye la representación artística d'idees astractes per mediu de figures o atributos. Son carauterístiques les alegoríes del pintor flamencu El Bosco, en El carru de segáu o El xardín de les delicies, anque tamién son mesmes d'otros autores, como Botticelli nel so Alegoría de la Primavera, o El llevantu d'Apeles.

• Alexander Kojeve, La dialéutica del amu y del esclavu en Hegel. Buenos Aires: La Pleyade, 1975.

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Alegoríes.
• Coleiciones de Dibuxos y Grabaos alegóricos dixitalizaos na Biblioteca Dixital Hispánica de la Biblioteca Nacional d'España
• Akerman, Mariano. «Les alegoríes de la Fe nel arte d'occidental», Atualidade Teolóxica, Vol. 20, Non. 54 (Pontifícia Universidade Católica, Rio de Janeiro, 2016), páxs. 807-831: testu (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión). y ilustraciones.