Acentu gráficu

Acentu gráficu

L' acentu gráficu o tilde ye un signu (´) que s'asitia, por casu, nel asturianu sobre les vocales á, é, í, ó, ú según les regles d'acentuación nel idioma asturianu.

En delles Llingües romániques, como l'asturianu o'l catalán, dacuando utilícense acentos diacríticos pa estremar unes pallabres d'otres de la mesma escritura pero con distintos significaos y usos.

En delles llingües l'acentu ortográficu tien delles variantes, ente elles: el acentu agudu (´) que ye'l más utilizáu, l'acentu circunflexu (^) o'l acentu grave (`). En munches llingües, cada tipu d'acentu puede recayer en distintos tipos de vocal; por casu, nes llingües romances, l'acentu grave apaez xeneralmente en vocales tóniques abiertes —anque en lombardu ù indica la vocal anterior arrondada ü indicada nel AFI como [y]—. N'asturianu, l'acentu agudu ye l'únicu que puede dir sobre una vocal. En francés, l'acentu circunflexu indica l'allargamientu d'una vocal pola perda d'una -s implosiva, anque en portugués el mesmu acentu circunflexu tien l'oxetivu d'indicar el grau d'abertura de la vocal. En griegu y en guaraní esiste la y con acentu agudu (ý).

L'acentu ortográficu suel denomínase comúnmente como tilde o acentu. Sicasí, dambes son pallabres ambigues. Amás del acentu gráficu esisten el acentu prosódicu y l'acentu rexonal, y pela so parte tilde puede ser cualquier trazu d'una lletra, incluyendo'l tresversal de la t o la ondulación sobre la ñ. Nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana de l'Academia de la Llingua Asturiana usase solo pal acentu gráficu.^[1] Acordies con esi criteriu, acentu y tilde nun seríen sinónimos exactos. Sicasí, consideren que se trata de dos acepciones distintos. En resume, acentu y tilde comparten una acepción que ye esautamente sinónima, y por separáu tienen delles otres que nun lo son.

N'asturianu, l'acentu ortográficu solo emplégase pa marcar delles de les vocales tóniques; esto ye, aquelles que según ciertes regles ortográfiques normatives tienen de tar marcaes pa evitar ambigüedaes y facilitar la llectura. Asina, podemos estremar:

ánimu (sustantivu), animo (verbu en presente) y animó (verbu en pasáu).

círculu (sustantivu), circulo (verbu en presente) y circuló (verbu en pasáu).

Pero n'otres llingües, l'acentu agudu tien la función de marcar otres carauterístiques fonolóxiques como apertura, acentu fonolóxicu, cantidá vocálica o'l tonu.

En delles llingües, como'l francés, el qu'una vocal tea marcada con acentu agudu significa qu'esta ye una vocal fonolóxicamente zarrada.

N'asturianu, portugués y otres llingües romániques l'acentu agudu usar pa denotar dellos acentos fonolóxicos d'intensidá. Acordies con ciertes regles ortográfiques concretes, el so usu ye obligatoriu en ciertos contestos y n'otros l'acentu fonolóxicu nun se marca explícitamente.

N'húngaru, n'irlandés, en checu ya inclusive de forma marxinal en dellos escritos en llatín clásicu l'acentu marcó la cantidá vocálica.

En polacu, l'acentu agudu úsase sobre cinco lletres (incluyendo signos consonánticos). Sobre les consonantes, l'acentu indica qu'estes tienen un soníu palatalizáu como na pallabra sześć /ʃɛɕʨ/ ‘seis’. Esti usu del acentu agudu en polacu ye similar al usu del háček en checu y otres llingües eslaves. Tipográficamente, esti acentu» del polacu o kreska ye daqué más vertical que l'acentu agudu convencional, y asítiase daqué más a la derecha del centru. Sobre la vocal o (ó), l'acentu agudu, sicasí, indica una pronunciación en o (históricamente l'acentu indicaba la posición d'una vocal llarga).

Amás del marcáu de la vocal tónica de la pallabra, n'asturianu esiste'l llamáu acentu diacríticu, que dexa estremar pallabres que suenen iguales o cuasi iguales: cuando él escriba (cuando esa persona rexistre por escritu) estremar con un acentu diacríticu de cuando la escriba (cuando l'amanuense).

Tanto'l signu (´), como les vocales con tilde, atópense presentes en dellos de los códigos de calteres avezaos. A tales efeutos estos códigos asignen un númberu a cada calter, necesariu pa poder representalos correutamente.

Por cuenta de qu'ASCII nun cunta con lletres con tilde, ente otros calteres necesarios pa escribir llingües occidentales, creáronse delles estensiones como CP850 y ISO 8859-1, incompatibles ente elles, diseñaos puramente pa dellos llinguaxes occidentales. Col propósitu de crear un estándar únicu establezse Unicode, qu'estiende ISO 8859-1, amestando soporte a delles lletres acentuaes como: ά, ǽ, ć, ḉ, έ, ǵ, ή, ί, ḱ, ĺ, ḿ, ń, ό, ǿ, ṕ, ŕ, ś, ẃ, ύ, ź.

Los códigos pa les vocales acentuaes n'asturianu son:

Pa poder escribir l'acentu nos ordenadores que nun tienen una tecla específica pa esto, ye posible utilizar dellos métodos.

Pa los ordenadores Windows con teclaos diseñaos pal mercáu estauxunidense, el métodu más práuticu ye l'arreglu de tecláu "US International".^[2]

En MS-DOS y Windows la tecla Alt más un númberu decimal escritu nel tecláu numbéricu. Si amiéstase un cero a la izquierda del númberu, va utilizase la páxina de códigos n'usu, por casu Alt+0211 pa Ó. En casu contrariu, tamién dependiendo del idioma, los códigos van corresponder a por casu CP850 o CP437, por casu Alt+130 pa é.

En Mac OS X, primiendo Alt+Y, siguíu de la lletra a acentuar. Por casu Alt+Y, siguíu de A pa á.

N'aplicaciones GTK+, como por casu GIMP o Inkscape, puede ingresase cualquier calter, calteniendo Control y ⇧ Mayús mientres s'escribe correspondiente códigu Unicode, por casu Control+⇧ Mayús+O+Y1 pa á.

Nel editor de testu vim ye posible ingresar tecles acentuaes usando digraphs, en manera inxertar o en manera d'ordes, primiendo Control+K, siguíu de ' y de la lletra a acentuar.

Dellos sitios, como Wikipedia o'l traductor automáticu Babel fish, dexen inxertar lletres acentuaes al faer clic nun venceyu dientro d'un cuadru.

• Signu diacríticu
• Ortografía del asturianu
• Acentuación de pallabres compuestes
• Acentu prosódicu

• Wikcionariu tien definiciones y otra información tocante a acentu gráficu.
• Apriende a escribir tildes col ordenador
• Escribir n'asturianu en ordenador Windows con tecláu n'inglés