El rei Lear

El rei Lear
obra dramática (es) y Traxedia
Datos
Autor	William Shakespeare
Fecha	1608
Llingua de la obra	inglés
Personaxes	Lear (en) Gonerilda (es) Regan (en) Cordelia (es) Edmund (en)
Obres derivaes	Lear (es) , King Lear, Lear (en) , King Lear (en) , Q47430757 , King Lear (en) , King Lear (en) y The Story of King Lear and his Three Daughters (en)

El rei Lear (King Lear) ye una de les principales traxedies de William Shakespeare. Foi escrita nel so segundu periodu. Empezó la so redaición nel añu 1605 y foi representada per primer vegada a fines del añu siguiente. La so fonte principal ye una obra anterior, King Leir (representada en 1594 ya impresa en 1605), y dambes son debedores de la fonte principal, la Historia Regum Britanniae escrita escontra 1135 por Godofredo de Monmouth, de raigañu netamente céltica. La so tema principal ye'l desagradecimientu filial anque tamién trata de la vieyera y de la llocura.

El testu sufrió diverses vicisitúes. Criticóse'l que l'autor nun seya constante nel usu del yambo de cinco pies. Hai dos ediciones que pueden considerase orixinales llamaes in Quarto (publicada en 1608) y in Foliu (1623);^[1] tamién dos ediciones autorizaes o crítiques, la de New Arden Shakespeare y la de la New Penguin Shakespeare.^[2]

La introducción orixinal diz asina:

William Shakespeare, l'auténtica crónica histórica compuesta por él sobre la vida y muerte del rei Lear y los sos trés fíes.

Lear yera un llexendariu soberanu de Bretaña, anque resulta obviu que la so historia ye parte del patrimoniu de diverses cultures. El Lear históricu viviría antes de la fundación de Roma, ye dicir nel sieglu VIII e.C. Según la Historia regum Britanniae, Lear al llegar a la vieyera decidió estremar el so reinu ente les sos fíes y los sos respeutivos homes entá cuando caltendría la so autoridá real.

Cuando-yos pide que-yos declaren el so ciñu, Cordelia, la fía menor, disgustada pola desfachatez combayona de les hermanes Gonerilda y Regania, respuende que'l so ciñu ye'l que toa fía siente pol so padre. Lear enritáu la deshereda mientres apurre a les sos otres fíes la parte de Cordelia y a los sos respeutivos homes, el duque d'Albania y el de Cornualles.

Poco dempués el rei de Francia, qu'entós daquella correspondía a un terciu de la Galia, al saber de la estraordinaria guapura de Cordelia, casóse con ella arrenunciando a la dote y llevándo-y la consigo. Enforma tiempu dempués los dos duques alzar contra'l rei y deponer. Entós Lear treslladar cola so fía Cordelia, onde ye acoyíu con ciñu filial.

El rei de Francia axunta un exércitu y conquista toa Bretaña, restaurando a Lear nel tronu. Tres años dempués, al morrer Lear y el rei de Francia, Cordelia queda como reina de Bretaña. Pasen otros cinco años de paz, cuando'l fíu del duque d'Albany y del de Cornualles remontar contra Cordelia y fáen-y la guerra. Tres delles batalles, facer prisionera y desapósien-y el reinu. Cordelia suicidar na cárcel.

El testu modernu de El rei Lear deriva de tres fuentes: dos ediciones in quarto (Q) publicaes en 1608 y 1619 y la primer versión in foliu (F) de 1623. Hai diferencies significatives ente los dos versiones: la Q contién 285 llinies de testu que nun tán na F, ente que F tien 100 llinies que nun apaecen en Q.^[3]

Los primeros editores, como Alexander Pope, escoyeron combinar dambos testos, lo cual produció una obra bastante llarga si comparar coles demás que se realizaben naquel tiempu. En 1931, Madeleine Doren suxirió que los dos testos proveníen de fontes distintes y que les diferencies ente ellos nun teníen de ser subestimadas. Sicasí, tal argumentu nun se trató en tientes hasta los años setenta, cuando Michael Warren y Gary Taylor sostuvieron la tesis de que Q derivaba de los escritos orixinales de Shakespeare, ente que F d'una versión pa representar preparada por Shakespeare o dalgún otru. Esto ye, Q sería l'orixinal del autor y F un resume pa representar nel teatru.

• Lear, rei de Bretaña.
  • Gonerilda, primoxénita del Rei Lear.
  • Regania, segunda fía del Rei Lear.
  • Cordelia, fía menor del Rei Lear, y la so favorita.
• Duque d'Albania, maríu de Gonerilda.
• Duque de Cornualles, maríu de Regania.
• Rei de Francia, pretendiente primeru y maríu dempués de Cordelia.
• Duque de Borgoña, pretendiente de Cordelia.
• Conde de Kent, servidor fiel del Rei Lear.
• Conde de Gloucester, vasallu y servidor del Rei Lear y de Cornualles y la so esposa Regania.
  • Edgar, fíu llexítimu de Gloucester.
  • Edmundo, fíu bastardu de Gloucester.
• Osvaldo, criáu de Gonerilda.
• El bufón o El llocu, payasu qu'entretien a Lear, pero coles mesmes fai-y ver la babayada de los sos actos.

El Rei Lear, yá bien vieyu, decide dexar la direición del so reinu a los sos trés fíes, col fin de poder vivir tranquil los sos últimos díes; pa ello someter a prueba. Sicasí, llueu se va sentir amenaciáu por elles al trate absolutamente abandonáu. Namái dellos fieles al rei van intentar devolver el reinu al so antiguu propietariu.

La obra describe les consecuencies de la irresponsabilidá y los errores de xuiciu de Lear, dominador de l'antigua Bretaña, y del so conseyeru, el duque de Gloucester. El tráxicu final llega como resultáu d'apurrir el poder a les sos fíes malvaes per partes iguales y non a Cordelia, quien manifiesta un amor capaz de redimir el mal pol bien; sicasí ella muerre a la fin, brindando la idea de que'l mal nun se destrúi a sigo mesmu; sicasí asocede l'aciagu destín de les hermanes de Cordelia y del comenenciosu fíu bastardu del conde de Gloucester.

Según la edición de 1623 la obra estremar en cinco actos.

Lear ye'l vieyu rei de Bretaña que, por cuenta de la so vieyera, decide partir el so reinu ente les sos fíes Gonerilda, Regania, y Cordelia. Estremar en partes acordies con l'amor qu'elles-y profesen, pero Cordelia que ye sincera diz-y qu'ella nun podía espresar el so amor con pallabres, el rei enfurecido pola respuesta de la so fía mas amada la deshereda. El duque de Borgoña abandona la empresa pero'l Rei de Francia, anque nun gane más qu'a Cordelia inxustamente tratada pol so padre'l rei, casóse con ella. Esta aición cuésta-y el destierru a Kent.

Lear acutar pa sí'l títulu de Rei y cien homes al so serviciu. Alterna la so estancia ente les cases de los sos dos fíes cada mes.

Gonerilda ye la primera n'agospiar al so padre. Decide quitar de metanes ordenando al so serviciu que nun lo atiendan bien, despidiendo a 50 homes del propiu rei y tratándolo como a un vieyu esmemoriáu. L'home de Gonerilda, el duque d'Albania, nun aprueba l'actitú de la so muyer pero ye un home ensin calter.

El Rei Lear abandona, maltratáu, a Gonerilda y va en busca de la so segunda fía, Regania y el so maríu'l duque de Cornualles que s'atopen agospiaos nel castiellu del conde de Gloster. Ellí'l rei ye igualmente maltratáu pola so fía Regania y el maríu d'ésta, siendo obligáu a analayar ensin techu mientres una nube mientres va creciendo nél la llocura por perder l'amor de los sos trés fíes. Finalmente consigue agospiase nun cabanu col so bufón, el duque de Kent, que tres el so anterior destierru amarutárase de servidor del rei ensin que fora reconocíu por naide. Al pie de ellos dormía tamién un vagamundu llamáu Tom, quien ye en realidá Edgar, fíu llexítimu del Conde de Gloster a quien el so hermanu natural, Edmundo, col enfotu de poder heredar les posesiones del so padre, tendió una trampa y mandáu matar. Por esta razón, Edgar esconder de Edmundo.

Al conde de Gloster pela so parte, nun-y gustó que los sos güéspedes y señores, Cornualles y Regania echaren al rei de la so casa, polo que confiesa al so fíu Edmundo (al que cree yá'l so únicu fíu tres la supuesta traición de Edgar) que va ayudar al Rei Lear y que'l Rei de Francia entró en tierres del reinu col enfotu de socorrer tamién al desaposiáu Lear.

Cuando Gloster parte en busca del Rei Lear pa pidi-y que s'axunte en Dover col Rei de Francia, el so bastardu Edmundo confiesa tou a Cornualles y a la so esposa Regania pa poder él tomar toles posesiones del so padre. A la vuelta, Gloster ye sometíu a interrogatoriu por Cornualles y Regania y arrínquen-y un güeyu. Darréu un caballeru trata de defender a Gloster pero en mancando a Cornualles cai ante Regania y muerre. Finalmente Gloster ensin güeyos ye abandonáu a la so suerte, pero yá sabe de la traición del so bastardu Edmundo y que Edgar nunca-y traicionó, que foi tou un engañu de Edmundo.

Coles mesmes, foise estendiendo'l rumor de que los duques d'Albania y Cornualles nun se soportaben y que taben próximos a la guerra. Pero la muerte de Cornualles tres la firida producida pol sirviente qu'intentó salvar a Gloster de la mutilación de los sos güeyos dexa vilba a Regania, que va intentar ganase pa sigo al nuevu Conde de Gloster, Edmundo.

Yá en Dover, Gloster, Kent y Edgar atopar con Cordelia ya intentar curar al rei. Nesi momentu Edgar matu a Osvaldo (criáu de Gonerilda) que diba tres Gloster pa da-y cumplida muerte, so órdenes de Regania, y evitar asina que la murnia imaxe de Gloster ayudara a poner al pueblu al llau de la so causa. A la so muerte afayen que Osvaldo traía una carta de Gonerilda a Edmundo onde-y encamienta a matar al so home'l Duque d'Albania y a faer d'ella la so esposa. Ante esta situación, Edmundo, que desconoz la carta pero sabe de los sentimientos de Gonerilda y Regania, decide xugar a dos bandes coles fíes mayores de Lear.

Finalmente produzse la batalla, per un sitiu Cordelia y Lear col exércitu francés y por otru Edmundo y Albania (esti postreru cree en Lear y Cordelia, pero cree tamién que tien d'espulsar al exércitu invasor). Lear y Cordelia cayen prisioneros de Edmundo quien ordena a un soldáu que los lleve a prisión y ellí los mate. Pero Albania, que poco antes recibiera de Edgar (entá amarutáu) la carta qu'estrayxo de Osvaldo, onde Gonerilda encamentaba a Edmundo a matalo, acusa a éstos de traición y deshonor. Llapada a tou aquel que pruebe la so acusación y entra Edgar amarutáu pa batese con Edmundo, que ye vencíu. Tres la revelación de la identidá de Edgar, decide confesar tou lo que sabía y Edgar tamién cunta tola so desventura (la traición sufierta, el refugo del so padre...) y cómo el so padre, el Conde de Gloster morriera cola sorrisa na boca cuando se-y partió'l corazón al saber qu'aquel que-y tuviera ayudando (tres la mutilación de los sos güeyos) nes sos últimes desgracies yera'l so fíu Edgar.

Mientres esta situación desenvolvíase entró un soldáu sollertando a Albania de que la so muyer Gonerilda envelenara a la so propia hermana (Regania) y que depués se dio muerte ella mesma con un puñal que clavó nel so corazón. Tales traxedies allandien más el corazón del morrebundu Edmundo que revoca la orde d'asesinar a Lear y a Cordelia. Pero lleguen tarde pos Cordelia foi aforcada anque'l verdugu foi axusticiáu por Lear. Poco dempués, el mesmu soldáu que se llevara a Edmundo comunicó qu'ésti finó finalmente poles firíes recibíes mientres el so duelu con Edgar.

Finalmente Lear lleva'l cadabre de Cordelia ante toos y llaméntase de toles sos penes y ante toos, muerre.

Ante tragedia de tales magnitúes, Albania decreta llutu y dexa'l reinu a Kent y Edgar.

Ye interesante destacar un importante paralelismu que realiza l'autor a finales del llibru. A midida que el desenllaz de la obra avérase, fora desamarrar una gran nube. Y a midida que Lear va alloriando y fai comentarios incoerentes, Shakespeare indica que se produció dalgún fenómenu como un rayu o un árbol que ye arrincáu de rabín pol vientu.

Nesta obra, Shakespeare afonda na condición humana y nes rellaciones antinaturales que pueden dase na familia tantu ente padres y fíos, como ente hermanos.

La concepción isabelina del universu,^[4] contemporánea de Shakespeare, yera la d'un orde cósmicu que la so clave yera l'harmonía, que moraba nel respetu pola xerarquía y la subordinación natural del inferior al superior. L'orde y l'harmonía teníen de dase en tres esferes interrellacionaes ente sigo: l'universu (macrocosmos), l'estáu políticu, y l'home (microcosmos). Lo qu'asocedía nuna d'elles tenía'l so paralelu, correspondencia y repercusión nes otres. L'asesinatu d'un rei, la usurpación del tronu, o una revolución, llevaba a un caos qu'atopaba'l so paralelu nun desorde atmosféricu, como por casu una nube o un eclís, y tamién nel home, que cayía víctima de la velea o la llocura.

En El Rei Lear, esta interrellación esta explicitada nel parllamentu de Gloucester sobre les consecuencies de los eclises y la so repercusión nel reinu, la familia y l'individuu (actu I, escena II). D'acordies cola cosmovisión citada, el desorde familiar corresponder col del estáu, el desagradecimientu filial corresponder cola inestabilidá política, y el caos de los elementos na nube topa ecu na llocura de Lear. Coincidentemente con esta visión, en Macbeth l'alteración que se produz en Lady Macbeth ye'l sonambulismu.

Nes traxedies de Shakespeare el mal nun ye namái esternu, productu de la casualidá o'l destín. L'héroe tráxicu ye destruyíu porque hai daqué nél que contribúi a la so propia destrucción. Nel casu de Lear, la traxedia desencadénase cuando él desmiembra el so reinu, equivocar con al respeutive de les sos fíes, cai presa de la roxura y destierra a Kent, que ye'l so súbditu más fiel.

El bien y el mal son territorios claramente delimitados. Los personaxes distribuyir en dos grupos básicos: Lear, Cordelia, Edgardo y Gloucester tán del llau del bien; Gonerilda, Regania, Edmundo y Cornwall tán del llau del mal. Sicasí, nun ye posible simplificar a los personaxes, yá que se trata de persones complexes, empezando por Lear que remanez como un nuevu ser positivu dempués d'un procesu de purificación que la fai renacer. Edmundo, pela so parte, nun ye un personaxe malinu, sinón amoral, y tien cualidaes que la redimen como la so capacidá pa reconocer errores, camudar d'opinión, y querer salvar a Cordelia. De forma análoga camuden y crecen a lo llargo de la obra Gloucester y Albania.

La historia central de Lear y les sos fíes tien la so correspondencia na de Gloucester y los sos fíos. Dambos patriarques contribúin al caos na familia y l'estáu; darréu Lear sumir na llocura y Gloucester na ceguera, pero en dambos casos la escuridá da pasu al llume espiritual.

Al esnudase nel pandorial, Lear esprender de lo accesorio y superfluo, y llega a un estáu puru, a la esencia humana desnuda, incontaminada pola civilización.

• 1831: Le Roi Lear. Concebida namái como una obertura (op. 4), esta pieza musical foi compuesta por Hector Berlioz en Niza en 1831 mientres el so regresu a Francia tres una estancia n'Italia. La obertura foi estrenada'l 22 d'avientu de 1833 nel Conservatoriu de París.
• 1850: Re Lear, drama de cuatro actos de Giuseppe Verdi (inconcluso).^[5]
• 1890: Le Roi Lear. Llibretu basáu en Shakespeare y en Holinshed, escritu por Jules y Eugene Adenis, con música de Henry Litolff (composición terminada hacia 1890).^[6]

• La novela A Thousand Acres de Jane Smiley, ambientada nuna fábrica de Iowa; busca esplicar les razones del odiu de los dos hermanes mayores en rellación col so padre.
• El Bufón, de Christopher Moore, novela satírica basada na lleenda de El rei Lear.

• Lear d'Edward Bond.

• 1953 - King Lear empobinada por Andrew McCullough con Orson Welles como'l rei Lear.
• 1969 - King Lear empobinada por Grigori Kózintsev, con Jüri Järvet como'l rei Lear.
• 1971 - Rei Lear, dirixida por Peter Brook con Paul Scofield como'l rei Lear. El guión foi amenorgáu y rehecho en delles partes.
• 1974 - King Lear, película pa la televisión empobinada por Edwin Sherin.
• 1982 - King Lear, película pa la televisión empobinada por Jonathan Miller con Michael Hordern como'l rei Lear.
• 1984 - Rei Lear, dirixida por Michael Elliott con Laurence Olivier como'l rei Lear.
• 1985 - Ran empobinada por Akira Kurosawa.
• 1987 - King Lear (película) empobinada por Jean-Luc Godard, versión de la obra ambientada nun mundu postapocalíptico ya interpretada por Woody Allen nel papel de Mr.Alien
• 1997 - King Lear, película pa la televisión empobinada por Richard Eyre, con Sir Ian Holm.
• 1999 - King Lear, digirida por Brian Blessed y él mesmu actúa como rei Lear.
• 2001 - My Kingdom con Richard Harris y Lynn Redgrave. Una versión moderna ambientada nuna zona de miseria.
• 2002 - King of Texas, una adautación televisiva ambientada en Texas, dirixida por Uli Edel, con Patrick Stewart como John Lear.
• 2015 - "Empire" serie de televisión tresmitida por Fox en xineru de 2015. Centrar na compañía de música hip hop el Empire Enterprises y el drama de la familia de los fundadores de la compañía por quedase cola mesma.

• W. SHAKESPEARE, King Lear, Wordsworth Classics, Hertfordshire 1994, ISBN 1-85326-095-9
• W. SHAKESPEARE, El Rei Lear, Alianza Editorial, Madrid 1989 (cuarta reimpresión), ISBN 84-206-1767-9
• Introducción de Rolando Mariña Picazo en El rei Lear, Ediciones Colihue, Buenos Aires 2004, ISBN 950-563-007-7.

• Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a El rei Lear.
• Wikiquote tien frases célebres suyes o que faen referencia a El rei Lear.

• Testu inglés.