দূৰবীক্ষণ যন্ত্ৰ

দূৰবীক্ষণ যন্ত্ৰ বা দূৰবীণ (প্ৰাচীন গ্ৰীক τῆλε, ৰোমানাইজড টেলি 'দূৰ' আৰু σκοπεῖν, skopein 'চাবলৈ বা চাবলৈ'; τηλεσκόπος, teleskopos 'দূৰ-দেখা') হৈছে লেন্স, বক্ৰ দাপোন বা দুয়োটাৰে সংমিশ্ৰণ ব্যৱহাৰ কৰা এটা আলোকীয় যন্ত্ৰ দূৰৰ বস্তু নিৰীক্ষণ কৰা, বা দূৰৰ বস্তুৰ নিৰ্গমন, শোষণ বা বিদ্যুৎচুম্বকীয় বিকিৰণৰ প্ৰথম জ্ঞাত ব্যৱহাৰিক টেলিস্কোপ আছিল কাঁচৰ লেন্সযুক্ত ৰিফ্ৰেক্টিং টেলিস্কোপ আৰু ১৭ শতিকাৰ আৰম্ভণিতে নেদাৰলেণ্ডত আৱিষ্কাৰ কৰা হৈছিল। স্থলজ প্ৰয়োগ আৰু জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানৰ দুয়োটাতে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল।

প্ৰথম বিবৰ্তনকাৰী দূৰবীণৰ কেইটামান দশকৰ ভিতৰতে পোহৰ সংগ্ৰহ আৰু কেন্দ্ৰীভূত কৰিবলৈ দাপোন ব্যৱহাৰ কৰা প্ৰতিফলিত দূৰবীণ আৱিষ্কাৰ কৰা হৈছিল। ২০ শতিকাত ১৯৩০ চনত ৰেডিঅ’ দূৰবীণ আৰু ১৯৬০ চনত অৱলোহিত দূৰবীণ আদি বহুতো নতুন প্ৰকাৰৰ দূৰবীণ আৱিষ্কাৰ কৰা হয়। দূৰবীণ শব্দটোৱে এতিয়া বিদ্যুৎচুম্বকীয় বৰ্ণালীৰ বিভিন্ন অঞ্চল ধৰা পেলাব পৰা বহুতো যন্ত্ৰক বুজায়, আৰু কিছুমান ক্ষেত্ৰত আন ধৰণৰ সংসূচক।

১৬১১ চনত গ্ৰীক গণিতজ্ঞ জিওভানি ডেমিছিয়ানীয়ে একাডেমিয়া ডেই লিন্সেইত অনুষ্ঠিত হোৱা ভোজত উপস্থাপন কৰা গেলিলিঅ' গেলিলি এটা বাদ্যযন্ত্ৰৰ বাবে টেলিস্কোপ শব্দটোৰ উদ্ভাৱন কৰিছিল।^[1][2] ষ্টাৰ্ৰী মেচেঞ্জাৰত গেলিলিওৱে লেটিন শব্দ perspicillum ব্যৱহাৰ কৰিছিল।

টেলিস্কোপৰ আটাইতকৈ প্ৰাচীন প্ৰচলিত অভিলেখ আছিল মিডেলবাৰ্গ চশমা নিৰ্মাতা হান্স লিপাৰহেই নেদাৰলেণ্ডৰ চৰকাৰক বিবৰ্তনকাৰী টেলিস্কোপৰ বাবে দাখিল কৰা ১৬০৮ চনৰ পেটেণ্ট। প্ৰকৃত উদ্ভাৱকজন অজ্ঞাত যদিও ইউৰোপৰ মাজেৰে ইয়াৰ খবৰ বিয়পি পৰিল। গেলিলিওৱে ইয়াৰ বিষয়ে শুনিছিল আৰু ১৬০৯ চনত নিজৰ সংস্কৰণ নিৰ্মাণ কৰিছিল, আৰু আকাশী বস্তুৰ ওপৰত তেওঁৰ টেলিস্কোপিক পৰ্যবেক্ষণ কৰিছিল^[3][4]

১৭৩৩ চনত এক্ৰমেটিক লেন্সৰ আৱিষ্কাৰে সৰল লেন্সত উপস্থিত থকা ৰঙৰ বিচ্যুতি আংশিকভাৱে সংশোধন কৰি চুটি, অধিক কাৰ্য্যক্ষম বিবৰ্তনকাৰী টেলিস্কোপ নিৰ্মাণ কৰিবলৈ সক্ষম কৰি তুলিছিল। ৰিফ্ৰেক্টৰত দেখা পোৱা ৰঙৰ সমস্যাৰ দ্বাৰা সীমাবদ্ধ নহ’লেও প্ৰতিফলিত টেলিস্কোপসমূহ ১৮ শতিকাৰ আৰু ১৯ শতিকাৰ আৰম্ভণিতে ব্যৱহাৰ কৰা দ্ৰুতভাৱে কলংকিত কৰা স্পেকুলাম ধাতুৰ দাপোনৰ ব্যৱহাৰৰ ফলত বাধাৰ সৃষ্টি হৈছিল—এই সমস্যাটো ১৮৫৭ চনত ৰূপৰ আৱৰণযুক্ত কাঁচৰ দাপোনৰ প্ৰৱৰ্তনৰ ফলত উপশম হৈছিল, আৰু এলুমিনাইজ কৰা হৈছিল।১৯৩২ চনত বিবৰ্তনকাৰী টেলিস্কোপৰ বাবে সৰ্বোচ্চ ভৌতিক আকাৰৰ সীমা প্ৰায় ১ মিটাৰ (৩৯ ইঞ্চি), ইয়াৰ দ্বাৰা নিৰ্ধাৰিত যে ২০ শতিকাৰ প্ৰান্তিকৰ পৰা নিৰ্মিত বৃহ�� আলোকীয় গৱেষণামূলক টেলিস্কোপৰ বিপুল সংখ্যকেই প্ৰতিফলক।^[6] বৰ্তমান আটাইতকৈ ডাঙৰ প্ৰতিফলিত টেলিস্কোপসমূহৰ উদ্দেশ্য ১০ মিটাৰ (৩৩ ফুট)তকৈ ডাঙৰ, আৰু কেইবাটাও ৩০-৪০ মিটাৰ ডিজাইনৰ কাম চলি আছে

২০ শতিকাত ৰেডিঅ’ৰ পৰা আৰম্ভ কৰি গামা-ৰশ্মিলৈকে বিস্তৃত পৰিসৰৰ তৰংগদৈৰ্ঘ্যত কাম কৰা টেলিস্কোপৰ বিকাশ ঘটিছিল। ১৯৩৭ চনত প্ৰথম উদ্দেশ্যপ্ৰণোদিত ৰেডিঅ' টেলিস্কোপ কাৰ্যক্ষম হয়।তাৰ পিছৰ পৰা বহুতো জটিল জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানৰ যন্ত্ৰৰ বিকাশ ঘটিছে।

"দূৰবীণ" নামটোৱে বহুতো যন্ত্ৰ সামৰি লৈছে। বেছিভাগেই বিদ্যুৎচুম্বকীয় বিকিৰণ ধৰা পেলায়, কিন্তু জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানীসকলে বিভিন্ন কম্পাঙ্ক বেণ্ডত পোহৰ (বিদ্যুৎচুম্বকীয় বিকিৰণ) সংগ্ৰহ কৰিবলৈ কেনেকৈ যাব লাগিব তাৰ মাজত ডাঙৰ পাৰ্থক্য আছে।

টেলিস্কোপসমূহক ইহঁতে ধৰা পৰা পোহৰৰ তৰংগদৈৰ্ঘ্য অনুসৰি শ্ৰেণীভুক্ত কৰিব পাৰি:

• এক্স-ৰে দূৰবীণ,অতিবেঙুনীয়া পোহৰতকৈ কম তৰংগদৈৰ্ঘ্য ব্যৱহাৰ কৰি
• অতিবেঙুনীয়া দূৰবীণ, দৃশ্যমান পোহৰতকৈ কম তৰংগদৈৰ্ঘ্য ব্যৱহাৰ কৰা
• দৃশ্যমান পোহৰ পোহৰ ব্যৱহাৰ কৰি আলোকীয় দূৰবীণ
• অৱলোহিত দূৰৱীণ, দৃশ্যমান পোহৰতকৈ দীঘলীয়া তৰংগদৈৰ্ঘ্য ব্যৱহাৰ কৰা
• ছাবমিলিমিটাৰ দূৰবীণ, অতি ৰঙা পোহৰৰ তুলনাত দীঘল মাইক্ৰৱেভ তৰংগদৈৰ্ঘ্য ব্যৱহাৰ কৰি
• আৰু অধিক দীঘল তৰংগদৈৰ্ঘ্য ব্যৱহাৰ কৰা ৰেডিঅ’ দূৰবীণ

তৰংগদৈৰ্ঘ্য দীঘল হোৱাৰ লগে লগে বিদ্যুৎচুম্বকীয় বিকিৰণৰ সৈতে ক্ৰিয়া কৰিবলৈ এন্টেনা প্ৰযুক্তি ব্যৱহাৰ কৰাটো সহজ হৈ পৰে (যদিও অতি ক্ষুদ্ৰ এন্টেনা নিৰ্মাণ কৰা সম্ভৱ)। নিয়াৰ(Near-infrared)-ইনফ্ৰাৰেডক দৃশ্যমান পোহৰৰ দৰেই সংগ্ৰহ কৰিব পাৰি, অৱশ্যে দূৰ-ইনফ্ৰাৰেড আৰু চাবমিলিমিটাৰ পৰিসৰত টেলিস্কোপে ৰেডিঅ’ টেলিস্কোপৰ দৰে অধিক কাম কৰিব পাৰে উদাহৰণস্বৰূপে, জেমছ ক্লাৰ্ক মেক্সৱেল টেলিস্কোপ ৩ মাইক্ৰ’মিটাৰ (০.০০৩ মিলিমিটাৰ)ৰ পৰা ২০০০ মাইক্ৰ’মিটাৰ (২ মিলিমিটাৰ) তৰংগদৈৰ্ঘ্যৰ পৰা পৰ্যবেক্ষণ কৰে, কিন্তু ইয়াত পেৰাবলিক এলুমিনিয়াম এণ্টিনা ব্যৱহাৰ কৰা হয়।^[7] অন্যহাতে, স্পিজাৰ মহাকাশ টেলিস্কোপত প্ৰায় ৩ মাইক্ৰ’মিটাৰ (০.০০৩ মিলিমিটাৰ)ৰ পৰা ১৮০ মাইক্ৰ’মিটাৰ (০.১৮ মিলিমিটাৰ) পৰ্যবেক্ষণ কৰি এটা দাপোন (প্ৰতিফলিত অপটিক্স) ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ইয়াৰ উপৰিও ৰিফ্লেক্টিং অপটিক্স ব্যৱহাৰ কৰি ৱাইড ফিল্ড কেমেৰা ৩ থকা হাবল স্পেচ টেলিস্কোপে প্ৰায় ০.২ মাইক্ৰ’মিটাৰ (০.০০০২ মিলিমিটাৰ)ৰ পৰা ১.৭ মাইক্ৰ’মিটাৰ (০.০০১৭ মিলিমিটাৰ) (আল্ট্ৰা-ভায়োলেটৰ পৰা অতি ৰঙা পোহৰলৈ) কম্পাঙ্ক পৰিসৰত পৰ্যবেক্ষণ কৰিব পাৰে।^[8]

চুটি তৰংগদৈৰ্ঘ্যৰ ফ’টনৰ সৈতে, অধিক কম্পাঙ্কৰ সৈতে, সম্পূৰ্ণৰূপে প্ৰতিফলিত অপটিক্সৰ পৰিৱৰ্তে গ্লেন্সিং-ইনচিডেণ্ট অপটিক্স ব্যৱহাৰ কৰা হয়। TRACE আৰু SOHO-ৰ দৰে টেলিস্কোপত বিশেষ দাপোন ব্যৱহাৰ কৰি চৰম অতিবেঙুনীয়া ৰশ্মি প্ৰতিফলিত হয়, যাৰ ফলত অন্যথা সম্ভৱতকৈ অধিক ৰিজ’লিউচন আৰু উজ্জ্বল ছবি উৎপন্ন হয়। ডাঙৰ এপাৰচাৰৰ অৰ্থ কেৱল অধিক পোহৰ সংগ্ৰহ হোৱাটোৱেই নহয়, ই এটা সুক্ষ্ম কৌণিক ৰিজ’লিউচনো সক্ষম কৰে।

টেলিস্কোপক স্থান অনুসৰিও শ্ৰেণীভুক্ত কৰিব পাৰি: মাটিৰ টেলিস্কোপ, মহাকাশ টেলিস্কোপ বা উৰণীয়া টেলিস্কোপ। পেছাদাৰী জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানীসকলে পৰিচালনা কৰে নে অপেশাদাৰী জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানীসকলে পৰিচালনা কৰে সেই অনুসৰিও ইয়াক শ্ৰেণীভুক্ত কৰিব পাৰি। এটা বা ততোধিক টেলিস্কোপ বা অন্য যন্ত্ৰ থকা বাহন বা স্থায়ী চৌহদক মানৱ নিৰীক্ষণ কেন্দ্ৰ বোলা হয়।

এটা আলোকীয় টেলিস্কোপে মূলতঃ বিদ্যুৎচুম্বকীয় বৰ্ণালীৰ দৃশ্যমান অংশৰ পৰা পোহৰ সংগ্ৰহ কৰি কেন্দ্ৰীভূত কৰে (যদিও কিছুমানে অতি ৰঙা আৰু অতিবেঙুনীয়া ৰঙত কাম কৰে)।^[9] অপটিকেল টেলিস্কোপে দূৰৈৰ বস্তুবোৰৰ আপাত কৌণিক আকাৰৰ লগতে ইয়াৰ আপাত উজ্জ্বলতা বৃদ্ধি কৰে। ছবিখন পৰ্যবেক্ষণ কৰিবলৈ, ফটো তুলিবলৈ, অধ্যয়ন কৰিবলৈ আৰু কম্পিউটাৰলৈ প্ৰেৰণ কৰিবলৈ টেলিস্কোপে এটা বা ততোধিক বক্ৰ আলোকীয় মৌল ব্যৱহাৰ কৰি কাম কৰে, যিবোৰ সাধাৰণতে কাঁচৰ লেন্স আৰু/বা দাপোনৰ পৰা তৈয়াৰ কৰা হয়, পোহৰ আৰু অন্যান্য বিদ্যুৎচুম্বকীয় বিকিৰণ সংগ্ৰহ কৰি সেই পোহৰ আনিবলৈ বা... বিকিৰণ এটা কেন্দ্ৰীয় বিন্দুলৈ প্ৰেৰণ কৰা হয়। জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানৰ বাবে আৰু বহুতো অজ্যোতিৰ্বিজ্ঞানৰ যন্ত্ৰত আলোকীয় টেলিস্কোপ ব্যৱহাৰ কৰা হয়, য'ত আছে: থিয়ড'লাইট (ট্ৰেনজিটকে ধৰি), স্পটিং স্কোপ, মনোকুলাৰ, বাইনোকুলাৰ, কেমেৰাৰ লেন্স, আৰু স্পাইগ্লাছ। ইয়াৰ মূল তিনিটা প্ৰকাৰৰ আলোকীয় প্ৰকাৰ আছে:

• লেন্স ব্যৱহাৰ কৰি ছবি গঠন কৰা ৰিফ্ৰেক্টিং টেলিস্কোপ।

• প্ৰতিফলিত টেলিস্কোপ যিয়ে দাপোনৰ এটা ব্যৱস্থা ব্যৱহাৰ কৰি এখন ছবি গঠন কৰে।

• লেন্সৰ সৈতে সংযুক্ত দাপোন ব্যৱহাৰ কৰি এখন ছবি গঠন কৰা কেটাডিঅ’প্ট্ৰিক টেলিস্কোপ।

ফ্ৰেনেল ইমেজাৰ হৈছে এটা স্পেচ টেলিস্কোপৰ বাবে প্ৰস্তাৱিত অতি লঘু ডিজাইন যিয়ে পোহৰ ফ’কাচ কৰিবলৈ ফ্ৰেনেলৰ লেন্স ব্যৱহাৰ কৰা হয়।

এই মৌলিক আলোকীয় প্ৰকাৰসমূহৰ বাহিৰেও ইহঁতে কৰা কাম অনুসৰি শ্ৰেণীভুক্ত কৰা বিভিন্ন আলোকীয় ডিজাইনৰ বহুতো উপ-প্ৰকাৰ আছে, যেনে এষ্ট্ৰ'গ্ৰাফ, গ্ৰহাণু অনুসন্ধানকাৰী আৰু সৌৰ দূৰবীণ।

ৰেডিঅ' দূৰবীণ হৈছে দিশ নিৰ্দেশক ৰেডিঅ' এন্টেনা যিয়ে সাধাৰণতে ৰেডিঅ' তৰংগ সংগ্ৰহ কৰিবলৈ এটা ডাঙৰ ডিচ ব্যৱহাৰ কৰে। ডিচবোৰ কেতিয়াবা এটা পৰিবাহী তাঁৰৰ জালৰ পৰা নিৰ্মাণ কৰা হয়।

আলোকীয় দূৰবীণৰ দৰে নহয়, যিয়ে পৰ্যবেক্ষণ কৰা আকাশৰ টুকুৰা এটা বৃদ্ধি কৰা ছবি(magnified) উৎপন্ন কৰে, পৰম্পৰাগত ৰেডিঅ’ টেলিস্কোপ ডিচত এটা ৰিচিভাৰ থাকে আৰু পৰ্যবেক্ষণ কৰা অঞ্চলটোৰ একক সময়-বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ সংকেত বৈশিষ্ট্য ৰেকৰ্ড কৰে; এই সংকেতৰ নমুনা বিভিন্ন কম্পাঙ্কত ল’ব পাৰি। কিছুমান নতুন ৰেডিঅ’ টেলিস্কোপৰ ডিজাইনত এটা ডিচত কেইবাটাও ৰিচিভাৰৰ এৰে থাকে; ইয়াক ফ’কেল-প্লেন এৰে বুলি জনা যায়।

কেইবাটাও ডিচে একেলগে গ্ৰহণ কৰা সংকেত সংগ্ৰহ আৰু সম্পৰ্কিত কৰি উচ্চ ৰিজ’লিউচনৰ ছবি গণনা কৰিব পাৰি। এনে বহু-ডিচ এৰেক এষ্ট্ৰ’নমিকেল ইন্টাৰফেৰ’মিটাৰ বুলি জনা যায় আৰু এই কৌশলটোক এপাৰচাৰ চিন্থেছিছ বোলা হয়। এই এৰেবোৰৰ ‘ভাৰ্চুৱেল’ এপাৰচাৰবোৰৰ আকাৰ টেলিস্কোপবোৰৰ মাজৰ দূৰত্বৰ সৈতে একে।

মাইক্ৰৱেভ বিকিৰণ সংগ্ৰহ কৰিবলৈও ৰেডিঅ’ দূৰবীণ ব্যৱহাৰ কৰা হয়, যাৰ সুবিধা আছে যে ই বায়ুমণ্ডল আৰু আন্তঃনক্ষত্ৰীয় গেছ আৰু ধূলিৰ ডাৱৰৰ মাজেৰে পাৰ হ’ব পাৰে।

দীঘলীয়া তৰংগদৈৰ্ঘ্যৰ বিদ্যুৎচুম্বকীয় বিকিৰণতকৈ এক্স-ৰে সংগ্ৰহ আৰু কেন্দ্ৰীভূত কৰাটো বহুত কঠিন। এক্স-ৰে টেলিস্কোপত এক্স-ৰে অপটিক্স ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি, যেনে গধুৰ ধাতুৰে নিৰ্মিত আঙঠি আকৃতিৰ ‘গ্লান্সিং’ দাপোনেৰে গঠিত ৱলটাৰ টেলিস্কোপ যিয়ে মাত্ৰ কেইডিগ্ৰীমান ৰশ্মি প্ৰতিফলিত কৰিবলৈ সক্ষম। দাপোনবোৰ সাধাৰণতে ঘূৰ্ণনশীল পেৰাব’লা আৰু হাইপাৰব’লা বা উপবৃত্তৰ এটা অংশ। ১৯৫২ চনত হান্স ৱলটাৰে কেৱল এই ধৰণৰ দাপোন ব্যৱহাৰ কৰি টেলিস্কোপ নিৰ্মাণ কৰিব পৰা ৩টা উপায়ৰ ৰূপৰেখা দাঙি ধৰিছিল।^[11][12] এই ধৰণৰ টেলিস্কোপ ব্যৱহাৰ কৰা মানৱ নিৰীক্ষণ কেন্দ্ৰৰ উদাহৰণ হ’ল আইনষ্টাইন মানৱ নিৰীক্ষণ কেন্দ্ৰ, ROSAT, আৰু চন্দ্ৰ এক্স-ৰে মানৱ নিৰীক্ষণ কেন্দ্ৰ।^[10]

উচ্চ শক্তিৰ এক্স-ৰে আৰুআৰু গামা ৰে টেলিস্কোপে সম্পূৰ্ণৰূপে ফ’কাচ কৰাৰ পৰা বিৰত থাকে আৰু ক’ডযুক্ত এপাৰচাৰ মাস্ক ব্যৱহাৰ কৰে: মাস্কে সৃষ্টি কৰা ছাঁৰ আৰ্হিসমূহ পুনৰ নিৰ্মাণ কৰি এখন ছবি গঠন কৰিব পাৰি।

পৃথিৱীৰ বায়ুমণ্ডল বিদ্যুৎচুম্বকীয় বৰ্ণালীৰ এই অংশৰ প্ৰতি অস্বচ্ছ হোৱাৰ বাবে সাধাৰণতে পৃথিৱীৰ প্ৰদক্ষিণকাৰী উপগ্ৰহ বা উচ্চ উৰণীয়া বেলুনত এক্স-ৰে আৰু গামা-ৰে টেলিস্কোপ স্থাপন কৰা হয়। এই ধৰণৰ দূৰবীণৰ এটা উদাহৰণ হ’ল ফাৰ্মি গামা-ৰশ্মি মহাকাশ দূৰবীণ।

নিয়মীয়া গামা ৰশ্মিতকৈ কম তৰংগদৈৰ্ঘ্য আৰু অধিক কম্পাঙ্ক থকা অতি উচ্চ শক্তিৰ গামা ৰশ্মি ধৰা পেলোৱাৰ বাবে অধিক বিশেষজ্ঞতাৰ প্ৰয়োজন। এই ধৰণৰ মানৱ নিৰীক্ষণ কেন্দ্ৰৰ এটা উদাহৰণ হ’ল VERITAS।

জ্যোতিৰ্বিজ্ঞান কেৱল বিদ্যুৎচুম্বকীয় বিকিৰণ ব্যৱহাৰ কৰিয়েই সীমাবদ্ধ নহয়। টেলিস্কোপৰ সৈতে সাদৃশ্য থকা ডিটেক্টৰৰ সহায়ত অন্য সংকেত ধৰা পেলাই অতিৰিক্ত তথ্য লাভ কৰিব পাৰি। এইবোৰ হ’ল...

• মহাজাগতিক ৰশ্মি দূৰবীণে মহাজাগতিক ৰশ্মি ধৰা পেলায় আৰু সাধাৰণতে এটা বৃহৎ অঞ্চলত বিস্তৃত হৈ থকা বিভিন্ন ধৰণৰ ডিটেক্টৰৰ এৰেৰে গঠিত।
• শক্তিশালী নিৰপেক্ষ পৰমাণু যন্ত্ৰই সৌৰ বতাহৰ দ্বাৰা সৃষ্টি হোৱা দ্ৰুত গতিশীল বৈদ্যুতিকভাৱে নিৰপেক্ষ পৰমাণু ধৰা পেলাই বিভিন্ন বস্তুৰ চুম্বকমণ্ডল অধ্যয়ন কৰে।
• নিউট্ৰিন’ জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা নিউট্ৰিন’ টেলিস্কোপৰ সমতুল্য নিউট্ৰিন’ ডিটেক্টৰ। ইহঁত পানী আৰু বৰফৰ বৃহৎ ভৰেৰে গঠিত, যাৰ চাৰিওফালে ফটোমাল্টিপ্লাইয়াৰ টিউব নামেৰে জনাজাত সংবেদনশীল পোহৰ ডিটেক্টৰৰ এৰেৰে আগুৰি থাকে। নিউট্ৰিন'ৰ উৎপত্তিৰ দিশ নিৰ্ণয় কৰা হয় নিউট্ৰিন'ৰ প্ৰভাৱৰ দ্বাৰা বিক্ষিপ্ত গৌণ কণিকাৰ পথ পুনৰ নিৰ্মাণ কৰি, একাধিক ডিটেক্টৰৰ সৈতে ইহঁতৰ পাৰস্পৰিক ক্ৰিয়াৰ পৰা।
• মহাকৰ্ষণ-তৰংগ জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানৰ বাবে মহাকৰ্ষণীয় তৰংগ দূৰবীণৰ সমতুল্য মাধ্যাকৰ্ষণ-তৰংগ ডিটেক্টৰ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। মহাকাশত সংঘৰ্ষৰ ফলত সৃষ্টি হোৱা মহাকৰ্ষণীয় তৰংগসমূহ পৃথিৱীত বান্ধ খাই থকা বৃহৎ গঠনসমূহৰ দৈৰ্ঘ্যৰ পৰিৱৰ্তনৰ অতি নিখুঁত জোখ-মাখৰ দ্বাৰা ধৰা পৰে।