Uesca

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Uesca Huesca
Municipio d'Aragón
Fuent d'as musas.
Entidat  • País  • Provincia  • Comarca	Municipio  Aragón  Uesca Plana de Uesca
Partiu chudicial	Uesca
Superficie	161,04 km²
Población  • Total	54 136 hab. (2013)
Altaria  • Meyana	488 m.
Alcalde	Luis Felipe Serrate
Codigo postal	22001–22006
Chentilicio	Uescano/a[1] u oscense[1]
Patrons	Sant Lorient
Parroquial  • Diocesi  • Arcipestrau  • Parroquia	Uesca Uesca 10 parroquias[nota 1]
Ríos	Isuela
Coordenadas	42° 8’24’’N 0°24’32’’U
Uesca Uesca en Aragón
Web oficial

Uesca (en castellano: Huesca) ye una ciudat d'Aragón y capital d'a provincia d'o mesmo nombre u tamién clamata Alto Aragón y d'a comarca d'a Plana de Uesca. Situata en o centro d'una depresión clamata tamién Plana de Uesca tien una población de 54 136 habitants en una superficie de 161,04 km² a 488 m. dencima d'o mar d'Alicant y a una distancia de 70 km d'a vecina Zaragoza. O clima de Uesca ye mediterranio con matices continentals y as precipitacions son arredol os 550 mm anyals.

A suya fiesta mayor ye Sant Lorient y se celebra a semana d'o 9 al 15 de agosto. Ye caracterizada por a vestimenta de color blanco y panyoletas verdes. O dia 9 ye o chupinazo y o dia 10 ye Sant Lorient y os Danzants bailan enfrente d'a basilica de Sant Lorient.

Se veiga ta mas información l'articlo sobre o escudo de Uesca

O escudo d'armas de Uesca ye formato por un chinet en un campo de azul, o chinet que mira a la drecha d'o escudo con casco y vestito de blanco, armado con una lanza y montato a caballo. En a punta d'o escudo diz la siguiente leyenda en latín: "V. V. OSCA" - "URBS VICTRIX OSCA"- (en aragonés "Ciudat Vencedora Uesca") . A corona reyal ye ubierta con piedras preciosas, con ueito florons, interpolatos de perlas. Ye rodeyato por dos ramas una de palma de oro y atra de laurero.

A bandera ye de cuatro colors; blanco, royo, amariello y verde. Ye composata por a cruz de Sant Andreu y tamién en o centro tien a leyenda "V. V. OSCA".

Antes de plegar os romanos, a redolada de Uesca yera tierra d'os ibers ilerchez, que heban tenito una expansión recient a costa d'atros pueblos relacionatos con os suesetans de Cinco Villas. La ciudat se clamaba allora Bolskan y ya emitiba moneda en o sieglo II aC.

A Osca d'os romanos, en o sieglo I aC ya yera una ciudat de raso romanizata y Sertorio en fació a suya capital cuan se convertió en un rebel contra la Republica Romana de Sila. Sertorio fundó una Academia en Osca pa la educación romana de los fillos de l'aristocracia indichena en a mesma plaza on se troba huei lo museu arquelochico. Roma ninvió a Pompeyo contra Sertorio, y prenió Osca en l'anyo 72 aC. Augusto puyó de categoría a Uesca nombrando-la municipio.

Dimpués d'a etapa visigoda, y a invasión arabo-musulmana, Osca la controlarán os musulmans en o contexto d'Al-Andalus. En tiempos d'Al Andalus en arabe s'escribiba Wasqa prenendo la pronunciación proto-romance. Os historiadors musulmans destacoron que Uesca teneba una doble muralla de piedra. Tamién dan noticia que un río traviesa a ciudat, por o que se deduz que a ciudat creixió enta o nord-este en ixe periodo ixamplando-se por a marguin ezquierda d'o río Isuela. Bi heba un barrio mozarabe en o sud d'a ciudat. Convertita en muga debant a los reinos cristianos d'o norte, serán ternes as prebatinas d'encorralamiento d'a ciudat, lo cual la obligará a convertir-se en una base militar de primer orden.

En l'anyo 1094 o rei cristiano Sancho Remíriz prebó de conquerir a ciudat costruindo o Castiello de Mont Aragón. O rei Sancho Remíriz morió por una sayeta mientres reconoixeba la muralla. En a primavera de 1096 l'exercito cristiano con o rei Pero I debant, metioron cerco a Uesca mientres seis meses. A ciudat fue entregata a lo 27 de noviembre^[2] a lo Rei Sancho, vencedor en a Batalla d'os Plans d'Alcoraz siet días antis, conforme a l'alcuerdo previo entre musulmans y cristianos.

En o sieglo XIII Uesca yera dividida en uns districtos ditos cuartons por estar-ne cuatre: Alquibla, Mont Aragón, La Magdalena y Remián, cadagún as suyas parroquias y os suyos barrios.^[3] O Cuartón de L'Alquibla yera o sud d'a ciudat y con buena part d'a suya superficie fuera d'a muralla, yera o cuartón mes poblau. Teneba os barrios que en a documentación medieval figuran como los oleros, los ferreros, los ballesteros, los anajares, Barrio de don Fertuyn de Vergua y atros vecindatos, destacando dos barrios de recient creyación como ixamplamiento d'a ciudat: Barrio de los Saccos y La Población. A meyaus d'o sieglo XIII os monches de Mont Aragón empentoron a repoblación d'o espacio d'a Zuda viella de Uesca.

Uesca se situa en a depresión de 20 km de redolada clamata a Plana que ye rodiata por chicotas elevacions y en o nurueste ista a sierra de Guara una d'as principals sierras exteriors d'o Prepireneu con una maxima altaria d'o tozal situato a 2.077 m d'altaria.

Se troba a 488 metros d'altaria sobre o livel d'a mar y ye trescruzato por os ríos Isuela y Flumen.

O termin municipal de Uesca ye de 161,0 km² y muga con Almudévar, Vicién, Monflorite-As Casas, Tierz, Quicena, Loporzano, Nueno, Igriés, Banastás, Chimiellas, Alerre, Barbués y Albero Baixo.

Uesca tien 10 barrios; La Catedral, María Auxiliadora, Perpetuo Socorro, San José, San Lorenzo, San Pedro, Santiago, Santo Domingo y Sant Martín, La Encarnación y San Francisco de Asís. Os mas poblaus son San Lorenzo y Santo Domingo y Sant Martín.

O Barrio de Sant Martín ya lo mencionan en un texto de 1286:

En a baixa Edat Meya bi habió un Barrio de Sant Cibrián arredol d'una ilesia ya desapareixida y a on teneban propiedaz los monches d'o Monesterio de Sant Chuan d'a Penya:

Os poligonos industrials son La Mangatina, Monzú, Sepes, Martinez de Velasco y o Parque Tecnolochico Walqa.

O municipio de Uesca tamién tien os barrios rurals de Apiés, Banariés, Bellestar d'o Flumen, Bunyals, Forniellos d'Apiés, Huarrios, Cuarte y Tabiernas d'Isuela.

O clima de Uesca ye un clima mediterranio continental. En verano as temperaturas son calidas y en hibierno son fredas, con minimas baixas que a vegatas baixan d'os -6º. A temperatura meyana anual ye de 13,6º. A ciudat tien 2.682 horas de sol a l'anyo, 23 días de tronatas y 35 días de chelatas.^[6]

As precipitacions son arredol de 550 mm anyals y tienen o suyo minimo en verano y o maximo a la fin d'a primavera. Puede haber-ie nevazos en hibierno pero no son muit comuns.

Os records de temperatura rechistratos en l'Observatorio de Uesca son os 42,6º d'o 7 de chulio de 1919 y os -13,2º d'o 12 de febrero de 1956.^[7]

Uesca ye una d'as capitals de provincia con menor población d'o Estato Espanyol, con 52.555 habitants en l'anyo 2014.

O chentilicio d'os habitants de Uesca y d'a suya provincia ye uescano. En castellano ye oscense^[8] y proviene d'o antigo nombre en latín de "Osca". Tamién se usa "fato" que significa presumido en castellano pero en a cultura popular significa tonto.

En Uesca se i celebra cada anyada dende 1973 o Festival Internacional de Cine de Uesca, un festival cinematografico de caracter internacional especificament adrezau a curtometraches.

• Teatro Olimpia.

• Reyal Basilica de Sant Lorient. Barroca.
• Ermita de Sant Chorche, ermita d'o sieglo XIII pero solenco se conserva a parte construita en o sieglo XVI.
• Ilesia-Convento de Sant Miguel. Clamato popularment d'as Miguelas porque ye habitato por monchas carmelitas. Construita en 1110 por Alifonso I d'Aragón, Romanico tardano, ye situato chunto a lo río Isuela.
• Ilesia de Santo Domingo y Sant Martín, d'orichen romanico encara que muit reconstruito en o sieglo XIV. Ye protechita legalment dende 2005 con a suya declaración como Bien d'Intrés Cultural.^[12]
• Monesterio de Sant Pero lo Viello. Ilesia romanica (sieglo XII), claustro y Panteyón Reyal d'os reis d'Aragón.
• Santuario de Salas.
• Santuario de Loreto, d'orichen romano y reconstruita en 1387. A tradición conta que os padres de Sant Lorient habitaban alli.
• Seu de Uesca. Construita entre os sieglos XII y XIV.

• Murallas, d'o sieglo IX construitas por os arabomusulmana.
• Parque Miguel Servet, on i son as pacharitas de Ramón Acín, o kiosko de musica u a casita de Blancanieves.
• Puent de Sant Miguel sobre o río Isuela. Ye protechito legalment dende 2006 con a suya declaración como Bien d'Intrés Cultural.^[13]
• Seu d'o concello municipal.

• Centro de Arte y Naturaleza, (CDAN)
• Museu Arqueolochico Provincial de Uesca, se troba en l'antigo palacio d'os reis d'Aragón. Bi ha una important colección d'arqueolochía, una sección de pinturas medievals y lienzos de Goya.
• Museu Diocesano de Huesca
• O Museu Pedagochico incluye bellas muestras de temas d'o zaguer sieglo como o nino y os maestros, primer tercio d'o sieglo XX, a segunda República, guerra civil espanyola y dictadura y recuperación d'as libertaz.

As fiestas de Sant Lorient (d'o 9 al 15 d'agosto) y a Semana Santa uescana han estato declaratas Fiestas de Intrés Turistico. Amás d'as fiestas de Sant Lorient, o 22 de chinero se celebra a festividat de Sant Vicent. Os uescanos gosan d'encender fogueras, rustir trunfas y minchar-se-las.

• A Ciudat Esportiva de José María Escriche con instalacions pa la practica de fútbol, atletismo, tenis, natación y Voleibol.
• O complexo esportivo Ruiseñor con instalacions pa la practica de tenis, natación y patinache.
• O complexo esportivo San Jorge con campos de fútbol 11 y fútbol 7; instalacions pa la practica de natación y frontón corto pa pilota.
• L'Alcoraz ye o estadio que alberga a la SD Huesca con un aforo de 9.128 personas.^[14]
• O Palacio Municipal de Esportes con una capacidad de 5.000 personas que incluye pistas de baloncesto, handbol, fútbol sala; voleibol, antimás de usarse pa eventos culturals.
• A piscina municipal Almeriz.

A Sociedad Deportiva Huesca ye l'equipo mas important de fútbol d'a ciudat, chuga actualment en a segunda división, en baloncesto destaca el Club Baloncesto Peñas Huesca que chuga en a LEB Oro, anque chugó muitos anyos en a Liga ACB. O BM Huesca ye l'equipo de handbol que iste anyo chuga en a Liga ASOBAL a mas alta d'as categorias d'Espanya y a ciudat tamién conta con un d'os millors equipos d'Aragón d'atletismo o INTEC-Zoiti Atletismo que compite en a Primera División d'atletismo y que tien mas de 50 d'antigüidat.

En a televisión ista Huesca Televisión que emite dende a plegada d'a TDT. Radio Huesca se encarga d'emitir por l'as ondas. Y o medio escrito mas important ye o diario del AltoAragón establito en 1985 con una tirache de mas de 8.000 eixemplars.

• Tarba (7 de mayo de 1964)^[15]

• Categoría principal: Naixius de Uesca.

Entre os uescanos mas destacatos se troban:

• Chusé Lera Alsina, musico.
• Joaquín Sorribas Ariño, futbolista.
• Lorenzo Acín Boned, cocinero.
• Lucas Mallada, cheologo, paleontologo y escritor.
• Megan Montaner, actriz.
• Antonio Saura, pintor y escritor.
• Carlos Saura, cineasta.

• Concello de Uesca.
• Lista de municipios de Uesca.
• Sociedad Deportiva Huesca.

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Uesca.
• Concello de Uesca
• Turismo, Concello de Uesca
• Deputación de Uesca
• Uesca Portal Web - L'Altoaragón
• Callejero Fotografico d'a ciudat
• Radio Huesca
• Diario de l'Alto Aragón
• Fiestas de Sant Lorient