Tartaros de Chulym

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Tartaros de Chulym Küärük
Rechions con comunidaz importants
Oblast de Tomsk 204[1] Krai de Krasnoyarsk 145[1]
Idiomas
Tartaro de Chulim, khacaso y ruso
Relichión
Cristianismo ortodoxo y xamanismo
Pueblos relacionaus
Xors, tartaros de Baraba, khakasos

Os tartaros de Chulym habitan a cuenca baixa d'o río Chulym, afluent d'o Ob, en o districto de Teguldet (rechión de Tomsk) y en o districto de Tyukhet (rechión de Krasnoyarsk), situatos entre o territorio d'os xors y o d'os tartaros de Baraba. Se desconoixe cuants tartaros de Chulym bi ha porque muitos s'han asimilato a los rusos. En o censo de 1986 se reconoixeban como tartaros de Chulym 639 personas. En o censo de 2002 bi n'heba 656. Charran una luenga turquica d'a mesma branca que o xor y khacaso.

Os tartaros de Chulym s'autodenominan con o nombre d'a tribu, küärük, kezik,melez.

O feito que actualment vivan en localidaz mixtas con otras etnias fa que s'haigan avezato a escape a parlar o ruso. Por atra parte entre 1971 y 1984 o 55% d'os matrimonios yeran mixtos con o resultato que o 67.6 % d'os ninos naixcan en familias mixtas d'os cuals no se consideran tartaros de Chulym que o 18 %. O 33,2 % d'os tartaros de Chulym no pueden charrar a luenga propia, incluindo toz os ninos o chóvens, (s'ha crebato a trasmisión cheneracional).

O tartaro de chulym ye relacionato con o khacaso, l'altayo, o xor y o kamas mes que con o tartaro de Baraba y tien dos dialectos: o d'o Baixo Chulym (lo mes charrato) y o d'o Meyo Chulym u Melets. Son prou diferents pa que i haiga dificultaz de comprensión mutua. A luenga d'os tartaros chulym tiene muita riqueza lexica pa expresar o modo de vida nomada en una rechión de taiga, con muitas palabras pa animals, plantas, caza y pesca y relacions familiars. O lexico propio d'a vida sedentaria ye pobre y s'han habito d'introducir ampres d'o ruso en o periodo sovietico.

Os tartaros de Chulym nunca no han tenito luengache escrito propio, y han feito servir o mesmo luengache estándard que os atros tartaros. Dende a decada de 1960, cuan dixo d'haber-ie escolarización en tartaro, os tartaros de chulym fan servir o ruso u l'idioma khacaso como luengaches escritos. As tradicions d'os chulims incluyen historias d'os tiempos cuan a lo menos parte d'os antipasaus viviban en Ishim y Tobol baixo o dominio d'o khan Kuchum y lo suyo fillo Kyzlakh.

A mayor parte d'os tartaros de Chulym tienen unos rasgos fisicos tipicos d'as poblacions humanas de l'aria que ocupan correspondients a lo tronco racial mongoloide. Bellas tribus tienen rasgos tendents a la raza uralica, antiga raza de contacto entre os caucasoides y mongoloides que encara existe en Siberia.

A primera mención ye d'o sieglo XVI, en os tiempos d'a colonización rusa. Se suposa que os tartaros de Chulym descienden de khantos u de kez turquizatos probablement enta o sieglo VI. Una parte d'os chulyms (os (Küärük) provienen d'os teleutz, y atra part (os keciz) d'os tartaros de Tobolsk. Muitos kirguices d'o Yenisei, teleuz y tartaros vinioron dende a rechión de Tobolsk en os sieglo XVII dimpués d'a conquiesta rusa d'o Khanato de Siberia.

Enta fins d'o sieglo XVI os tartaros de Chulym encomenzoron a pagar tributo a lo zar de Moscú. En 1621 os rusos fundoron o establimiento fortificato (ostrog) de Melotsk y trayoron población europea.

Una tribu dimpués d'atra os nativos fuoron sozmesos por os rusos. En 1720 os tartaros de chulym fuoron cristianizatos a la fuerza.

• Margus Kolga et al, The red book of the peoples of the Russian Empire.