Broto

Broto
Municipio d'Aragón
Una anvista cheneral de Broto en a suya valle.
Entidat  • País  • Provincia  • Comarca	Municipio  Aragón  Uesca Sobrarbe
Partiu chudicial	Boltanya
Superficie	128 km²
Población  • Total  • Densidat	599 hab. (2013) 4,68 hab/km²
Altaria  • Meyana	905 m.
Distancia  • 104 km  • 40 km  • 26 km	enta Uesca enta L'Aínsa enta Biescas
Alcalde	Maria Carmen Muro Gracia
Codigo postal	22370
Parroquial  • Diocesi  • Arcipestrau  • Parroquia	Chaca Biescas Sant Pero Apóstol
Ríos	Ara
Coordenadas	42°36’13’’N 0° 7’ 8’’U
Broto Broto en Aragón
Web oficial

Ista fuella ye escrita en alto sobrarbés.

Broto (en grafía medieval Brotto) ye una villa situata en a valle de Broto, a o norte d'a provincia de Uesca, en a comarca de Sobrarbe. O municipio tien un total de 599 habitants, repartius en 11 nuclios, d'entre os cuals Broto ye o mas gran, con 255 habitants (2005).

O lugar de Broto ye a cabezana tradicional de tota a valle de Broto, y tradicional seu d'o Concello de Broto, institución d'a valle que d'antigos feba funcions de parlamento u deputación de toz os lugars d'a valle, a on que s'empentaban as decisions que heban d'implicar toz os habitants d'ella; concesions d'exploitacions agropecuarias, regulacions economicas y de logueros, facera (especialment importantes con as valles gasconas), tribunal, etc. A institución encara ye funcional, y hue en tiran os municipios de Torla y o mesmo Broto, con funcions mas minguatas que no en os tiempos d'os antigos fueros reyals, que con auspicio d'a casa reyal aragonesa la regulón por primera vegata en o siaglo XVIII.

O concello feba as suyas reunions adintro de l'edificio d'a cárcel, edificio que enclui dependencias que s'emplegón dica o siaglo XVIII como a prisión, y a on que bels reclusos i deixón gravatos en as parez, que son hue uno d'os atractivos toristicos d'a villa.

O nuclio de Broto s'estructura arredol d'a carretera nacional, dita avenita d'Ordesa en o suyo paso por o lugar, con toz os comercios encaratos enta ella. A ilesia se troba en o cobalto d'o lugar, en o mesmo canto d'a carretera que a cárcel, anque a segunda ye a man d'o río. Por o canto sud d'a carretera s'ha de mirar a Plaza d'as Ferrerías (tamién dita "d'a Santa Cruz" u "d'os Suportals") que ye una d'as mas bonicas visions d'o lugar.

Os dos barrios de Broto son separatos uno a cada ripa de l'Ara, con o barrio d'a Santa Cruz en o norte, y o barrio d'os suportals en o sud. D'antis mas, yeran chuntos por un puent romanico, que estiore destruyito en a Guerra Civil espanyola, hue soztituyito por uno de formigón. Actualment, de puents romanicos nomás que bi ha remaso l'uno que trescruza por alto d'o Sorrosal a man d'a cadreita d'o Sorrosal que brinca bien d'alto d'a paret de roca y cai por baixo d'o lugar. O puent viello d'o Sorrosal ye hue en diya trancato a o paso de personas, que han de pasar por l'uno de paralelo, que s'alza a bien pocos metros y que mesmo endreita ta Oto.

Historicament, o lugar de Broto amaneix en os documentos a l'anyo 1076, anque a primera referencia clara a o numbro d'os suyos pobladors ye de 1488, cuan se i contan 41 fuegos. A ilesia orichinal, a on s'heban fetos toz os eventos relichiosos d'o lugar, yera d'o siaglo XVI, d'estilo romanico aragonés, pero dende o siaglo XVI os oficios relichiosos se fan en a mas gran ilesia de Sant Pero. De l'antiga ilesia hue se'n diz a ermita d'a Piedat.

O toponimo Broto ye formato a partir de Bergua y de Oto.^[1] O segundo formant ye o resultato d'a evolución d'o latín ALTU d'acuardo con una lei fonetica que perdió fuarza en o siaglo XII,^[2] por o que significa "Bergua Alto" y ye un caso de toponimia correlativa.^[1]

A ilesia actual, a ilesia de Sant Pero Apóstol de Broto, que ye la ilesia parroquial d'o lugar,^[6] s'alzó en o siaglo XVI con una caracteristica forma, de caracters transicionals d'os estilos predominants d'ixa epoca, d'o gotico aragonés enta o renaixentista. Ye un edificio muito mas gran que no l'usual en as ilesias d'a valle, poderosa y de formas firmeras, tien o campanar ramatato en almenas y bi son visibles por tota a suya frontera una serie d'aspilleras ta la suya defensa. Ye un eixemplo caracteristico d'ilesia fortificata altoaragonesa.

A portalada tien cinco arquivoltas que, superpuestas, deixan as fuallas d'a puerta cubiertas. Actualment, ta privar a dentrada cuan a ilesia ye cerrata, bi son mesas unas baranas de fiarro de forcha, con motivos ornamentals. A portalada tien tamién figuretas de santos trucatas en a penya, con una d'ellas que diz "S. IOAN" en o nombre d'o santo que representa. Tamién se i lei l'anyada d'a construcción d'o templo: 1578.

A man d'a villa de Broto tamién se pueden trobar as ermitas de sant Blas (que teneba un retablo actualment expuesto en Zaragoza) y de sant Climente, as dos d'o siaglo XVI.

• O primer cabo de semana d'octubre, fiastas mayors fendo honor ta la Virchen d'o Rosario. D'entre as actividaz mas clasicas d'a festividat cal indicar o palotiau que a colla local de danzaires executan con vestuache caracteristico.
• 3 de febrero, fiasta d'hibierno fendo honor ta sant Blas. Chunto con os pobladors de Saruisé, romería enta a ermita d'o santo en o camín de Torla.
• 1 de mayo, romería enta a ermita d'a Virchen de Muriello, reconstrucción d'un templo a on que en a Edat Meya s'alzaba tot una fortaleza.
• O segundo domingo de chunio, romería enta la ermita de Santa Helena.
• 25 de setiambre, feria d'a ganadería.

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Broto.
• (an) Estatisticas de Broto en o portal AragonEsAsi.
• (es) Pachina oficial de l'Achuntamiento de Broto.
• (es) Información sobre o municipio de Broto.
• (es) O municipio de Broto.