Latiinisch

Latiinisch isch d`Schproch wo d Römer im Alterdum gredet hän. Es ghört zur indo-europäische Sprochgruppe und isch e Kentumsproch.

Die erste Sprochzügnis stamme us em 6. Johrhundert vor dr Ziitwändi. Zu dere Ziit unterscheidet sich s Latiinische ganz klar vo de andere italische Sproche wie Umbrisch, Faliskisch, Messapisch usw. Es isch vo de Bewohner vom Latium gschwätzt worde, de Latiner, und vo do chunnt dr Name vo dr Sproch.

D Stadt Rom het ihri Macht uf ganz Italie usbreitet, aber s Latiinische isch vo de lokale Bevölkerigsgruppe usserhalb vo Rom und siine Kolonie z erst nit übernoh worde. Erst am Afang vom erste Johrhundert vor dr Ziitwändi, nochdäm d Italiker sech s römische Bürgerrächt erkänpft hai (88 vor dr Ziitwändi), hai si sech afo mit de Römer vermische und au ihri Sproch afo schwätze. Zur Ziit vom Augustus het sich uf dr italienische Halbinsle nume non ei anderi Sproch chönne halte, s Griechische in de ehemolige griechische Kolonie in Süditalie.

Latiinisch isch d Amtssproch im Römische Riich gsi und im westlige Deil vom Riich isch s au zur Umgangssproch worde, im östlige Mittelmeerruum het sich aber s Griechische as Ungangssproch duuregsetzt. In Westeuropa isch s Latiinische so dief verwurzlet gsi, ass d Germane, wo vo Oste ins Römische Riich iidrunge si und es zerstört hai, sprochlig assimiliert worde si und sich regionali Dialekt hai afo bilde, wo sich in die moderne romanische Sproche, Italienisch, Französisch, Spanisch, Katalanisch, Portugiisisch usw., entwicklet hai.

D Chille vo Rom mit ihrem Universitalitätsaaspruch het noch em Untergang vom Römische Riich s Spootlatiinische wiiter pflägt as universelli Kult- und Wüsseschaftssproch, aber au as Umgangssproch unter de Chillelüt in ganz Europa. Es het sich im Mittelalter in s Chillelatiinisch verwandlet, d Umgangssproch vo de Kleriker, wo de Humaniste, wo sich am klassische Latiinisch orientiert hai, verhasst gsi isch.

Dr Humanismus, wo sich in siim Bildigsideal an die antiki griechischi und römischi Kultur aglehnt het, het em Latiinische d Rolle von erä Lingua franca vo dr Wüsseschaft verleiht. Es isch d Sproch gsi, wo—in dr Uffassig vo de europäische Humaniste—jede bildete Mensch het müesse verstoh. Die Idee vom Latiinische as Fundamänt vo allem Wüsse isch, vor allem in de Chöpf vo de Geisteswüsseschaftler, noh im zwanzigste Johrhundert läbig gsi. D Naturwüsseschafte, wo dr Elfebeidurm nit as ihr natürligs Habitat agluegt hai, hai d Umgangssproche vorzoge, für zum ihri Ideä z verbreite. Französisch, Dütsch und Änglisch si im früehje zwanzigste Johrhundert die wichdigste Sproche gsi, in wele wüsseschaftligi Publikatione veröffentligt worde si. Noch em Zweite Wältchrieg hai d USA und d Sowjetunion klari Füehrerrolle in ihre Deil vo dr Wält gha, so dass im Weste s Änglische und in Osteuropa s Russische d linguas francas vo dr Wüsseschaft und dr Technik worde si.

S Latiinische het aber immer non ä Iifluss. Vili medizinische Fachusdrück, Name vo Pflanze und feschti Usdrück (ad acta etc.) sin latinisch. Für bstimmte Studierichtige ischs vo Vorteil oder sogar obligatorisch, Lati z beherrsche (Jura, Medizin, Theologie, Philosophie, Archäologie).

Vili Lüt dänke, Latinisch sig e usgstorbeni Sproch. Latinisch isch aber d Amtsproch vom Vatikan. Dorum gits au modärni Wörter (Computer, Isebahn etc.) uf Latinisch.

Latinisch het e klar strukturierti Grammtik, so bestöhn fascht alli Verbforme us em Schtamm und ere Ändig, es git nur wenig Zweiwortforme.

• primus - dr erschti
• prima - die erschti
• primum - s erschte
• domus - s Huus
• victor - dr Sieger
• servus - dr Sklav
• ridere - lache
• veni, vidi, vici - ich bi cho, ha gseh und gwunne
• Quid quid agis, prudenter agas et respice finem. - Egal, was du machsch, machs intelligänt und dänk ans Ändi!

D Wikipedia uff Latyn
S Wiktionary uff Latyn — e freis Wörterbüech
Wikisource uff Latyn — Quälletekscht

 Wikibooks: Latyn — Lern- und Lehrmaterialie

Wikiversity: Fachberych Latinistik — Kursmaterialie, Forschigsprojäkt und wüsseschaftlige Usdusch

• Ephemeris Nuntii Latini universi.