Freizüügikäit

Mit em Begriff Freizügigkäit mäint mä vor allem d Freihäit vo Lüt, ass si sich im ene andere Land as in iirem Heimetland döfe woone und schaffe. Wichdig für das isch, ass Personekontrolle abgschafft und d Bestüürigsgränze abbaut wärde, und dass d Lüt frei chönne iiri Aarbet uslääse, sich döfe niiderloo und ufhalte, ass d Usbildige anerkennt wärde und d Sozialversicherig gwäärläistet blibt. In dr Schwiz reedet mä im Zsämmehang mit de Bilaterale Verdrääg zwüsche dr Schwiz und dr EU mäistens vo Personefreizügikäit.

In dr Öiropäische Union isch d Persoonefreizügikäit sit 1993 äini vo de vier Grundfreihäite, näbe dr Waarevercheersfreihäit, dr Dienstläistigsfreihäit und em freije Kapital- und Zaaligsvercheer. Wo denn die nöije Mitgliidsländer dr EU bidrätte si, häi für iiri Bürger bis 2010 no gwüssi Iischränkige gulte. D Veriibarig vo dr Personenfreizügigkäit zwüsche dr Schwiz und dr EU isch im Raame vo de Bilaterale Verdrääg I am 1. Juni 2002 in Chraft drätte.

Immer wider emol si Abkomme zwüsche Staate, wo sich nooch stöön, abgschlosse worde, ass alli Bürger sich frei chönne beweege und niiderloo. So döfe britischi Bürger sich in dr irische Republik niiderloo und Iire in Groossbritannie. Au zwüsche de Mitgliider vom Nordische Root, Norwääge, Dänemark, Schweede, Finnland und Island, gits e sonigs Abkomme. Z Nöiseeland häi australischi Bürger s automatische Rächt sich im Land niiderzloo, d Rächt vo de Nöiseeländer z Australie si aber sit 2001 begränzt.

Scho 1798, wo zum erste Mol brobiert worde isch, e schwizerische Nazionalstaat z gründe, isch d Gliichberächtigung vo de Hindersasse uf s Dabeet cho, und d Bürgerschafte häi sich vilmol gweert drgeege, iiri Brivilegie müesse z däile. Drzue si no konfessionelli Ängst cho, won e Hufe katholischi und reformierti Kleriker Angst gha häi, ass sich öbbis an iire gschlossene Religionsgmäinschafte wurd ändere, wenn sich jede chönnt niiderloo, won er grad wetti. D Helvetik het d Freizüügikäit aber duuregsetzt und au d Schwiz vo dr Mediazioonszit het sä under em starke franzääsische Iifluss biibhalte.

Mit em Siig vo dr Reakzioon noch em Fall vom Napoleon, isch d Persoonefreizüügikäit im Bundesverdraag vo 1815 wider abgschafft worde. Die fortschrittligeri Helfti vo de Kantöön het 1819 under sich e Niiderlassigskonkordaat abgschlosse. 1833 häi die Liberale e Bundesreform vorgschlaage, wo vor allem an dr Niiderlassigsfreihäit gschiteret isch. D Hauptgegner si wider die katholisch-konservative Kräis gsi. So het s Zuger Briesterkapitel drvo gwarnt, ass wenn d Reform duurechiem, Reformierti und Juude sich bi iine chönnti niiderloo.

Au no in dr Bundesverfassig vo 1848 isch d Niiderlassigsfreihäit für Katholike in brotestantische und für Brotestante in katholische Kantöön eso radikal gsi, ass es die Freisinnige wo dr Doon agee häi, nit gwogt häi, das Rächt au de Juude z gee. Aber au de Christe, bsundrigs de arme, het mä e Züüglete in en andere Kanton vilmol schwer gmacht. So häi Obrikäite verlangt, as mä si wirtschaftligi Seriosidäät wur bewiise und e guete Löimund cha vorleege. En unsittlige Lääbenswandel, e stroofrächtligi Verurdäilig oder e Verschuldig häi chönne länge, ass mä wider in si Häimetgmäind zruggschiggt worde isch.

Die allerersti Volksabstimmig im Bundesstaat isch usglööst worde dur e Handelsverdraag mit Frankriich. Die franzöösische Juude häi nämlig d Niiderlassigsfreihäit scho lengeri Zit gha. Im Januar 1866 isch d Persoonefreizügigkäit für Juude knapp aagnoo worde, au wenn d Innerschwiz sich heftig drgeege gweert het.

D Dotalrevisioon vo dr Bundesverfassig vo 1874 het zwar d Stellig vo de kantonsfremde Niiderglassene verbesseret, wo scho denn e Drittel vo de Schwizer Bürger usgmacht häi. Aber es isch ere zum Bischbil nid glunge, im nöijen Ardikel 45 vo dr Bundesverfassig d s Abschiebe vo Armegnössige in iiri Häimetgmäind z verbiete.

D Persoonefreizüügikäit in dr Schwiz isch no lang e Brobleem bliibe. Das cha mä dra gsee, ass die mäiste indiwiduelle Beschwärde, wo zwüsche 1848 und 1914 bi de zueständige Bundesbehörde igräicht worde si, s Rächt uf Niiderlassig und d Rächt vo de Niidergloonige betrofe häi.

Noch em Erste Wältchrieg isch d Schwiz no konserwativer worde und d Persoonefreizüügikäit isch no sterker under Druck cho. Vor allem Juude, wo us em Oste igwanderet si, und Armi si betroffe gsi. E Volksiniziative für e Dotalrewisioon vo dr Bundesverfassig, wo hauptsächlig vo Fröntler und de katholische Jungkonservative dräit worde isch, het zum Ziil gha, d Niiderlassigsfreihäit für Juude, Faarendi und Sozialbedürftigi iizschränke. Die Iniyiatiive isch aber 1935 mit 72 Brozänt Näi-Stimme dütlig verworfe worde und nume Obwalde, Innerrhode, Kanton Freiburg und s Wallis häi s aagno.

S Säsonnieestatut, wo 1931 iigfüert worde isch und d Niiderlassigsrächt vo usländische Arbetschreft stark iigschränkt und iine dr Familienoochzug verbote het, het e noochhaltigi Wirkig entfaltet. 1987 si 114’640 Mensche drvo betroffe gsi. S Statut isch erst 2002 abgschafft worde, wo d Persoonefreizügikäit zwüsche dr Schwiz und dr EU iigfüert worde isch. Äänlig wie im Fall vo dr Niiderlassigsfreihäit für Juude 1866 het s au für Säsonarbäiter 2002 Druck vo usse brucht.

Aber au d Schwizer Bürger die volli Persoonefreizüügikäit für alli erst sit 1978. Bis denn isch s mööglig bllibe, armi Alti ins Bürgerasüül vo iirer Häimetgmäind zrüggzschaff. Vo denn aa gültet, ass jeede Schwizer sich an jeedem Ort im Land cha niiderloo.

• Josef Lang: Als die Personenfreizügigkeit nur für Christen galt. baz online, 20. Januar 2018.