Thukydides

Thukydides
Borsbeeld van Thukydides, in die Koninklike Ontario Museum, Toronto
Gebore	Θουκυδίδης ca. 460 v.C. edeem van Halimunte (Attica)
Sterf	ca. 397 v.C. Thrakië
Nasionaliteit	Antieke Griekeland
Beroep	Historikus, politikus, strategos
Bekend vir	Geskiedenis van die Peloponnesiese Oorlog

Thukydides (omstreeks 460 v.C. - omstreeks 395 v.C.) (Grieks: Θουκυδίδης, Thoukydídēs) was 'n Griekse historikus en die outeur van die Geskiedenis van die Peloponnesiese Oorlog, wat die verhaal vertel van die oorlog in die 5de eeu v.C. tussen Sparta en Athene tot en met die jaar 411 v.C. Thukydides is bekend as die vader van "wetenskaplike geskiedenis" weens sy streng standaarde vir die versameling van getuienis en ontleding wat betref oorsaak en gevolg sonder verwysing na die betrokkenheid van die gode, soos uitgestippel in die aanhef van sy werk.^[1]

Hy is ook al die vader van die skool van politieke realisme genoem, wat die betrekkinge tussen nasies beskou as magsgedrewe eerder as regsgefundeerd.^[2] Sy klassieke teks word steeds aan gevorderde militêre kolleges wêreldwyd bestudeer en die Meliese dialoog bly 'n invloedryke werk in die teorie van internasionale betrekkinge.

Breër gesien, het Thukydides belanggestel in insigte in die mensetoestand, wat menslike gedrag sou verklaar tydens krisisse soos 'n plaag, 'n volksmoord (soos toegepas teen die Meliërs) en burgeroorlog.

Ten spyte van sy statuur as historikus, is net beperkte besonderhede van Thukydides se lewe aan moderne historici bekend. Die mees betroubare inligting word verkry uit sy eie Geskiedenis van die Peloponnesiese Oorlog, wat sy nasionaliteit, herkoms en tuisoord uitlê. Thukydides lig ons in dat hy in die oorlog geveg het, die plaag opgedoen het, en verban is deur die demokrasie. Hy mog verder by die bestryding van die Samiaanse opstand betrokke gewees het.^[3]

Thukydides beskryf homself as 'n Athener, en vertel dat Olorus sy vader was, wat van die Atheense dêmos Halimous afkomstig was.^[4] Hy het die Plaag van Athene oorleef^[5] wat vir die dood van Perikles en baie ander Atheners verantwoordelik was. Hy lig ons verder in dat hy goudmyne in die Skapte Hyle besit het (letterlik: "Gedelfde bos"), 'n kusstreek van Thrakië, teenoor die eiland Thasos.^[6]

Thukydides skryf dat hy weens sy invloed in die Thrakiese streek, in 424 v.C. as strategos (generaal) na Thasos afgevaardig is. Tydens die winter van 424-423 v.C. het die Spartaanse generaal Brasidas Amphipolis aangeval, wat aan die Thrakiese kus geleë is, 'n halfdag se bootvaart wes van Thasos. Eukles, die Atheense kommandeur te Amphipolis, het Thukydides se hulp ingeroep.^[7] Brasidas, bewus van Thukydides se teenwoordigheid op Thasos en sy invloed by die inwoners van Amphipolis, en besorgd oor hulp wat ter see verskaf kon word, het vinnig opgetree en gematigde terme aan die Amphipolitane voorgehou in ruil vir hul oorgawe, wat dan aanvaar is. Gevolglik was Amphipolis met Thukydides se landing, reeds onder Spartaanse beheer.^[8] (Kyk Slag van Amphipolis)

Amphipolis was van aansienlike strategiese belang, en nuus van die oorgawe het groot konsternasie in Athene veroorsaak.^[9] Thukydides is daarvoor geblameer, maar hy het aangevoer dat hy nie te blameer was nie, aangesien hy bloot nie betyds kon arriveer nie. Weens sy mislukking om Amphipolis te beveilig is hy verban:^[10]

Dit was ook my lot om vir twintig jaar 'n banneling van my land te wees na my bevelvoering by Amphipolis; en deur my teenwoordigheid by albei partye, en meer spesifiek die Peloponnesiërs vanweë my verbanning, was ek bevoorreg om sake meer aandagtig waar te neem.

Danksy sy status as banneling van Athene, wat hom vrye besoekreg onder die Peloponnesiese bondgenote verleen het, was hy in staat om die oorlog uit die perspektief van albei kante waar te neem. In hierdie tyd het hy belangrike aanvoorwerk vir sy geskiedenis gedoen, aangesien, soos hy te kenne gee, sy onderneming gebaseer was op sy vooruitskouing dat die oorlog een van die omvangrykstes onder die Grieke sou wees.

Dit is al wat Thukydides omtrent sy eie lewe geskryf het, maar enkele verdere besonderhede is uit eietydse bronne verkrygbaar. Herodotos skryf dat Thukydides se vadersnaam, Όloros, met Thrakië en Thrakiese koninklikes verbind was.^[11] Thukydides het moontlik beskik oor 'n familieverband met die Atheense staatsman en generaal Miltiades, en sy seun Kimon, leiers van die ou aristokrasie wat ontwortel is deur die radikale demokrate. Kimon se oupa aan sy ma se kant het ook Olorus geheet, wat hierdie verband besonder waarskynlik maak. 'n Ander Thukydides het vroeër as die historikus gelewe, en het ook 'n Thrakiese verbintenis gehad, wat 'n familiekonneksie tussen hulle eweneens baie waarskynlik maak. Ten slotte bevestig Herodotos die belange van Thukydides se familie by die myne van Scapté Hýlē.^[12]

Deur samevatting van al die fragmentariese getuienis, blyk dit dat sy familie 'n groot landgoed in Thrakië besit het, wat selfs oor goudmyne beskik het, wat aan die familie aansienlike welvaart verleen het. Die sekuriteit en voortgesette voorspoed van die welgestelde landgoed moes formele bande met plaaslike konings of bewindhebbers genoodsaak het, wat die aanneming van die kenmerkend Thrakiese koningsnaam "Όloros" in die familie verklaar. Met sy verbanning het Thukydides hierdie landgoed sy permanente tuiste gemaak, en danksy die ruim inkomste uit die goudmyne, was hy in staat om hom toe te wy aan voltydse geskiedskrywing en navorsing, wat verskillende feitebesoeke ingesluit het. Effektief was hy toe 'n afgetrede man met uitgebreide kontakte en hulpbronne, wat toe reeds sy politieke en militêre loopbane agtergelaat het, en besluit het op befondsing van sy eie akademiese projek.

Die oorblywende getuienis rakende Thukydides se lewe word verkry uit latere, weliswaar minder betroubare antieke bronne. Volgens Pausanias, het iemand genaamd Oenobios geslaag om 'n wet te laat deurvoer wat Thukydides 'n terugkeer na Athene gegun het, dit vermoedelik 'n kort tyd na die stad se oorgawe en einde van die oorlog in 404 v.C..^[13] Pausanias sê verder dat Thukydides vermoor is op sy terugreis na Athene. Hierdie verslag is vir heelparty onoortuigend, aangesien aanduibare getuienis suggereer dat hy so laat as 397 v.C. gelewe het. Plutarchus voer aan dat sy oorskot na Athene teruggebring is waar dit in Kimon se familiegrafkelder geplaas is.^[14]

Die abrupte einde aan Thukydides se vertelling, wat in die middel van die jaar 411 v.C. onderbreek word, is tradisioneel geïnterpreteer as toeskryfbaar aan sy oorlye voor voltooiing van die boek, alhoewel ander verklarings ook voorgehou is.

Afleidings omtrent Thukydides se karakter kan slegs (met die nodige omsigtigheid) uit sy boek gemaak word. Sy sardoniese humorsin is deurgaans opvallend, soos wanneer hy, tydens sy beskrywing van die Atheense plaag, opmerk dat bejaarde Atheners 'n rympie sou onthou wat melding gemaak het van 'n "groot sterfte" wat met die Doriese oorlog gepaard sou gaan. Party het dan beweer dat die rympie eintlik oor 'n "groot gebrek" (limos) gehandel het, en toe slegs as "sterfte" (loimos) onthou is, weens die gevolglike plaag. Thukydides voeg dan by dat, indien 'n Doriese oorlog nogmaals sou uitbreek, dié keer slegs gepaard met groot gebrek, die rympie vir die juiste "gebrek" onthou sal word, terwyl enige bybetekenis van "sterfte" vergete sou wees.^[15]

Thukydides het Perikles bewonder, sy gesag oor die mense goedgekeur en 'n duidelike weersin laat blyk vir die demagoë wat sy opvolgers was. Hy het nòg die demokratiese gepeupel, nòg die radikale demokrasie wat deur Perikles ingelui is goedgekeur, maar het demokrasie onder beskikking van 'n goeie leier aanvaarbaar gevind.^[16] Thukydides se aanbieding van gebeure is oorwegend onbevooroordeeld; byvoorbeeld skat hy nie die ongunstige effek van sy eie mislukking by Amphipolis gering nie. By geleentheid egter, breek sterk hartstogte deur, soos in sy skrobberende taksering van die demagoë Kleon^[17][18] en Hyperbolos.^[19] Kleon word soms met Thukydides se verbanning in verband gebring.^[20]

Dat Thukydides opsigtelik deur die lyding inherent aan oorlog geraak is, en begaand was oor die vergrype waartoe mensenatuur onder sulke omstandighede geneig is, word onthul deur sy ontleding van die afgryse tydens die burgerlike konflik op Korkura,^[21] wat ook die frase insluit: "Oorlog is 'n geweldadige mentor" (Grieks: πόλεμος βίαιος διδάσκαλος).

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Geskiedenis van die Peloponnesiese Oorlog.

Thukydides was van mening dat die Peloponnesiese Oorlog 'n gebeurtenis van ongeewenaarde belang was.^[22] Sy bedoeling was om 'n verslag te gee van die gebeure van die laat-vyfde eeu wat sou dien as "'n besitting vir alle tye".^[23] Die geskiedenis word onderbreek naby die einde van die 21ste jaar van die oorlog en wei nie uit oor die finale konflikte daarvan nie. Hierdie faset van die werk suggereer dat Thukydides oorlede is met die skryf hiervan, en benewens dat sy dood onverwags was.

Na sy dood is Thukydides se geskiedenis in agt boeke onderverdeel: die moderne titel daarvan is Geskiedenis van die Peloponnesiese Oorlog. Sy groot bydrae tot geskiedenis en historiografie word vervat in hierdie een, intensiewe geskiedenis van die 27-jaar lange oorlog tussen Athene en Sparta, elk met hul onderlinge weermagte. Hierdie onderverdeling is waarskynlik uitgevoer deur bibliotekarisse en argivarisse wat self historici en geleerdes was, en besmoontlik by die Biblioteek van Alexandrië werksaam was.

Thukydides word allerweë gesien as een van die eerste ware historici. Soos sy voorganger Herodotos wat as "die vader van geskiedenis" bekend staan, heg Thukydides 'n hoë waarde aan ooggetuieverslae en skryf oor gebeure waarby hy waarskynlik self betrokke was. Hy het ook ywerig geskrewe dokumente nageslaan en onderhoude gevoer met deelnemers aan die gebeure wat hy opgeteken het. Anders as Herodotos, wie se stories dikwels leer dat dwase aanmatiging die gramskap van die gode ontlok, gee Thukydides nie erkenning aan goddelike ingryping in menslike belange nie.^[24]

'n Noemenswaardige verskil tussen Thukydides se tegniek vir geskiedskrywing teenoor dié van moderne historici is Thukydides se insluiting van omslagtige formele toesprake wat, soos hy self bevestig, literêre rekonstruksies is eerder as eintlike aanhalings van wat gesê is — of miskien, wat hy glo hulle behoort te gesê het. Het hy dit egter nie gedoen nie, sou die wese van wat gesê is miskien nooit bekend geword het nie — terwyl historici vandag 'n oorvloed dokumentasie soos geskrewe verslae, argiewe en klankopnames kan naslaan. Thukydides se metodiek sou gevolglik sy merendeels mondelingse verslae "red" van vergetelheid. Niemand weet vandag wat die werklike redenaarstyl van hierdie historiese figure was nie. Thukydides se herskepping handhaaf 'n heroïese, stilistiese register. 'n Gevierde voorbeeld is Perikles se begrafnisrede, wat kwistige eerbetoon vir die gesneuweldes en 'n apologie vir demokrasie insluit:

Want die aarde in sy omvang is die graftombe van roemryke manne; nie net word hulle herdenk deur suile en inskripsies in hul vaderland nie, maar in vreemde lande oorleef daar 'n ongeskrewe huldeblyk aan hulle, nie op stene gegraveer nie maar in die harte van manne.

Stylkundig benadruk die plasing van hierdie stofe ook die kontras met die daaropvolgende beskrywing van die plaag in Athene, wat in grafiese terme die afgryse van menslike sterflikheid uitbeeld, en daardeur 'n kragtige gevoel van geloofwaardigheid besorg:

Alhoewel baie onbegrawe gelê het, sou voëls en diere hulle nie aanraak nie, of sou vrek as hulle daaraan gevreet het […]. Die liggame van sterwende manne het oor mekaar gelê, en halfdooie skepsels het in die strate rondgeslinger en om al die fonteine saamgedrom, smagtend na water. Die heilige plekke wat as hul verblyf gedien het, het vol lyke gelê van dié wat daar die lewe gelaat het, onversteurd; want, aangesien die ramp alle perke oorskry het, het manne, in die onsekerheid oor hulle uitkoms, die eiendom van die gode met minagting bejeen, en wat die gode toekom in die wind geslaan. Al die begrafnissedes van voorheen is mee weggedoen, en die liggame is begrawe so goed hulle kon. Etlike mense het by gebrek aan die nodige middele, aangesien soveel van hul vriende reeds afgesterf het, net toegang tot die mees skaamtelose ter aarde bestellings gehad: hulle sou iemand voorspring wat sopas 'n lyk se brandstapel voorberei het, hul eie gestorwene op die vreemdeling se stapel werp en dit aan die brand steek; by tye is 'n afgestorwene ook bo op 'n reeds brandende lyk gewerp, en is dit so agtergelaat.

Thukydides het hom nie gewend tot bespreking van die kunste, literatuur of die sosiale milieu waarin die gebeure van sy boek plaasgevind, en waarin hy self grootgeword het nie. Hy het sy taak gesien as 'n verslag van 'n gebeurtenis, en nie 'n tydvak nie, en het uit sy weg gegaan om dewelke te verswyg wat na sy mening ligsinnig of ontersaaklik was.

Geleerdes sien Thukydides se geskiedenis tradisioneel as 'n erkenning en bybring van die les dat demokrasieë leierskap benodig, maar dat leierskap ook 'n gevaar vir demokrasie inhou. Strauss (in The City and Man) onderskei die probleem in die aard van Atheense demokrasie self, waaroor, na sy mening, Thukydides 'n inherent wyfelende standpunt ingeneem het: enersyds sou Thukydides se eie wysheid die voortvloeisel wees van die Perikleaanse demokrasie, wat die ontsluiting van indiwiduele waagmoed, ondernemerskap en 'n ondervraende gees sou bevorder, maar hierdie selde bevryding, in welke mate dit die aanwas van ongebonde politieke ambisie sou bevorder, het gelei tot imperialisme en, uiteindelik, burgerlike tweespalt.^[25]

Vir die Kanadese historikus Cochrane (1889–1945), bied Thukydides se nougesette toewyding aan waarneembare fenomene, sy fokus op oorsaak en gevolg, en streng uitsluiting van ander faktore 'n voorskou op 20ste-eeuse wetenskaplike positiwisme. Cochrane, die seun van 'n dokter, het gespekuleer dat Thukydides oorwegend (en veral waar hy die plaag in Athene beskryf) beïnvloed is deur die metodes en denkwyses van vroeë mediese skrywers soos Hippokrates van Kos.^[26]

Ná die Tweede Wêreldoorlog, het klassieke geleerde Romilly uitgewys dat die dilemma van Atheense imperialisme een van Thukydides se sentrale besorgdhede was en is sy geskiedenis geplaas in die konteks van Griekse denke oor internasionale politiek. Sedert die verskyning van haar studie, het ander geleerdes Thukydides se behandeling van realpolitiek verder ontleed.

Meer onlangs het geleerdes die persepsie van Thukydides as bloot "die vader van realpolitiek" bevraagteken. In stede aksentueer hulle die literêre kwaliteite van die Geskiedenis, wat hulle ressorteer onder die vertellende tradisie van Homeros en Hesiodos, en sien dit as besorgd oor die konsepte van geregtigheid en lyding soos dit by Plato en Aristoteles gevind word en deur Aischylos en Sophokles geproblematiseer word.^[27] Lebow beskryf Thukydides as "die laaste van die tragedieskrywers", en wys uit dat "Thukydides hom grootliks gewend het tot epiese digkuns en tragedie om sy geskiedenis op te stel, sodat sy komposisie in die vorm van 'n vertelling nie verbasend is nie."^[28] Volgens hierdie siening het die blinde en ongematigde gedrag van die Atheners (en tewens ook die ander deelnemers), alhoewel miskien 'n ingebore mensenatuur, hul rampspoed ten gevolg gehad. Gevolglik kon sy Geskiedenis dien as 'n waarskuwing aan toekomstige leiers om meer omsigtig te wees, deur hulle kennis te gee dat hulle aksies onder die loep geneem sal word met die objektiwiteit van 'n historikus, eerder as die vleitaal 'n kroniekskrywer.^[29]

Ten slotte is die vraag heel onlangs gestel of Thukydides nie grootliks, indien nie selfs grondig, oor die onderwerp van religie besorgd was nie. In teenstelling met Herodotos, wat die gode uitbeeld as aktiewe agente in menslike belange, skryf Thukydides die bestaan van die goddelike in geheel toe aan die behoeftes van die politieke lewe. Die gode word net gesien as werklikhede in die oordeel van manne. Religie as sodanig, word onthul in die Geskiedenis as nie bloot een soort sosiale gedrag tussen andere nie, maar as iets wat vervleg is met sosiale bestaan in sy omvang, en wat die voorkeur vir geregtigheid fasiliteer.^[30]

• "Maar, die manhaftigstes is sekerlik dié wat met die helderste begrip van wat voorlê, hetsy glorie of gevaar, dit sonder onderskeid tegemoet gaan."^[31]
• "Geregtigheid, in die verloop van die wêreld, is slegs 'n kwessie by magseweknieë, terwyl die sterkes doen wat hulle kan en die swakkes deurmaak wat hulle moet."^[32] — Aangehaal uit die Meliese dialoog (Strassler 352/5.89).
• "Dit is 'n algemene reël van mensenatuur dat mense diegene versmaai wat hulle goedhartig is, en opkyk na dié wat geen toegewings maak nie."^[33]
• "In vrede en vooruitgang is stadstate en enkelinge meer gemoedelik, want hulle trotseer nie plotselinge konfrontasies met dwingende behoeftes nie; maar oorlog verydel die toegang tot daaglikse noodsaaklikhede, en word 'n krue leermeester wat meeste manne se karakter reduseer na die vlak van hul welstand." (Strassler 199/3.82.2).
• "Die oorsaak van al hierdie euwels was die magswellus wat uit hebsug en ambisie gebore is; en hierdie passies was die aandrif vir geweld tussen partye wat eens teenstanders was."^[34]
• "Sodat, deur te swig voor drie van die grootste dinge, eer, vrees en gewin, ons die voogdyskap wat ons aangebied is aanvaar het, en nie wou afstaan nie, en mitsdien niks wat bewondering verdien verrig het nie, maar volstaan het by die gewoontes van manne."^[35]
• "Trouens neem manne te dikwels voor, in die uitvoering van hul wraak, om die voorbeeld te stel in die afskaffing van daardie algemene wette waarop almal kan vertrou vir behoud in teëspoed, eerder as om te volstaan by die handhawing daarvan tot die dag van onheil, wanneer die verdienstelikheid daarvan benodig mag word." (Strassler 201/3.84.3).
• "Dit is die gewoonte van die mensheid om aan sorgelose hoop hulle hunkering oor te laat, en om afdoende rede aan te voer om die voorwerp van hul weersin uit die weg te ruim." (Strassler 282/4.108.4).

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Thukydides.