Statebybel

Die Statebybel (of Statevertaling) is die eerste amptelike Nederlandse Bybelvertaling wat regstreeks uit die oorspronklike Hebreeus, Aramees en Grieks vertaal is. Die opdrag vir die vertaling is in 1618 gegee deur die Sinode van Dordrecht, wat die State-Generaal gevra het om vir die vertaling te betaal.

Tot in daardie stadium is gebruik gemaak van verskillende vertalings, onder meer die Bybelvertaling van Maartin Luther in Hoogduits. Dit is egter as ’n Lutherse interpretasie beskou. Vroeër het reeds Bybels in Nederlands verskyn, soos die Delftse Bybel (1477), Lieveldtbybel (1526), die Biestkensbybel (1560) en die Deux-Aesbijbel (1562), maar dit was vertalings van vertalings en enigsins onvolledig. Die Leuvense Bybel (1548) is ’n lang tyd deur die Rooms-Katolieke Kerk goedgekeur as ’n katolieke vertaling. Die sinode het’n goeie, eie (hervormde) vertaling nodig geag na die voorbeeld van die Engelse Authorised Version (die King James-Bybel, 1611), wat so na moontlik aan die brontale was. Vir die Ou Testament was dit Aramees en Hebreeus en vir die Nuwe Testament Grieks.

Die State-Generaal het in 1626 ooreengekom om aan die versoek van die Sinode te voldoen, waarna die vertalers aan die werk kon spring. Die vertaalwerk is in Leiden onderneem. In 1635 was die Statevertaling gereed en in 1637 het die Staat dit amptelik goedgekeur. Die stad Leiden het 2500 gulde betaal vir die oktrooi om die Bybel in Leiden te laat druk. Tussen 1637 en 1657 word ’n halfmiljoen eksemplare uitgegee. Tot vandag toe bly die Statebybel gesaghebbend in sommige Protestantse kerke.

Tydens die dertiende sitting van die Dordtse Sinode op 26 November 1618 is die vertalers aangewys. Johannes Bogerman, Willem Baudartius en Gerson Bucerus sou die vertalers van die Ou Testament wees. Hulle moes kantaantekeninge maak by die vertaling om telkens te verduidelik waarom hulle ’n bepaalde vertaling gekies het. Vir die Nuwe Testament en die Apokriewe boeke is Jakobus Rolandus, Herman Faukelius en Petrus Cornelisz as die vertalers aangewys. Herman Faukelius en Petrus Cornelisz is oorlede selfs voor hulle met die vertaling kon begin. Daarom word hulle werk oorgeneem deur Festus Hommius en Antonius Walaeus. Die Sinode het ook opsigters aangestel wat die vertaling moes nagaan.

Buiten op die godsdienstige gebied, het die Statebybel ook op taalkundige en politieke terrein ’n groot invloed. Die taal van die Statebybel vorm die grondslag van Standaardnederlands, wat in die 17de eeu ontwikkel het en wat as belangrike instrument in die kulturele eenwording van Nederland opgetree het. Standaardnederlands van die 17de eeu vorm ook die grondslag van hedendaagse Afrikaans en daarom het die Statebybel ook ’n groot invloed op Standaardafrikaans gehad.

In Suid-Afrika was dit die Bybel waarmee Jan van Riebeeck na die Kaap gekom het, die Bybel wat die Voortrekkers met hulle saam die binneland ingeneem het en die Bybel wat al die Afrikaanse kerke tot met die aanvaarding van die Afrikaanse Bybelvertaling in 1933 gebruik het. By gebrek aan formele onderwys in veral die binneland, was dit ook dikwels al boek wat kinders onder oë gekry het en by uitstek die boek waaruit hulle leer lees het.

1 Korintiërs 13:1-3 in onderskeidelik die Statebybel, die ou Afrikaanse vertaling (1933/'53) en die nuwe Afrikaanse vertaling (1983):

¹Al ware het, dat ik de talen der mensen en der engelen sprak, en de liefde niet had, zo ware ik een klinkend metaal, of luidende schel geworden. ²En al ware het dat ik de gave der profetie had, en wist al de verborgenheden en al de wetenschap; en al ware het, dat ik al het geloof had, zodat ik bergen verzette, en de liefde niet had, zo ware ik niets. ³En al ware het, dat ik al mijn goederen tot onderhoud der armen uitdeelde, en al ware het, dat ik mijn lichaam overgaf, opdat ik verbrand zou worden, en had de liefde niet, zo zou het mij geen nuttigheid geven.^[1]

¹AL sou ek die tale van mense en engele spreek, en ek het nie die liefde nie, dan het ek ’n klinkende metaal of ’n luidende simbaal geword. ²En al sou ek die gawe van profesie hê en al die geheimenisse weet en al die kennis, en al sou ek al die geloof hê, sodat ek berge kon versit, en ek het nie die liefde nie, dan sou ek niks wees nie. ³En al sou ek al my goed uitdeel, en al sou ek my liggaam oorgee om verbrand te word, en ek het nie die liefde nie, dan sou dit my niks baat nie.^[2]

¹Al praat ek die tale van mense en engele, maar ek het geen liefde nie, het ek 'n stuk klinkende metaal, 'n galmende simbaal geword. ²Al het ek die gawe van profesie en ken ek al die geheimenisse en besit ek al die kennis, en al het ek al die geloof om berge te versit, maar ek het geen liefde nie, dan is ek niks. ³Al deel ek al wat ek het aan ander uit, en al gee ek my liggaam prys om my daarop te kan beroem, maar ek het geen liefde nie, baat dit my niks.^[3]

• Jonckheere, W.F.: Die Nederlandse Statebybel. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis, Kuns en Kultuur. April 1979, jaargang 28, nr. 2