Marita Napier

Marita Napier
Die Suid-Afrikaanse operasangeres Marita Napier, afgeneem op 'n vlug na Delhi.
Agtergrondinligting
Gebore	16 Februarie 1939 Johannesburg, Suid-Afrika
Sterf	10 April 2004 Kaapstad, Suid-Afrika
Beroep(e)	Operasangeres

Marita Napier (gebore Johannesburg 16 Februarie 1939, oorlede Kaapstad 10 April 2004) was een van die grootste Suid-Afrikaans operasangers van die 20ste eeu. Sy het op al die vernaamste operafeeste in Europa gesing – onder meer Bayreuth, Aix-en-Provence, Verona, München, Wiener Festwochen en Maggio Musicale Florence, asook in die voorste operahuise soos dié van Hamburg, München, Berlyn, Wene, La Scala (in Milaan), Parys, Covent Garden (in Londen), Liceo, Teatro Colon, San Francisco en die Metropolitan (in New York).

Marita (gebore Jacobs) was die derde van vier kinders uit 'n musikale gesin. Haar vader het viool bespeel en haar moeder het graag gesing. Reeds op driejarige leeftyd begin sy met balletlesse saam met haar ouer suster. Later het sy na klavierlesse oorgeskakel en haar eerste onderrig en musiekagtergrond by Olive Lieberitz gekry. Hoewel sy op skool nie veel aan solosang deelgeneem het nie, het sy en haar suster Ena soms in streekskunswedstryde duette gesing. Sy het aan die Hoërskool D.F. Malan (destyds die Hoërskool Crosby) in die Johannesburgse voorstad Crosby gematrikuleer. Ná skool sluit sy haar aan by die Neerlandia-koor en begin in die openbaar as 'n solis optree. Sy hou met haar sanglesse vol, eers by Margaret Roux en later by Stella Cavalli. In dié tyd bevriend sy die musiekman Maartin Coetzee, wat toe by die SAUK gewerk het.

Sy woon ook 'n konsert by van 'n sangeres wie se tegniek haar só betndruk dat sy navraag doen en vasstel die sangeres se leermeester is professor Theo Lindenbaum in Detmold, 'n stadjie in die Duitse staat Noord-Rynland-Wesfale. Marita stuur 'n oudisieband aan hom en hy aanvaar haar dadelik as student. Sy spaar twee jaar lank terwyl sy in 'n kantoor werk en kan uiteindelik in 1965 Duitsland toe gaan met behulp van 'n skenking van die Ernest Oppenheimer-trustfonds. Deon Knobel skryf in Die Burger van 23 April 2004: “Marita het my vertel hoe sy ná enkele weke by Lindenbaum besef het dat sy haar ware roeping gevind het. Daarvoor het sy alles opgeoffer en volgens Ena selfs deeltyds in 'n konfytfabriek gewerk om vir haar lesse te betaal.” Tog skryf haar vriend, die Kaapse koorleier, orrelis en stemafrigter Danie Theron, kort na haar dood in Die Burger Marita was aan kafeïen verslaaf, maar het opgemerk: “Dis snaaks dat koffie nooit so lekker smaak soos dit ruik nie.” “’n Uitlating wat sy telkens met haar loopbaan vergelyk het. Die een groot operahuis en konsertsaal ná die ander is verower, maar die bevrediging wat sy verwag het, was baie selde daar.” Marita het vir hom gesê: “Ek het so min gesien, want ek is van die lughawe na die hotel, na die teater en weer vort.”

Voor haar vertrek na Duitsland het sy haar aangesluit by 'n sangkwartet wat aan talle koraaluitvoerings van werke van Johann Sebastian Bach en Georg Friedrich Händel deelgeneem het. Luidens een bewering was twee ander lede van die kwartet se van ook Jacobs en omdat sy nie van plan was om 'n sololoopbaan te bou nie, maar eerder verwag het sy sou lid van die kwartet bly, het Marita besluit om haar van na "Napier" te verander ten einde verwarring te voorkom. Haar suster Ena het egter gesê Marita het alle beskikbare inligting oor internasionale sangers nagegaan om seker te maak dat sy nie sou sing onder 'n naam wat verwarring kon veroorsaak nie. Niemand weet egter wat haar op “Napier” laat besluit het nie. Volgens 'n onderhoud met Sandra Prinsloo was dit 'n van uit die familie.

Met haar vertrek uit Suid-Afrika besluit sy om haar sangloopbaan twee jaar te gun: as sy dan nog nie 'n deurbraak gemaak het nie, sou sy terugkeer om haar as fisioterapeut te bekwaam. In 1966 het sy in Bielefeld as enigste sopraan in 'n Bach-konsert op. Op grond hiervan word sy gevra om oudisies vir drie operahuise te doen. Sy slaag al drie en kies Bielefeld, waar sy onder meer die volgende rolle vertolk:

• Venus in Tannhäuser (van Wagner)
• Abigaile in Nabucco (van Verdi)
• Brünnhilde in Die Walküre (van Wagner)
• Agathe in Der Freischütz (van Carl Maria von Weber)
• Amelia in Un ballo in maschera (van Verdi)
• Lady Macbeth in Macbeth (van Verdi)
• Tweede Hofdame in Die Zauberflöte (van Mozart)

Tydens die repetisie vir laasgenoemde opera het sy haar toekomstige man, liriese tenoor Wolfram Assmann, ontmoet, wat die rol van Tamino vertolk het. Hulle is kort daarna getroud, maar selde saam opgetree voor sy aftrede enkele jare daarna.

Sy het drie jaar by Lindenbaum onderrig ontvang en mettertyd het die aanbiedings om op te tree, begin inkom. Haar eerste Europese deurbraak was toe sy die sopraan-hoofrol in Carl Orff se "Carmina Burana" in Dijon, Frankryk, gesing het. Daarna het sy aan 'n fees deelgeneem vir jong sangers, waar sy in Guiseppe Verdi se "Requiem" saam met die tenoor Edward Sooter opgetree het. Kort na die fees is sy uitgenooi om saam met die bariton Dietrich Fischer-Dieskau in Johann Sebastian Bach se Kersoratorium in Bielefeld te sing.

Dié optrede is goed ontvang en het die weg gebaan vir haar eerste voltydse kontrak-aanbod (van Bielefeld se operahuis), maar voor sy dit kon aanvaar het die direkteur van Lübeck se operahuis vir haar 'n kontrak aangebied om die daaropvolgende seisoen die rol van die Marschallin in al dié operahuis se opvoerings van Richard Strauss se Der Rosenkavalier te sing. Sy het egter Bielefeld se aanbod aanvaar, omdat sy só nader aan haar musiekonderwyser kon wees.

Haar eerste optrede in die VSA was as Sieglinde in Wagner se Die Walküre vir die San Francisco Opera met Jess Thomas as Siegmund. Die resensente is ekstaties. Die dirigent Seiji Ozawa vra haar daarna om Mahler se Agtste Simfonie (“Simfonie van Duisend”) saam met hom te doen. Sy was nog betreklik onervare en het die werk nog nie vantevore gehoor nie, maar leer dit binne vier dae. Die ontvangs is ewe geesdriftig. Ozawa beveel haar by Wolfgang Sawallisch aan as Sieglinde vir 'n opvoering in La Scala in Milaan.

Napier kom in 1976 Suid-Afrika toe vir haar debuut in haar geboorteland as Senta in Richard Wagner se Der fliegende Holländer in Kaapstad. In 'n huldeblyk op 6 Mei 2004 skryf Thys Odendaal in Beeld: "Onderweg na Kaapstad vir die debuut in haar eie land . . . het 'Riets', soos Ma Skattie haar genoem het, die Johannesburgse media te woord gestaan, vars van haar eerste internasionale triomf in Bayreuth, as Sieglinde in Wagner se Die Walküre. As prima donna het sy die pers in die BBP-sitkamer voor flitsende kameras en skerp TV-ligte ontmoet. Sy vra 'n sigaret, 'verkieslik Camel', en toe 'n glas 'gin&tonic' . . . pragtig geklee in 'n wyerandhoed en luiperdkoltabberd. Nie baie spraaksaam nie. Wydoog, en die glimlag breed. Rook en 'n operastem gaan nie saam nie, het iemand onseker opgemerk. Sonder aarseling kom die droë antwoord: 'Smoking is bad for the voice, but singing is even worse." Dit is die 'laidback'-humor wat Napier as sanger én mens gekenmerk het." Op eie bodem het sy in Februarie 1985 vir die destydse Truk as Isolde in Wagner se Tristan und Isolde gesing en kort daarna in Bloemfontein Abigaille in Guiseppe Verdi se Nabucco vir die ingebruikneming van die Sand du Plessis-teater. In die Staatsteater in Pretoria was sy ook te sien as onder meer Turandot en as Santuzza in Cavalleria Rusticana van Mascagni.

Deur die jare het sy gereeld plaaslik opgetree, onder meer in:

• Fidelio
• La forza del destino
• Die Walküre
• Cavalleria Rusticana
• Macbeth (van Guiseppe Verdi)
• Sacred Bones (van Roelof Temmingh)
• Turandot (haar mees gevierde rol)
• Idomeneo
• Lohengrin
• Nabucco

Die rolle wat Marita die meeste vertolk het, is onder meer Senta (in Richard Wagner se Der Fliegende Holländer, Chrysothemis (in Richard Strauss se Elektra), Leonore (in Beethoven se Fidelio) en Ariadne (in Strauss se Ariadne auf Naxos). Haar gunstelingrolle was laasgenoemde en die Keiserin in dieselfde komponis se Die Frau ohne Schatten. Later jare het sy dikwels die rol van Turandot in Puccini se gelyknamige opera vertolk.

Marita het haar grootste roem verwerf as vertolker van Strauss en Wagner se musiek. Sy het in 19 produksies van Wagner se Ring der Niebelungen opgetree: in die Metropolitan, La Scala, Covent Garden, San Francisco, Bayreuth en die Weense Staatsopera.

In haar loopbaan het Marita die verhoog met wêreldberoemde sangers soos Birgit Nilsson, Christa Ludwig, Placido Domingo en Leonie Rysanek (as wie se opvolger sy in 'n stadium beskou is) gedeel. Sy het ook saam met die bekendste dirigente soos Karl Böhm, Zubin Mehta en Wolfgang Sawallisch gewerk, maar nie Herbert von Karajan nie. Hy het haar vroeg in haar loopbaan gevra om die Koningin van die Nag in Mozart se Towerfluit te sing, wat sy van die hand gewys het. Hy het haar nooit weer vir 'n rol gevra nie.

Sy het haar uiteindelik in Kaapstad gaan vestig waar sy sanglesse aangebied en in plaaslike operaproduksies gesing het.

Marita Napier se gedenkdiens is in April 2004 in die St. George-katedraal in Kaapstad gehou. Haar vriend Johan Liebenberg sê in Rapport van 11 April 2004: "Haar begrafnisdiens . . . sal 'n huldeblyk wees aan die wonderlike mens wat sy was. Hoewel sy nie Anglikaans was nie, het sy reeds 'n paar jaar gelede haar begrafnis daar beplan." Die eenvoudige seremonie is gelei deur vader Lyle Redelinghuys. Van haar vriende en kollegas wat haar talenten en karaktertrekke op besonderhede wyse geskilder het, was haar jare lange medewerker Weiss Doubell indertydse direkteur van die Roodepoortse stadskouburg. Deon Knobel skryf in Die Burger van 23 April daardie jaar: “Vader Lyle het sy rede in die begrafnis afgesluit met 'n verwysing na die aartsbiskop van Kantelberg se woorde by die begrafnis van die Britse koninginmoeder in 2002 en dit op Marita van toepassing gemaak: dat sy geliefd was juis omdat sy haarself aan ons gegee het, so gewillig en so mildelik. Noudat die son gesak het, vloei van die warmte wat sy aan ons gegee het na haar terug.”

Resensent Thys Odendaal skryf in ‘’Beeld’’ van 6 Mei 2004 dat Marita Napier welbelese was, dol op poësie, graag gefliek het en ywerig beeldende kuns versamel het. “Sy het haar landgenote gerespekteer: het Nellie du Toit as stemraadgewer ingeroep toe sy 'n probleem ondervind het en Emma Renzi bewonder vir haar enorme kennis van opera en haar mededeelsaamheid.” Hy skryf sy het 'n 27 jaar lange stryd teen kanker gevoer, maar was meer besorg oor die lot van die mense agter die Ystergordyn: “Sy het graag in Praag gaan sing, want dan kon sy blikkieskos vir die gehore insmokkel.”

Haar vriend, die Kaapse koorleier, orrelis en stemafrigter Danie Theron, skryf kort na haar dood in Die Burger dat Marita alles amper perfeksionisties en beheersd gedoen het en dat dit haar help ontwikkel het in die kunstenaar wat sy was. “Dissipline was haar wagwoord. En baie harde werk. Terselfdertyd het dit haar baie ontoeganklik gemaak, want situasies is altyd in toom gehou. Daarom was dit lekker as sy nou en dan net laat loop het. Soos 'n paar jaar gelede met haar verjaardag. Dit was 'n snikhete dag in Februarie. Marita het onthaal en was warm van kook en drankies vir al haar gaste aandra. Die volgende oomblik laat val sy alles en storm met klere en al die swembad in.”

Sy was 'n baie privaat mens. Theron skryf: “Sy het selde enigiets van haar laat deurskemer. Dit was eers in die laaste paar maande, toe sy besef het die kanker gaan die oorhand kry, dat sy begin oopmaak en oor haar diep menslike behoeftes en belange begin praat het.” Sy was volgens hom iemand van wie 'n mens maklik gehou het danksy haar sagtheid en rustigheid, maar sy kon jou ook met haar lang stiltes ontsenu. Odendaal beaam dit: “As mens was sy stil, soms afsydig, en kon lank in 'n geselskap sit en net waarneem. Skielik, asof van nêrens, kon sy 'n lagbui skaars bedwing.” Nietemin skryf hy ook: “Napier was 'n unieke, gul mens en sanger, volkome toegewyd aan haar kuns en vriendekring. Baie spesiaal.”

• Oor hoekom sy teruggekom het Suid-Afrika toe: "Hoe ouer 'n mens word, hoe sterker wil jy iewers behoort. My vaste basis was jare lank München, Duitsland, maar soms was in die bestek van 'n hele jaar net vir 'n maand, soms selfs net tien dae, daar.
• Oor jong Suid-Afrikaanse sangers: "Ek vind die opleiding hier goed, maar die houding van jong sangers nie baie wenslik nie. Hulle staan en wag dat iemand hulle iets aanbied . . . As jy nie die moed en krag het om die saak alleen aan te pak nie, sal jy in elk geval daar oorkant misluk. Daar moet geen twyfel in jou gemoed wees oor wat jy wil doen nie."
• Oor wat haar in die sangwêreld betower: "Die feit dat 'n mens nooit klaar leer nie. My stem ontwikkel nou nog. En die eienaardige ding is dat jy al hoe meer talent ontwikkel hoe harder jy werk. Suiwer 'gawe' is 'n mite."
• Oor hoogtepunte en mislukkings: "Ek het my vernaamste deurbraak op 29 in San Francisco gemaak met Wagner se Der Ring des Niebelungen. Verdi se Macbeth waarin ek Lady Macbeth gesing het, was 'n blaps. Die rol was net vir my nie. Ek kan dieselfde sê van Vitellia in die Weense Staatsopera.
• Oor bewondering vir ander operasangeresse: "Ek kan nie sê dat ek ooit 'n Maria Callas sou wou wees nie, want sy was uniek; iemand wat jy net een keer in 'n leeftyd teëkom. Ek het groot respek vir die Sweedse sopraan Birgit Nilsson. Sy het gewerk met die stem wat sy tot haar beskikking gehad het – sy het nooit aan haar stemkwaliteit probeer verander nie."
• Oor haar sterkste punt: "My toneelspeelvermoë, die dravermoë van my stem en my diksie is my beste eienskappe. Ek het ook geleer dat dit beter is om krisisse en konflik op die verhoog af te weer deur die kwessie in jou kleedkamer met die betrokke party aan te roer, en nie 'n bohaai op die verhoog op te skop nie. 'n Mens moet nooit iemand anders se respektabelheid aantas in die teenwoordigheid van die orkes en ander sangers nie. Daar's ook die sagte manier. Boonop is dit sleg om vyande te maak omdat jy werkgeleenthede kan inboet."
• Oor die eise van die hoë sport wat sy in haar loopbaan bereik het: "'n Mens moet leer om te vrede alleen te wees met 'n boek en 'n bord rommelkos. Want dis wat die eerste ure van die nag ná 'n opvoering gewoonlik behels terwyl ek afwen en die res van die stad slaap."
• Oor kritiek: "'n Mate van dikvelligheid is noodsaaklik vanweë die – soms – ongevoelige aanmerkings wat jy moet aanhoor. Omdat dit 'n openbare bedryf is, dink party mense jy is openbare besit en hulle kan maar happe uit jou neem. Soms om ná 'n vertoning te sê "that was not too bad . . ." Al het ek my uiterste bes gedoen; 'n mens lewer immers altyd jou beste. En hoe wens ek ek word net een keer na 'n ete genooi waar niemand sê: 'Ek het ook 'n goeie stem gehad, ek sou ook 'n operasanger kon wees as dit nie was vir sus of so nie!'"
• Oor sang en rook: "Toe ek as jong sopraan Duitsland toe is, het ek doelbewus begin rook om minder slym op die stembande te hê omdat Europa se verhoogde klammigheid my pal siek gehad het. Maar hier (in Suid-Afrika) moet ek heelwat minder rook."

Onder haar internasionale CD-opnames is die Koorsimfonie (nr. 9) van Beethoven onder leiding van Ozawa, Schoenberg se Gurrelieder met Pierre Boulez as dirigent, sowel as Das Rheingold (Fricka onder Janowski) en Die Walküre (Gerhilde onder Levine) en Kurt Weill se Der Zar lässt sich photographieren. Daar bestaan ook 'n 1973 lewendige opname waarin Marita Venus in Wagner se Tannhauser saam met die dirigent Otmar Suitner sing. Daar bestaan ook 'n aantal Suid-Afrikaanse opnames van opvoerings en talle roofopnames.

• Grammy-toekenning (saam met die res van die rolverdeling) vir haar vertolking van Gerhilde op die CD-stel van Die Walküre vir Deutsche Grammophon, in 1989 in die Metropolitan, New York, opgeneem.
• 'n Erepenning van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns.
• 'n Spesiale toekenning op die KKNK in 2002.
• Sy is die eerste en een van net vier Suid-Afrikaners wat al die operawêreld se Grand Slam voltooi het met hoofrolle in die Metropolitan (in 1986/1987 teenoor Placido Domingo), La Scala in Milaan (1972), Covent Garden in Londen (1974) en die Weense Staatsopera (1975).
• Word in 1989 in Beijing die sanger wat tot in daardie stadium voor die grootste TV-gehoor (sowat 500 miljoen) gesing het tydens 'n toer met die Metropolitan-geselskap.
• Die Amerikaanse operapers wys haar in 1977 aan as “The Voice of America” vir haar vertolking van Senta in “Wagner” se ‘’Der fliegende Holländer’’ in San Francisco.

Beethoven:

• Fidelio: Leonore
• Leonore: Leonore

D'Albert:

• Tiefland: Marta

Mascagni:

• Cavalleria Rusticana: Santuzza

Humperdick:

• Hänsel und Gretel: Die heks en Gertrude

Jánaček:

• Jenufa: Jenufa

Mozart:

• Idomeneo: Elettra
• Die Zauberflöte: Tweede Hofdame en Koningin van die Nag
• Don Giovanni: Donna Anna
• La clemanza di Tito: Vitellia

Offenbach:

• Tales of Hoffmann: Gulietta

Puccini:

• Turandot – Turandot
• Tosca – Tosca
• La Bohéme – Mimi

Strauss:

• Ariadne auf Naxos: Ariande
• Elektra: Elektra, Chrysothemis
• Die Frau ohne Schatten: die Keiserin
• Feuersnot: Demut

Temmingh:

• Sacred Bones: Bessy

Verdi:

• Aïda: Aïda
• Il Trovatore: Leonora
• La forza del destino: Leonora
• Macbeth: Lady Macbeth
• Nabucco: Abigaille
• Un ballo in maschera: Amelia

Wagner:

• Das Rheingold: Freia
• Die Walküre: Sieglinde, Brünnhilde, Helwige, Gerhilde
• Siegfried: Brünnhilde
• Götterdämmerung: Gutrune en Brünnhilde
• Die Meistersinger von Nüremberg: Eva
• Tannhäuser: Venus en Elizabeth
• Tristan und Isolde: Isolde
• Der fliegende Holländer: Senta
• Lohengrin: Elsa, Ortrud

Weber:

• Agathe – Der Freischütz

Weill:

• Der Zar lasst sich fotografieren: Falsche Angele

• South African Classical Singers
• "Die Burger"^{[dooie skakel]}

• Lys van Suid-Afrikaanse musikante

• Opnames van Marita Napier te koop op Arkivmusic.com