Katte in Antieke Egipte

Katte in Antieke Egipte is langer as 3 000 jaar in die sosiale en godsdienstige praktyke van Antieke Egipte uitgebeeld. Verskeie Antieke Egiptiese gode, soos Mafdet, Bastet en Sechmet wat geregtigheid, vrugbaarheid en mag verteenwoordig het, is geteken en in beeldhouwerk met katagtige koppe uitgebeeld. Die godheid Moet is ook as 'n kat uitgebeeld en in die geselskap van 'n kat getoon.

Sedert minstens die 1ste Dinastie van Egipte is katte vir die doodmaak van giftige slange en die beskerming van die farao geprys. Geraamtes van katte is gevind tussen begrafnisrelieke wat uit die 12de Dinastie dateer. Die beskermende funksie van katte word in die Egiptiese Dodeboek aangedui, waar 'n kat die godheid Ra en die voordele van die son vir die lewe op aarde verteenwoordig. Katvormige dekorasies wat tydens die Nuwe Ryk van Egipte gebruik is, is aanduidend daarvan dat die katkultus ook in die daaglikse lewe gewilder geraak het. Wanneer die godheid Bastet uitgebeeld is, het katte dikwels deel van die uitbeelding gevorm.

Katbegraafplase by die argeologiese terreine Speos Artemidos, Boebastis en Saqqara is etlike eeue lank gebruik. Dit het 'n groot aantal katmummies en katstandbeelde gehad, wat nou wêreldwyd in museumversamelings uitgestal word. Onder die gemummifiseerde diere wat in Giza opgegrawe is, was die vaalboskat (Felis lybica) die algemeenste kat, gevolg deur die moeraskat (Felis chaus).^[1] In die lig van die groot aantal katmummies wat in Egipte gevind is, was die katkultus beslis belangrik vir die ekonomie van die land, omdat dit die teel van katte, sowel as 'n handelsnetwerk vir die verskaffing van voedsel, olies en hars vir balseming vereis het.

Mafdet was sover bekend die eerste godheid in Antieke Egipte met die kop van 'n kat. Gedurende die 1ste Dinastie (2920-2770 v.C.) is sy in die farao se kamers as 'n beskermer teen slange, skerpioene en onheil beskou. Sy is ook dikwels met die kop van 'n luiperd (Panthera pardus) uitgebeeld.^[2][3] Sy was veral prominent tydens die bewind van Den.^[4]

Die godheid Bastet is vanaf minstens die 2de Dinastie (2890 v.C.) bekend. Sy is met die kop van 'n leeu (Panthera leo) uitgebeeld. Seëls en klipkruike met haar naam op is in die grafkelders van die farao's Chafra en Nioeserre gevind, wat daarop dui dat sy sedert die middel van die 30ste eeu v.C., gedurende die 4de en 5de Dinastie, as beskermer beskou is.^[5] 'n Muurskildery in die begraafplaas van die 5de Dinastie by Saqqara toon 'n klein katjie met 'n halsband, wat daarop dui dat getemde vaalboskatte teen die 26ste eeu v.C. in die farao se kwartiere aangehou is.

Amulette met katkoppe het tydens die 21ste eeu v.C., tydens die 11de Dinastie, gewild geword. 'n Muurskildery uit hierdie periode, in die grafkelder van Baqet III, beeld 'n kat uit wat tydens 'n jagtoneel 'n rotagtige knaagdier konfronteer.

'n Graf in die nekropolis Umm El Qa'ab het 17 katgeraamtes opgelewer wat uit die vroeë 20ste eeu v.C. dateer. Langs die geraamtes was daar klein potjies, waarin vermoedelik melk vir die katte was. Verskeie grafskilderye by die nekropolis van Thebe toon katte in huishoudelike tonele. Hierdie grafte het aan adellikes en hooggeplaaste amptenare van die 18de Dinastie behoort, en is in die 15de en 14de eeu v.C. gebou. Die muurskilderye toon 'n kat wat tydens 'n buffet onder 'n stoel sit en vleis of vis eet. In sommige van die tonele word katte saam met 'n gans of 'n aap uitgebeeld. Katte in jag- en voëljagtonele is nog motiewe wat by herhaling in die muurskilderye van die grafkelders by Thebe verskyn.

Die eerste aanduiding van die mummifisering van 'n kat waarvan kenners bewus is, is gevind in 'n uitvoerig gekerfde kalksteensarkofaag van omstreeks 1350 v.C. Daar word aanvaar hierdie kat was prins Toetmoses se geliefde troeteldier.

Vanaf die 22ste Dinastie, teen ongeveer die middel van die 950's v.C., en daarna het die godheid Bastet en haar tempel in die stad Boebastis in gewildheid toegeneem. Sy is op daardie stadium met net 'n klein katkop uitgebeeld.^[5] Huishoudelike katte (Felis catus) is toenemend aanbid en as heilig beskou. Wanneer hulle doodgegaan het, is hulle gebalsem, in kiste geplaas en in katbegraafplase begrawe.^[6] Die huiskat is beskou as 'n lewende inkarnasie van Bastet, wat die huishouding teen graanvretende diere beskerm het. Daarteenoor is die godheid Sechmet, met 'n leeukop, aanbid as die beskermer van die farao's. Gedurende die regering van farao Osorkon II in die 9de eeu v.C. is die tempel van Bastet met 'n feesvieringsaal vergroot. In hierdie tydperk was daar katstandbeelde en katbeeldjies van verskillende groottes en materiale, insluitend uitgeholde gegote brons, albas en faïence.^[7]

Die mummifisering van diere het tydens die Laat Tydperk van Antieke Egipte, van 664 v.C. af, toenemend gewild geword. Mummies is as offerandes vir die godhede gebruik, meestal tydens feesvieringe of deur pelgrims. Katakombes in die nekropolisse Boebastis, Saqqara en Beni Hasan wat uit die tydperk van die Nuwe Ryk van Egipte dateer, is herbruik as begraafplase vir mummies wat aan Bastet geoffer is.

In die middel van die 5de eeu v.C. het Herodotos die jaarlikse fees in die Boebastis-tempel beskryf as die grootste in die land. Dit is deur 'n paar honderdduisend pelgrims bygewoon.

In die Ptolemeïese tydperk, tussen 323 en 30 v.C., het die gebruik ontstaan om die godin Isis met Bastet en katte te assosieer, soos aangedui met 'n inskripsie by die Tempel van Edfoe: “Isis is die siel van Bastet.”

Soos beskryf deur Diodorus Siculus, is dit as 'n ernstige misdaad beskou om 'n kat dood te maak. In die jare tussen 60 en 56 v.C. het woedende mense eie reg gebruik en 'n Romein tereggestel omdat hy 'n kat doodgemaak het. Dit het gebeur ten spyte van die feit dat die farao Ptolemeus XII Auletes probeer ingryp het.

Toe Egipte in 30 v.C. 'n Romeinse provinsie geword het, het katte en godsdiens toenemend van mekaar verwyderd geraak. 'n Reeks verordeninge en edikte wat in die 4de en 5de eeu n.C. deur Romeinse keisers uitgereik is, het geleidelik die beoefening van paganisme en heidense rituele in Egipte ingekort. Teen 380 n.C. is heidense tempels geskut en offerandes verbied. Drie edikte wat tussen 391 en 392 uitgereik is, het heidense rituele en begrafnisseremonies by alle kultusterreine verbied. Doodstraf vir oortreders is in 395 ingestel, en die vernietiging van heidense tempels is in 399 bekragtig. Teen 415 is alle eiendom wat voorheen aan paganisme toegewy is aan die Christelike kerk oorgedra. Teen 423 is heidene verban, en na aanleiding van 'n verordening van 435 is paganistiese simbole met kruise vervang.^[8]

Egipte het sedertdien 'n afname ervaar in die eerbied wat hulle eens vir katte gehad het. In die 15de eeu, toe Arnold von Harff na Egipte gereis het, het hy egter waargeneem dat Mameluk-krygers katte steeds met respek en empatie behandel het. Dit is deel van die Islamitiese tradisie om katte sagkens te hanteer.

Gemummifiseerde katte in die Louvre.

In 1799 het lede van die Franse kommissie van wetenskap en kuns vir die eerste keer opnames by die ou stad Lisopolis naby Asjoet gemaak, waar hulle gemummifiseerde katte en oorblyfsels van ander diere gevind het. Hulle het ook gemummifiseerde katte en katgeraamtes by die nekroplis van Thebe gevind. In die 1820's het die Louvre katstandbeelde van hout, brons en geëmaljeerde erdewerk, wat hoofsaaklik van Boebastis afkomstig was, ten toon gestel. In 1830 het Christian Gottfried Ehrenberg verklaar dat hy drie verskillende klein katsoorte in Egipte waargeneem het: die moeraskat, die vaalboskat, en 'n heilige kat waarvan die grootte tussen dié van die moeraskat en die gewone huiskat was. Hy het hierdie kat Felis bubastis genoem.

Die Egiptiese Opgrawingsvereniging het in die laat 1880's opgrawings in Boebastis befonds. Volgens Édouard Naville was talle katstandbeelde in daardie stadium reeds in Kaïro se winkels beskikbaar. By die stad se kattebegraafplaas het hy en sy kollegas verskeie groot kuile, met 'n volume van tot 20 m³, wat vol katgeraamtes en die gebeentes van die Egiptiese muishond (Herpestes ichneumon) was, uitgegrawe. Tussen die bene is ook balsemmateriaal, porselein, bronsvoorwerpe, krale, ornamente en standbeelde van Bastet en Nefertem gevind. Teen 1889 is die begraafplaas as uitgewerk beskou.^[9]

In die laat 1880's is meer as 200 000 gemummifiseerde diere, die meeste van hulle katte, in die begraafplaas van Beni Hasan in Sentraal-Egipte gevind.^[10] In 1890 het William Martin Conway oor opgrawings in Speos Artemidos naby Beni Hasan geskryf: "Die plundering van die begraafplaas was 'n gesig om te aanskou, maar 'n mens moes goed bo die wind staan. Die dorpskinders het daagliks gekom en die mooiste mummies gevat wat hulle kon kry. Hulle het die mummies na die rivieroewer geneem, om dit teen die kleinste muntstuk aan verbygaande reisigers te verkoop. Die paadjie na die rivieroewer het besaai gelê met mummiedoeke en stukkies pels en geraamtes van katte in afgryslike posisies. Die wind het die fragmente rondgewaai en die stank ver versprei."^[11] In 1890 het 'n verskeping van duisende dieremummies Liverpool bereik. Die meeste van hulle was katmummies. 'n Groot deel hiervan is as kunsmis verkoop; 'n klein gedeelte is deur die dierkundemuseum van die stad se universiteitskollege aangekoop.

Lyon se museum van beeldende kuns het honderde katmummies ontvang wat deur Gaston Maspero by Beni Hasan, Saccara en Thebe opgegrawe is. Die katte was van alle ouderdomme, van volwassenes tot babakatjies met wisseltande. Sommige van hulle was in standbeelde en sarkofae. Die groter katte was in verskillende kleure lappe toegedraai, met ornamentele koppe en ore wat van rubberagtige weefsel gemaak is.

Die Franse instituut vir Oosterse argeologie het opgrawings naby Faiyum befonds, waar Pierre Jouguet in 1901 'n graf vol katmummies gevind het. Dit was te midde van grafkelders met krokodilmummies.^[12]

In 1907 het die Britse museum 'n versameling van 192 gemummifiseerde katte en 11 klein karnivore ontvang wat deur Flinders Petrie by Giza opgegrawe is. Die mummies dateer waarskynlik van die tydperk tussen 600 en 200 v.C.^[1] Twee van hierdie katmummies is in 1980 radiografies bestudeer. Die ontleding het getoon dat hulle doelbewus verwurg is voordat hulle twee jaar oud was. Dit is waarskynlik gedoen om in die behoefte aan gemummifiseerde katte as offerandes te voorsien.^[13]

Oorblyfsels van 23 katte is in die vroeë tagtigerjare in 'n klein mastaba by die argeologiese terrein Balat in Dakhla Oasis gevind. Die graf is tydens die Ou Ryk van Egipte in die 25ste eeu v.C. opgerig en later weer gebruik. Die katte is waarskynlik gemummifiseer, aangesien daar nog stukkies weefsel aan hulle gebeentes was.^[14]

Opgrawings in die Bubasteum-omgewing in Saqqara, in die vroeë 1980's, het 200 katmummies in die graf van die Visier Aperel opgelewer.^[15] Nog 184 katmummies is in die negentigerjare in 'n ander deel van hierdie graf gevind. Dit het bestaan uit 11 pakkies met 'n paar katbene en 84 pakkies met modder, klei en klippies. Radiografiese ondersoeke het getoon dat dit meestal jong katte was wat gemummifiseer is; die meeste katte het aan skedelbreuke gesterf en het gebreekte ruggrate gehad, wat daarop dui dat hulle doodgeslaan is. Op hierdie terrein is die graf van Toetankamen se soogvrou, Maia, in 1996 ontdek, waar katmummies langs mensmummies gevind is. In 2001 is die skelet van 'n manlike leeu, wat tekens van mummifisering getoon het, ook in hierdie graf gevind.^[16] Die leeu was ongeveer nege jaar oud, het waarskynlik baie jare in ballingskap gewoon en het tekens van wanvoeding getoon. Die dier het waarskynlik tydens die Ptolemeïese tydperk geleef en gesterf.^[17] Tydens werk in 2009 is die gemummifiseerde oorblyfsels van 335 huishoudelike en 29 moeraskatte in die katakombes van Anoebis by Saqqara opgegrawe.^[18]

In die 2de eeu het Polyaenus verslag gelewer van 'n krygskundige strategie wat na bewering deur die Persiese koning Kambuses II tydens die Slag van Pelusium (525 v.C.) ontplooi is. Kambuses II het naamlik bevel gegee dat katte, en ander diere wat deur Egiptenare vereer is, aan die voorkant van die Persiese linies geplaas moet word. Die Egiptenare het na bewering hierna hul verdedigingsoperasies gestaak, met die gevolg dat die Perse Pelusium verower het.

• "Divine Felines: Cats of Ancient Egypt". Museum Exhibition. Brooklyn Museum. Besoek op 15 April 2014.
• "Distribution of Water". Translation of Sahih Bukhari, Book 40. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Maart 2011 – via University of Southern California Center for Muslim–Jewish Engagement.
• "Cats and Islam". The Muslim Observer. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Julie 2012.