Jason (mitologie)

Jason (Grieks: Ἰάσων, Iásōn) was ’n karakter in die Griekse mitologie. Hy was bekend as die leier van die Argonoute en hul soektog na die Goue Vlies. Hy was die seun van Eson, die regmatige koning van Iolkos. Jason kom voor in verskeie letterkundige werke van die klassieke wêreld van Griekeland en Rome, onder andere die epiese gedig Argonoutika en die tragedie Medea.

Pelias, Eson se magshonger halfbroer, wou oor die hele Thessalië regeer. Hy het Eson, die regmatige koning, onttroon en al Eson se afstammelinge doodgemaak, maar hy het Eson se lewe gespaar.

Eson se vrou, Alkimede, het ’n seun met die naam Jason gehad. Sy het Pelias ’n rat voor die oë gedraai en ’n groep huilende vroue om die pasgebore baba laat saamdrom sodat dit moes lyk asof die kind doodgebore is. Sy het die seun toe na die sentour Chiron gestuur om deur hom opgevoed te word. Uit vrees dat Pelias hom sou doodmaak, het sy beweer dat sy ’n verhouding met Chiron gehad het. Pelias, wat steeds bang was dat iemand hom sou onttroon, het ’n orakel gaan spreek, wat hom gewaarsku het teen ’n man met een sandaal.

Baie jare later, terwyl Pelias ’n spele gehou het ter ere van Poseidon, wat vermoedelik sy pa was, het Jason in Iolkos aangekom. Hy het een van sy sandale in ’n rivier verloor nadat hy ’n ou vrou (’n vermomde Hera) gehelp het om dit oor te steek. Sy het hom geseën, want sy het geweet wat Pelias in die mou voer.

Toe Jason Iolkos binnegaan, is hy aangekondig as ’n man met een sandaal. Jason het geweet dat hy eintlik die regmatige koning was en het dit vir Pelias gesê. Dié het geantwoord: "Om my troon te bestyg, wat jy sal, moet jy op ’n soektog na die Goue Vlies gaan." Jason het die uitdaging dadelik aanvaar.

Jason het ’n groot groep helde bymekaargemaak wat bekend was as die Argonoute na aanleiding van hul skip, die Argo. Onder die helde was die Boreade (seuns van Boreas, die Noordewind) wat kon vlieg, Herakles, Filoktetes, Peleus, Telamon, Orfeus, Kastor en Polluks, Atalanta en Eufemos.

Een van die plekke waar die helde aangedoen het, was die eiland Lemnos aan die weskus van Klein-Asië (die hedendaagse Turkye). Die bewoners was vroue wat al hul mans doodgemaak het nadat die mans hulle verkul het. Hulle koningin was Hupsipule. Tydens die Argonoute se besoek het die vroue met hulle gemeng en ’n nuwe ras, die Miniërs, het ontstaan. Jason het ’n tweeling by die koningin gehad.

Daarna het hulle tussen die Doliones geland wie se koning, Kuzikos, hulle goed behandel het. Die Argonoute het weer vertrek, maar verdwaal en dié nag weer op dieselfde plek geland. In die donkerte het die Doliones gedink hulle is die vyand en hulle aangeval. Die Argonoute het baie van die Doliones doodgemaak, ook koning Kuzikos. Hulle het eers hul fout agtegekom toe dit lig word.

Toe die Argonoute in Misië aankom, het hulle van die mans gestuur om kos en water te gaan haal. Onder hulle was Herakles se wapendraer en minnaar Hulas. Die nimfe van die stroom waar Hulas gaan water haal het, het hom aantreklik gevind en in die water ingetrek. Daar is nooit weer van hom gehoor nie.

Kort daarna het Jason by die hof van Fineus van Salmudessos in Thracië aangedoen. Apollo (mitologie) het Fineus ’n keuse gegee: ’n lang lewe as ’n blinde, of ’n kort lewe as ’n siende man. Hy het eersgenoemde gekies. Helios, die songod, was woedend dat Fineus gekies het om in die donkerte te lewe in plaas van in die sonlig wat hy verskaf. Hy het die Harpye, skepsels met die lyf van ’n voël en die kop van ’n vrou, gestuur om te keer dat Fineus meer eet as wat hy nodig het om te lewe. Jason het die koning jammer gekry en die Harpye doodgemaak. In ruil vir dié guns het Fineus vir Jason vertel waar Kolchis is en hoe om die Botsende Rotse verby te steek.

Die enigste manier om by Kolchis uit te kom, was om tussen die Botsende Rotse deur te vaar. Dit was groot rotshange wat na mekaar toe beweeg en enigiets tussen hulle vermorsel het. Fineus het vir Jason gesê om ’n duif vry te laat wanneer hulle naby die eilande kom. As die duif deur die rotshange kom, moet hulle so vinnig as moontlik deurroei. As die duif egter doodgedruk word, sal hy nie deurkom nie. Jason het dit gedoen en so veilig by die eilande uitgekom nadat die duif veilig deurgevlieg het. Daarna was dit vir enigiemand veilig om verby die rotshange te vaar.

Jason het in Kolchis (die hedendaagse Swartseekus) aangekom om die Goue Vlies op te eis. Koning Aietes het belowe hy sou dit vir hom gee as hy drie take kon verrig. Jason het toe depressief geraak, maar Hera het Afrodite gevra om haar seun Eros te oorreed om Aietes se dogter Medea op Jason verlief te maak. Sy het hom toe gehelp met sy drie take.

Eerstens moes Jason ’n land ploeg met vuurspuwende osse. Medea het vir hom salf gegee wat hom teen die vuur sou beskerm. Daarna het Jason die tand van ’n draak in die land ingeploeg. ’n Groep vegters het uit die tand voortgekom. Medea het Jason voor die tyd gewaarsku en vertel hoe om hulle te verslaan. Voor hy hulle aangeval het, het hy ’n klip tussen hulle ingegooi. Hulle het nie geweet waar die klip vandaan kom nie en het mekaar toe aangeval. Sy laaste taak was om die Slapelose Draak te oorrompel wat die Goue Vlies bewaak. Jason het die draak bespuit met ’n middel wat Medea vir hom gegee het en die draak het aan die slaap geraak. Jason het die vlies gegryp en met Medea weggevaar. Sy het hul pa, wat hulle agternagesit het, gekeer om hulle te vang deur haar broer, Apsurtos, dood te maak en stukkies van sy liggaam in die water te gooi. Aietes het telkens gestop om die stukkies bymekaar te maak en so het Jason-hulle ontsnap.

Zeus het Medea gestraf omdat sy haar broer doodgemaak het deur ’n reeks storms te stuur wat die Argo van koers af gedryf het. Die Argonoute het toe gepraat en gesê hulle moet dat die nimf Kirke, wat op die eiland Aiaia gewoon het, hulle reinig. Daarna het hulle hulle reis voortgesit.

Chiron het vir Jason gesê dat hulle nooit verby die Sirenes sou kom sonder Orfeus se hulp nie – dit was dieselfde Sirenes wat Odussee in Homeros se epiese gedig teëgekom het. Hulle het op drie klein, rotsagtige eilande gewoon en matrose met hul pragtige sang gelok. Die skepe het dan op die rotse geloop. Toe Orfeus hul stemme hoor, het hy sy lier uitgehaal en musiek gespeel wat nog mooier en harder as hulle s’n was, sodat niemand hul betowerende stemme kon hoor nie.

Nadat Jason vir Pelias die Goue Vlies gegee het, het Medea teenoor die koning se dogters beweer dat sy hulle pa jonger kan maak deur hom in stukkies op te kap en die stukkies in ’n pot water met toorkruie te kook. Sy het dit met ’n skaap gedemonstreer, en die skaap het uit die pot gespring as ’n lam. Die meisies het hulle pa toe in stukkies opgekap en in die water gegooi. Medea het egter nie die toorkruie bygevoeg nie en Pelias was toe dood.

Sy seun, Akastos, het Jason en Medea verban en die paartjie het in Korinthe gaan woon.

In Korinthe het Jason verloof geraak aan Kreüsa, ’n dogter van koning Kreon, om sy politieke bande te versterk. Toe Medea hom konfronteer en noem hoe sy hom gehelp het, het hy gesê dis nie sy wat hy moet bedank nie, maar Afrodite wat Medea op hom verlief laat raak het. Uit wraak het Medea vir Kreüsa ’n towerrok as trougeskenk gegee wat aan haar liggaam gekleef en haar doodgebrand het toe sy dit aantrek. Kreon het saam met sy dogter doodgebrand toe hy haar probeer red het. Daarna het Medea die twee seuns wat sy by Jason gehad het, doodgemaak uit vrees dat hulle vermoor of slawe gemaak sou word weens haar daad. Toe Jason dit hoor, het Medea reeds na Athene gevlug.

Later het Jason en Peleus, vader van die held Achilles, Akastos aangeval en die troon van Iolkos vir Jason teruggeëis. Sy seun Tessalos het hom opgevolg.

Omdat Jason sy belofte aan Medea verbreek het om haar vir altyd lief te hê, het hy in onguns by Hera geraak en hy is eensaam en ongelukkig dood. Hy het onder die Argo geslaap toe die verrottende boot inmekaarstort en hom doodval.

Hoewel van die stof van Jason se verhaal uit antieke geskrifte kom, is dié vertelling geskoei op die epiese gedig Argonoutika deur Apollonius van Rhodos. Dit is in die laat 3de eeu v.C. in Alexandrië geskryf.

• Ovidius, Metamorfoses.
• Powell, B. The Voyage of the Argo in Classical Myth. Upper Saddle River, NJ. Prentice Hall. 2001. pp. 477-489.
• Alain Moreau Geargiveer 30 Desember 2010 op Wayback Machine, Le Mythe de Jason et Médée. Le Va-nu-pied et la Sorcière. Parys: Les Belles Lettres, collection Vérité des mythes, 2006 (ISBN 2-251-32440-2).
• King, David. Finding Atlantis: a true story of genius, madness, and an extraordinary quest for a lost world. Harmony Books, New York, 1970.

Hierdie artikel is vertaal vanaf die Engelse Wikipedia-artikel en:Jason

• Museum van die Argonout se ekspedisie, Griekeland Geargiveer 16 Januarie 2008 op Wayback Machine
• Timeless Myths – Argonauts Opsomming van Jason se verhaal
• The Medea of the modern times