Ekologie
Die woord ekologie beteken letterlik "die studie van die huis" (Grieks: oikos = huishouding + logos = diskoers of studie). Letterlik is ekologie dus die wetenskaplike studie van organismes (plante en diere) in hul huis (natuurlike omgewing), dit wil sê die studie van die verwantskappe en die wisselwerkinge tussen lewende organismes onderling en tussen die organismes en die natuurlike omgewing waarin hulle aangetref word. Kernbegrippe in hierdie definisie soos "verwantskap", "wisselwerking" en "omgewing" dui daarop dat 'n organisme nie in algehele isolasie kan leef nie. Daar bestaan 'n verwantskap en wisselwerking tussen organismes wat saamleef, saam voortplant en op mekaar vir voedsel aangewese is. Sulke organismes leef ook in assosiasie met die grond, die water en die lug. Hulle leef dus in 'n bepaalde omgewing, wat omtrent alles in die laag op en om die aarde kan insluit, sowel lewend as dood, en wat as die biosfeer bekend staan. Die kortste definisie kan dus moontlik as die mees geskikste beskou word, naamlik "ekologie is omgewingsbiologie", aangesien die studie met die biologie van organismes in hul omgewing te doen het. In hierdie verband word daar onderskei tussen outekologie en sinekologie. Eersgenoemde het te doen met die studie van 'n individuele organisme of 'n individuele spesie, terwyl sinekologie die studie van groepe of organismes wat as 'n eenheid bestaan, behels.
Die biologiese spektrum
[wysig | wysig bron]'n Doeltreffende manier om die studiegebied van die ekologie af te baken, is om 'n vereenvoudigde biologiese spektrum te gebruik wat kortliks soos volg saamgevat kan word:
| Biosfeer | ||
|---|---|---|
| Atmosfeer, litosfeer, hidrosfeer | ||
| Abiotiese komponente (nie-lewend) | + Biotiese komponente (lewend) | = Biostelsels/ekostelsels |
| grond, water, lug | selle | selstelsels |
| chemiese faktore | organe | orgaanstelsels |
| fisiese faktore | organismes | organismestelsels |
| energievloei | populasies | populasiestelsels |
| gemeenskappe | ekostelsel | |
| └────────────────────────────────────┘ wisselwerking |
||
Oor ekologie word daar selde verwys na die biotiese komponente wat die organisme in die algemeen beïnvloed, behalwe waar daar van sekere aanpassings sprake is. Die vlakke wat na die individuele organisme kom, word egter vollediger bespreek, naamlik:
- Populasie (Latyn: populus = die mense). 'n Groep individue wat eenderse kenmerke vertoon, byvoorbeeld 'n swerm bye, leerlinge in 'n klaskamer, en so voorts. Die digtheid van 'n populasie is gewoonlik van groot belang.
- Gemeenskap (ook biotiese gemeenskap). Alle populasies in 'n bepaalde omgewing.
- Ekostelsel. Die gemeenskap en die nie-lewende omgewing wat saam funksioneer. Die ekostelsel is die basiese funksionele eenheid in die ekologie, omdat dit sowel die biotiese gemeenskappe (lewende organismes) as die abiotiese omgewing insluit. Albei hierdie komponente is noodsaaklik, en die wisselwerking daartussen maak die voortbestaan van lewe op 'n planeet moontlik.
- Biosfeer (ook ekosfeer). Die gedeelte van die aarde (grond, water, lug) waarin die ekostelsel suksesvol kan voortbestaan. Die biosfeer omsluit dus alle lewe op aarde, asook die onderlinge wisselwerkinge tussen lewende organismes en hul omgewing. Hierdie wisselwerkinge help om 'n blywende, gestadigde toestand te handhaaf te midde waarvan 'n onafgebroke energievloei vanaf die son deur die biosfeer terug na die ruimte plaasvind.
Sien ook
[wysig | wysig bron]Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Ekologie.
Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir ekologie.
