Vikipediya

Poliomiyelitga qarshi vaksina

Polioga qarshi vaksina – poliomiyelit (polio) ning oldini olish uchun qoʻllaniladigan vaksinadir[1][2]. Uning ikki xili: inyeksiya orqali beriladigan faolsizlashtirilgan poliovirus (IPV) va ogʻiz orqali beriluvchi zaiflashtirilgan poliovirus (OPV) dan foydalaniladi[3]. Jahon sogʻliqni saqlash tashkiloti barcha bolalarga poliomiyelitga qarshi toʻliq emlanishni tavsiya qiladi[4]. Ushbu ikki turdagi vaksina dunyoning aksariyat qismidan poliomiyelitni yoʻq qildi[5][6] va har yili qayd etilgan holatlar sonini 1988-yil holatidagi 350 000 dan 2018-yilda 33 taga kamaytirdi[7][8].

Faolsizlashtirilgan poliomiyelitga qarshi vaksinalar mutlaqo xavfsizdir[9]. Ukol qilingan joyda yengil qizarish yoki ogʻriq paydo boʻlishi mumkin[10]. Vaksina ogʻiz orqali yuborilganda million dozadan taxminan uchta emlash bilan bogʻliq paralitik poliomiyelitga olib keluvchi holat kuzatilishi mumkin[11]. Bu esa poliomiyelit infeksiyasidan falaj boʻlgan har million kishidan 5000 holat bilan taqqoslanadi[12]. Ikkala turdagi vaksinani ham homiladorlik paytida va OIV/OITS bilan kasallanganlarda qoʻllash xavfsiz[13].

Poliomiyelitga qarshi vaksinaning birinchi muvaffaqiyatli namoyishi 1950-yilda Hilary Koprowski tomonidan odamlarga ichirilgan tirik, ammo zaiflashtirilgan virus boʻlgan[14]. Vaksinadan Qoʻshma Shtatlarda foydalanishga ruxsat berilmagan, ammo boshqa joylarda undan muvaffaqiyatli foydalanilgan[15]. Jonas Salk tomonidan ishlab chiqilgan faolsizlantirilgan (oʻldirilgan) poliomiyelitga qarshi vaksinaning muvaffaqiyatli natijasi1955-yilda eʼlon qilingan[16][17]. Boshqa zaiflashtirilgan tirik ogʻiz orqali yuboriladigan poliomiyelitga qarshi vaksina Albert Sabin tomonidan ishlab chiqilgan va 1961-yilda tijorat maqsadida foydalanishga kiritilgan[18][19].

Polioga qarshi vaksina Jahon sogʻliqni saqlash tashkilotining asosiy dori vositalari roʻyxatiga kiritilgan[20].

Tibbiy maqsadlarda qoʻllash

tahrir
 
1963-yilda CDCning „Wellbee“ nomli davlat sogʻliqni saqlash belgisini koʻrsatgan ushbu plakatda odamlarni polioga qarshi oral vaksina olishga ragʻbatlantirgan.

Emlash orqali virusning odamdan odamga yuqishini toʻxtatish poliomiyelitni global yoʻq qilishda muhim ahamiyatga ega[21], chunki normal immunitet funksiyasiga ega boʻlgan odamlarda poliovirus uchun uzoq muddatli tashuvchi holat mavjud emas. Poliomiyelit viruslari tabiatda primat boʻlmagan rezervuarga ega emas va virusning uzoq vaqt davomida atrof-muhitda omon qolishi uzoq muddat davom etadi.

Manbalar

tahrir
  1. ↑ "Polio vaccines: WHO position paper – March, 2016". Weekly Epidemiological Record 91 (12): 145–68. 2016. PMID 27039410. 
  2. ↑ "Polio vaccines: WHO position paper – June 2022". Weekly Epidemiological Record 97 (25): 277–300. 2022. 
  3. ↑ "Polio vaccines: WHO position paper – March, 2016". Weekly Epidemiological Record 91 (12): 145–68. 2016. PMID 27039410. 
  4. ↑ "Polio vaccines: WHO position paper – March, 2016". Weekly Epidemiological Record 91 (12): 145–68. 2016. PMID 27039410. 
  5. ↑ "Eradicating polio: today's challenges and tomorrow's legacy". Annals of Tropical Medicine and Parasitology 100 (5–6): 401–413. 2006. doi:10.1179/136485906X97354. PMID 16899145. 
  6. ↑ "Control of paralytic poliomyelitis in the United States". Reviews of Infectious Diseases 6 (Suppl 2): S424–S426. 1984. doi:10.1093/clinids/6.Supplement_2.S424. PMID 6740085. 
  7. ↑ „Global Wild Poliovirus 2014–2019“. 2019-yil 3-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 3-fevral.
  8. ↑ „Does polio still exist? Is it curable?“. World Health Organization (WHO). 2018-yil 29-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-may.
  9. ↑ "Polio vaccines: WHO position paper – March, 2016". Weekly Epidemiological Record 91 (12): 145–68. 2016. PMID 27039410. 
  10. ↑ "Polio vaccines: WHO position paper – March, 2016". Weekly Epidemiological Record 91 (12): 145–68. 2016. PMID 27039410. 
  11. ↑ "Polio vaccines: WHO position paper – March, 2016". Weekly Epidemiological Record 91 (12): 145–68. 2016. PMID 27039410. 
  12. ↑ „Poliomyelitis“. World Health Organization (WHO). 2017-yil 18-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 25-aprel.
  13. ↑ "Polio vaccines: WHO position paper – March, 2016". Weekly Epidemiological Record 91 (12): 145–68. 2016. PMID 27039410. 
  14. ↑ „Hilary Koprowski, Who Developed First Live-Virus Polio Vaccine, Dies at 96“. The New York Times (2013-yil 20-aprel). 2017-yil 25-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 8-sentyabr.
  15. ↑ „Hilary Koprowski, Who Developed First Live-Virus Polio Vaccine, Dies at 96“. The New York Times (2013-yil 20-aprel). 2017-yil 25-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 8-sentyabr.
  16. ↑ "Polio vaccines: WHO position paper – March, 2016". Weekly Epidemiological Record 91 (12): 145–68. 2016. PMID 27039410. 
  17. ↑ Vaccination: A History. John Libbey Eurotext, 2011 — 395-bet. ISBN 978-2742007752. 
  18. ↑ "Polio vaccines: WHO position paper – March, 2016". Weekly Epidemiological Record 91 (12): 145–68. 2016. PMID 27039410. 
  19. ↑ "Pioneering figures in medicine: Albert Bruce Sabin – inventor of the oral polio vaccine". The Kurume Medical Journal 52 (3): 111–116. 2005. doi:10.2739/kurumemedj.52.111. PMID 16422178. 
  20. ↑ The selection and use of essential medicines 2023: web annex A: World Health Organization model list of essential medicines: 23rd list (2023). Geneva: World Health Organization, 2023. WHO/MHP/HPS/EML/2023.02. 
  21. ↑ "Transmissibility and persistence of oral polio vaccine viruses: implications for the global poliomyelitis eradication initiative". American Journal of Epidemiology 150 (10): 1001–1021. November 1999. doi:10.1093/oxfordjournals.aje.a009924. PMID 10568615.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Poliomiyelitga_qarshi_vaksina&oldid=5285606" dan olindi