Aleksandr Keller

1911-yil 4-mayda Saratov viloyati, Atkarskiy tumani, Bolshaya Dmitriyevka qishlogʻida Volga nemislari oilasida tugʻilgan. Onasi Keller Yekaterina Fridrixovna 1917-yilda, otasi Keller Geynrix Kondratovich^[1] — 1921-yilda vafot etgan. Ota-bobolari 1767-yildan buyon, yaʼni Quyi Volga boʻyi nemis mustamlakachilari tomonidan bosib olingan paytdan boshlab u yerda yashagan Balzer nemis kolonistlaridan. Oilada 6 nafar farzanddan biri. Otasi kerosin va mixlardan tortib, kiyim-kechak va oziq-ovqatgacha sotiladigan doʻkonni boshqargan. Otasi vafotidan keyin, 1925-yilgacha bolalar uyida, 1925-1928-yillarda Qizil Armiyada koʻngilli askar boʻlgan. Armiya orkestrining aʼzosi edi. 1929-1932-yillarda Engels shahridagi savdo-sanoat kollejida tahsil oldi.

1932-1936-yillarda Davlat markaziy jismoniy tarbiya institutida tahsil oldi. Shu bilan birga, Moskvadagi klub jamoalarida futbol oʻynagan. Chexoslovakiyalik murabbiy Antonín Fivebr tomonidan oʻsha davrning iqtidorli futbol yoshlari qatoriga kirgan^[2]. Oʻqish davrida restoranlarda pianino chalib pul ham ishlagan.

Oʻqishni tugatgach, Gorkiy shahriga yuborildi va texnikumda murabbiy boʻlib ishladi. 1938-yil dekabr oyida Tbilisida boʻlib oʻtgan Butunittifoq murabbiylar yigʻilishi natijalariga koʻra, Butunittifoq jismoniy tarbiya qoʻmitasi raisining 1939-yil 27-yanvardagi buyrugʻi bilan yana 28 nafar murabbiy bilan birga birinchi murabbiy toifasiga sazovor boʻldi^[3]. Bu SSSR sporti tarixida murabbiylarning birinchi „litsenziyasi“ edi.

1938-yildan 1940-yil oktyabrigacha Gorkiyning „Torpedo“ jamoasining murabbiyi boʻlgan, keyinchalik SSSR futbol chempionatining „B“ guruhida oʻynagan. 1939-yilda ikkinchi divizion darajasidagi birinchi mavsumida jamoa 23 ta jamoa ichida 12-oʻrinni egalladi. 1940-yilda, futbolchi sifatida 12 ta jamoaviy oʻyinda qatnashib, 1 ta gol urgan.

1940-yildan 1941-yil iyunigacha mamlakat oliy divizionida oʻynagan „Stalingrad traktor“ jamoasida murabbiy boʻlgan. Keller boshchiligida jamoa SSSR chempionatida 12 ta o‘yin o‘tkazib, shundan 3 tasida g‘alaba qozongan. 7 tasida durang o‘ynagan va 2 bor mag‘lub bo‘lgan. Urush boshlanganidan keyin boʻlib oʻtgan chempionatning soʻnggi oʻyinida — 1941-yil 24-iyunda „Traktor“ oʻz maydonida "Staxanovets" jamoasini 2:3 hisobida magʻlub etdi. Chempionat to‘xtatilgan vaqtda Keller shogirdlari peshqadamlardan 2 ochkoga ortda qolgan holda 4-o‘rinda edi.

SSSR Oliy Kengashi Prezidiumining 1941-yil 28-avgustdagi „Volga boʻyida yashovchi nemislarni koʻchirish toʻgʻrisida“gi farmoni eʼlon qilindi. Volga nemislari avtonom respublikasi tugatildi va nemislarni butunlay deportatsiya qilish amalga oshirildi. Keller Qozogʻistonga, Zryanovsk shahriga deportatsiya qilindi. Uning xotini Xarkovga koʻchib oʻtishga muvaffaq boʻldi.

Keyinchalik, mehnat armiyasiga safarbar qilingan. 1941-yildan 1951-yilgacha Kirov viloyatidagi Vyatka majburiy mehnat lagerida boʻlgan. Avval daraxt kesishda, keyinchalik aholi punktida ishlagan. 1947-yilda rafiqasi bilan uchrashdi. 1949-yilda Vyatlag shahrida qizi Natalya tugʻildi.

1955-yilgacha barcha nemislar singari, SSSR Oliy Kengashi Prezidiumining 1955-yil 13-dekabrdagi farmoni bilan bekor qilingan „maxsus turar-joy“ rejimida edi. Oʻsha paytdan boshlab, rasmiy ravishda, haydalgan nemislarni nazorat qilish toʻxtatildi.

1948-yilda Kirov rahbariyati „Selmash“ zavodi — Traktor jamoasi bilan katta futbolga kirishga harakat qildi. RSFSR chempionatidagi oʻyinlarda ishtirok etish uchun ariza topshirildi^[4].

Vyatlag boshligʻi, polkovnik Kuxtikov Kirovga koʻchib oʻtishga yordam berdi. Unga „Dinamo“ni mintaqadagi eng yaxshi jamoaga aylantirish vazifasi topshirildi. Keller mahalliy yosh iqtidorli futbolchilarni jamoaga jalb qildi. Jamoa oʻyinni sezilarli darajada yaxshiladi. 1953-yilgi mavsumda RSFSR chempionati uchun eʼlon qilindi. 1956-yilda „Dinamo“ viloyat kubogi sohibiga aylandi. Oʻsha yili jamoa oʻz turnirida atigi 4-oʻrinni egalladi.

Jamoa chempionatning III zonasida „B“ ligasida aniqlandi. Oʻzining birinchi yilidayoq, Keller boshchiligidagi „Dinamo“ murabbiyi Kellerning boʻlajak klubi boʻlmish 10-oʻrinni egallagan Toshkentning „Paxtakor“ klubini ortda qoldirib, oʻz zonasida 9-oʻrinni egalladi. Keyingi mavsumda jamoa oʻz zonasida 9-oʻrinni egalladi. 1959-yilda gʻalaba qozonib, ligada yuqoriga koʻtarildi. Kirovning „Dinamo“si oʻz zonasi jadvalida ikkinchi boʻlib qoldi. 8 yil davomida Kirovda futbolni havaskorlikdan professional darajagacha koʻtardi.

1959-yilda Toshkentning „Paxtakor“ jamoasi SSSR chempionati oliy ligasiga kirdi. Murabbiy lavozimiga Keller tayinlandi.

Birodar Abduraimov:

Bizning jamoamiz do'stona, jangovar va juda oʻziga xos ruhda tuzildi. Buni hamma eʼtirof etgan. Yigitlarning barchasi o‘zbek futbolining tarbiyalanuvchilari edi va biz vatanparvarlik haqida ma’ruza o‘qishimiz shart emas edi: biz do‘stlarimiz, qarindoshlarimiz, yurtdoshlarimiz uchun o‘ynadik. Ular murabbiylariga ishonishdi. Aleksandr Keller, birinchi navbatda, jamoani yig'di. Ikkinchidan, unga ijodiy yondashgan, yangilik izlagan. Biz kuniga ikki, hatto uch marta mashgʻulot oʻtkazar edik^[5].

Keller ancha qattiqqoʻl murabbiy boʻlib, taktik tadqiqotlardan tashqari jismoniy tayyorgarlikka ham jiddiy eʼtibor qaratgan. Ter toʻkib mashq qildirgandan soʻng, oʻyinchilarga baho berdi. „Ortda qolayotgan“larni ortiqcha ishlashga majbur qildi^[6].

Jamoa taktikasi nuqtai nazaridan „Paxtakor“ bilan ishlash haqida Keller quyidagilarni aytdi:

"Paxtakor" birinchilardan bo'lib himoyada pozitsion o'yinchidan (Oleg Motorik) himoya tarmog'i sifatida foydalandi, shuningdek, birdaniga ikkita markaziy hujumchi - Gennadiy Krasnitskiy va Stanislav Stadnikni hujumning oldingi safiga qo'ydi. G'oya shunday edi: mudofaada ishonchlilikni ta'minlash va tandem uchun tezkor maydonni ochish...^[7]

1960-yilgi mavsumda „Paxtakor“ 22 jamoa ichida 14-oʻrinni egalladi. Bir yildan keyin, 10-oʻrinni egalladi, 1962-yilda esa 6-oʻringa koʻtarildi. Ushbu muvaffaqiyatdan keyin Keller SSSRda xizmat koʻrsatgan murabbiy unvonini oldi.

1963-yilgi mavsumda qator kadrlar yo‘qotishlaridan so‘ng, „Paxtakor“ muvaffaqiyatsizlikka uchradi — u chempionatda so‘nggi o‘rinni egalladi va „A“ toifasidan chiqib ketdi, bir yildan so‘ng boshqa murabbiy bilan qaytdi.

1964-1965-yillarda, shuningdek, 1967-1968-yillarda, „Paxtakor“ning eng prinsipial raqiblaridan biri — Olmaotaning „Qayrat“ jamoasini boshqargan.

1965-yildan KPSS aʼzosi.

1966-1967-yillarda Grozniyning „Terek“ klubida ishlagan.

1968-1970-yillarda „Alga Frunze“ klubiga murabbiylik qilib, 1969-yilda uni birinchi toifadagi „A“ guruhiga olib chiqdi va 1970-yilda ushbu diviziondagi oʻrnini saqlab qoldi.

1971-yilda u „Paxtakor“ga qaytdi, ammo jamoa juda omadsiz mavsum oʻtkazib, turnir jadvalining soʻnggi oʻrnini egalladi.

1972-yildan 1982-yilgacha Olma-Ota shahrining Oktyabr tumani futbol maktabi direktori boʻlgan.

1983-yil 19-yanvarda vafot etdi. Olmaotada dafn qilindi. Oʻzbekiston futbol tarixining „Shon-sharaf zali“ga kiritilgan.

Keller qoʻl ostida Birodar Abduraimov, Gennadiy Krasnitskiy, Yuriy Pshenichnikov kabi taniqli futbolchilar tarbiyalangan.

• Мяч — в воротах, голуби — в небо! — статья с воспоминаниями о А. А. Келлере.
• История семьи А. А. Келлера
• НЕМЕЦКОЕ ДУБЛЬ-ВЭ в казахском футбольном алфавите
• История кировского Динамо
• Александр Келлер: в круге первых — статья в журнале «Регионы России», № 5, май 2012.
• Келлер А. А. — Заслуженный тренер СССР — тема на форуме по истории и генеалогии немцев Поволжья