Vıçıtırın

Vıçıtırın
Vıçıtırın
Şehir
	Vıçıtırın, Vushtrri
	Vıçıtırın Vıçıtırın’ın Kosova'daki konumu
Ülke/Bölge/UNMIK	Kosova (de facto); Kosova-Metohiya (de jure); UNMIK (de jure)
İl/Okrug/District	Mitroviça; Kosovskomitrovački; District of Mitrovica
Belediye	Vıçıtırın
İdare
• Belediye Başkanı	Bajram Mulaku (PDK)
Yüzölçümü
• Toplam	345 km²
Rakım	514 m
Nüfus (2011)
• Toplam	69.881
• Yoğunluk	202.6/km²
Zaman dilimi	UTC+01.00 (OAS)
• Yaz (YSU)	OAYS
Alan kodu	+381 28
Plaka kodu	02
	Resmî site; Vıçıtırın Belediyesi

Vıçıtırın (Arnavutça: Vushtrri; Sırpça: Vučitrn / Вучитрн) Kosova'nın kuzeyinde, Mitroviça’nın hemen güneyinde bir şehir ve belediye merkezi.^[2]^[3]^[4]^[5]^[6]

De facto olarak Kosova Cumhuriyeti’nin Mitroviça ilinde; de jure olarak Sırbistan Cumhuriyeti’ne bağlı Kosova-Metohiya Özerk Bölgesi’nin Kosovskomitrovački ilinde yer alır. Ayrıca de jure olarak Birleşmiş Milletler Kosova Geçici Misyonu’nun Mitroviça Bölgesi’nde (District of Mitrovica) bulunur.

Şehrin adı

Şehrin adının kaynağı konusunda kesin bir görüş bulunmamaktadır. Osmanlı sonrası Türkçe literatürde şehrin adı Vıçıtırın ve Vuçıtırın şekillerinde kullanılagelmiştir. Ancak Vıçıtırınlıların kendi kullanımları ve belgelerdeki kullanım sıklığı Vıçıtırın biçimi yönündedir. Vuçıtırın şekli birkaç kaynakta, şehrin o dönem Sırpça ismi olan Vuçitrn şeklinin de analojik baskısıyla kullanılmıştır.^[7]^[8] Analojik baskıya kanıt olarak bu kullanımda Vuçıtırın şeklinin yanında Vuçitırın, Vuçitrın gibi deforme şekillerin olması da öne sürülebilir.

Şehrin Osmanlı devrindeki imlası وولچيترين ve ووچيترين şekillerinde görünmektedir.^[9] Bu şekiller Vulçıtırın / Vulçitirin ve Vuçıtırın / Vuçitirin şekillerinde okunabilir. Bazı çalışmalarda "Volçetrin" olarak da kaydedilmiştir. Çağdaş dönemde şehrin adı, Vıçıtırın olarak standardize edilmektedir.

Tarih

Eski tarih

Vıçıtırın şehri, Roma İmparatorluğu’ndan önceki yıllarda Vicianum adıyla tarihî kaynaklarda yer almıştır. Miladın hemen sonrasında şehir adının Viciana olduğu söylenmektedir. Şehir, bu dönemde Roma egemenliğine girmiştir. Hıristiyanlıkta Doğu-Batı Kiliselerinin ayrıldığı dönem sonrasında Vıçıtırın, Katolik nüfus ağırlıklı bir hâlde olmuştur.

Osmanlı İmparatorluğu dönemi

Kosova Ovası’ndaki 1389 I. Kosova Savaşı ile Türk devlet egemenliğinin iyice gelişip yayılması sonrasında 50 yıllık süreç içinde Vıçıtırın bölgesi Osmanlı İmparatorluğu sınırlarına katılmıştır. Kesin katılmanın 1439 yılında olduğuna dair görüşler vardır.^{[kaynak belirtilmeli]} Osmanlı-Türk egemenliği sonrasında şehir, büyük atılım içinde olmuştur. 15. yüzyılla beraber şehirde hanlar, hamamlar, camiler, medreseler, çeşitli binalar inşa edilmiştir. 15. yüzyıl aynı zamanda şehirde Müslüman nüfusun artmaya başladığı dönemin başlangıcıdır. 15. yüzyıl ile 18. yüzyıl döneminde Vıçıtırın, Balkanlar’daki en büyük şehirlerden birisi olmuştur. Bu dönemde sancak merkezi özelliği olan şehir, Osmanlı sınırları içinde, önemli bir konumdadır.

Kosova bölgesinin Osmanlı sonrası devirle (1912) beraber sıkıntılar, yıkımlar yaşaması sonucunda Vıçıtırın’ın, Osmanlı dönemiyle beraber şekillenen ve bugüne dek gelen mimarî ve kültürel yapısında zayıflamalar görülmüştür. Ancak, bütün olumsuzluklara karşılık, Vıçıtırın’ın zengin, kültürlü ahalisinin güzel yaşayışları, (bugün farklı etmenler bulunsa da) bugüne dek ulaşmıştır.

20. yüzyılda Vıçıtırın

1. Dünya Savaşı’nda Avusturya-Macaristan’ın işgalini yaşayan şehir, savaş sonrasında Yugoslavya Krallığı sınırları içine dâhil edilmiştir. 2. Dünya Savaşı’nda şehir Alman egemenlik bölgesinde olmuştur. Kasım 1944’te Komünist Yugoslavya düzeni kurulmuştur.

1998-1999 Kosova Savaşı'nda

1974 Yugoslavya Anayasası’nın 1989 yılında yürürlükten kaldırılmasıyla beraber, bütün Kosova’da olduğu gibi Vıçıtırın’da da çeşitli çalkalanmalar, sıkıntılar yaşanmıştır. Bu sıkıntılar, 1998 yılında Kosova Kurtuluş Ordusu ile Sırpların kontrolundaki Yugoslav ordusunun çatışmalarına dönüşmüştür. Bu süreç, Kosova’nın 1998-1999 Kosova Savaşı ile Sırp egemenliğinden kurtarılmasıyla sonuçlanmıştır. 16 Haziran 1999’da NATO güçleri Vıçıtırın’a girmiştir.

1998-1999 Kosova Savaşı sonrasında Vıçıtırın, yeniden yapılanma sürecine girmiştir. Yugoslavya devrinde, hemen kuzeyindeki Mitroviça şehrinin biraz da olsa gölgesinde kalıp geriye itilen şehir, yeni dönemle beraber gelişme evresine girmiştir.

Coğrafya

Vıçıtırın, 42^o 49 Kuzey ve 20^o 58 Doğu koordinatlarında yer almaktadır. Şehir, Kosova'nın kuzey kesimindedir. Priştine’ye yakındır.

Nüfus ve kültürel yapı

Vıçıtırın’ın bugünkü kent nüfusundaki etnik dağılımda en büyük oran Arnavutlara aittir. Şehirde Arnavutlardan sonra Türkler, Romlar, Aşkaliler yaşamaktadır. 1999 yılından sonra şehre, civar köylerden yoğun bir göç (tamamına yakını Arnavut) olmuştur.

2011 yılında Kosova genelinde yapılan nüfus sayımında Vıçıtırın nüfusu 69.881 çıkmıştır.^[1]

Osmanlı döneminde sancak merkezi olması yönüyle büyük bir aydın ve zengin Türk nüfusuna sahip olan Vıçıtırın, 1912’den sonraki süreçte, Balkanlar’ın genelinde yaşandığı gibi, Vıçıtırın’da da yaşanan ve Türkiye’ye doğru gelişen göçlerle, Türk nüfus bakımından büyük ve hızlı bir azalma yaşamıştır.

Bugün, Kosova Türkçesinin Priştine ağzına dayalı bir Türkçe ağzını kullanan Vıçıtırın Türkleri, kültürel faaliyetlerini Çeşme Derneği vasıtası ile yapmaktadırlar. Vıçıtırın’daki Türkler, kendi millî özelliklerini koruma hususunda çeşitli açılardan sıkıntılar yaşamaktadırlar.

1990-1999 sürecinde Vıçıtırın Belediyesi sınırları içinde 9 kütüphane (toplam 77.284 kitap) bulunmaktaydı. 1999’daki operasyon döneminde kütüphanelerde büyük hasarlar ve kayıplar yaşanmıştır.

Kaynakça

Wikimedia Commons'ta Vıçıtırın ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

^ ^a ^b 2011 Genel Nüfus Sayımı REKOS2011 12 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kosova İstatistik Kurumu
^ Abdurrahman, Kemal, Vıçıtırın Folkloru, Çevren, Sayı, 43, Eylül 1984, s. 112-122.
^ İgbal Orlat Vıçıtırın Folkloru Üzerine Birkaç Söz, Çevren, XI, 41 (Mart 1984), s. 111-127
^ İkbal Tunuzlu, Vıçıtırın Ağzında Masallar ve Türküler, Çevren, Sayı: 1, 1973, S. 114-124
^ Raif Vırmıça, Kosova’da Osmanlı Mimarî Eserleri I, TC. Kültür Bakanlığı, Ankara, 1999, s. 271-287
^ Tan Gazetesi, Priştine, 1970, Vıçıtırın Öğrencileriyle Başbaşa haberi
^ Enver Baki, Vuçıtırın Manileri, Folklorumuz, Sesler IV, 28 (Eylül 1968), s. 80-82
^ Nimetullah Hafız, Kosova Mitroviçası, Vuçitırın ve Priştine Türk Ağızlarının Başlıca Özellikleri, Çevren, VI/1-2, Priştine, 1979, s. 84 [1] 14 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Binbaşı Mehmed Nasrullah, Kolağası Mehmed Rüşdü, Mülazım Mehmed Eşref, Osmanlı Atlası XX. Yüzyıl Başları, (Yayına Hazırlayanlar: Yaşar Baş ve Rahmi Tekin), Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 2003, s. 28 (Kosova Vilayeti haritası)

[KS-Sayim-1] 2011 Genel Nüfus Sayımı REKOS2011 12 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kosova İstatistik Kurumu

[2] Abdurrahman, Kemal, Vıçıtırın Folkloru, Çevren, Sayı, 43, Eylül 1984, s. 112-122.

[3] İgbal Orlat Vıçıtırın Folkloru Üzerine Birkaç Söz, Çevren, XI, 41 (Mart 1984), s. 111-127

[4] İkbal Tunuzlu, Vıçıtırın Ağzında Masallar ve Türküler, Çevren, Sayı: 1, 1973, S. 114-124

[5] Raif Vırmıça, Kosova’da Osmanlı Mimarî Eserleri I, TC. Kültür Bakanlığı, Ankara, 1999, s. 271-287

[6] Tan Gazetesi, Priştine, 1970, Vıçıtırın Öğrencileriyle Başbaşa haberi

[7] Enver Baki, Vuçıtırın Manileri, Folklorumuz, Sesler IV, 28 (Eylül 1968), s. 80-82

[8] Nimetullah Hafız, Kosova Mitroviçası, Vuçitırın ve Priştine Türk Ağızlarının Başlıca Özellikleri, Çevren, VI/1-2, Priştine, 1979, s. 84 [1] 14 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[9] Binbaşı Mehmed Nasrullah, Kolağası Mehmed Rüşdü, Mülazım Mehmed Eşref, Osmanlı Atlası XX. Yüzyıl Başları, (Yayına Hazırlayanlar: Yaşar Baş ve Rahmi Tekin), Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 2003, s. 28 (Kosova Vilayeti haritası)

[1]