Uzundere
| Uzundere | |
|---|---|
 Türkiye'de bulunduğu yer | |
 İlçe sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Erzurum |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Kübra Demirer |
| • Belediye başkanı | Muhammet Halis Özsoy (BBP) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 840 km² |
| Rakım | 1100 m |
| Nüfus (2018, 2008) | |
| • Toplam | 8.744, 3,518 |
| • Kır | - |
| • Şehir | 7.919 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 25440 |
| İl alan kodu | 442 |
| İl plaka kodu | 25 |
Uzundere, Erzurum ilinin ilçesi ve bu ilçesinin merkezidir.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Uzundere yerleşiminin eski adı Azort'tur. Gürcüce kaynaklarda Azorti (აზორტი) olarak geçer. Bununla birlikte 1574 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterinde Ozort veya Uzort biçiminde de yazılmıştır.[1] 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde ise Azort (آزورت) olarak geçer.[2]
Azort köyü, Orta Çağ'da Gürcistan'ın bir parçası olan Tao bölgesinde yer alıyordu. Nitekim Osmanlılar bu böleyi 16. yüzyılın ortalarına doğru Gürcülerden ele geçirdi. 1574 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterine göre köy, Oltu sancağının Haho (Hahuli) nayihesine bağlıydı. Köyün nüfusu 243 haneden oluşuyordu. Bu nüfus içinde 241 hane Hristiyan, 2 hane Müslüman olarak kaydedilmişti.[1]
Azort, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesine göre Erzurum vilayetinin Tortum kazasına bağlı Azort nahiyesinin bir köyüydü. Azort nahiyesi bu tarihte 27 köyden oluşuyordu.[2] 1940 genel nüfus sayımında köy aynı idari konuma sahip olup nüfusu 1.150 kişiden oluşuyordu. On dört köyü kapsayan Azor nahiyesinde ise, toplam 7.096 kişi yaşıyordu.[3] Azort Türkçe olmadığı için 1950'lerin ilk yarısında köyün adı Uzundere olarak değiştirildi. Ancak nahiyenin adı Azort olarak korundu. Nitekim 1955 genel nüfus sayımında Uzundere, on bir köyden oluşan Azort nahiyesinin idari merkeziydi ve nüfusu 2.092 kişiden oluşuyordu.[4] 1960'ların ilk yarısında Azort bucağının adı da Uzundere olarak değiştirildi. 1965 genel nüfus sayımında Uzundere köyünün nüfusu 2.524 oluşuyor ve bu nüfus içinde 786 kişi okuma yazma biliyordu. Nüfusu 10.868 kişiden oluşan Uzundere bucağında ise, sadece 2.818 kişi okuryazardı.[5]
Uzundere, Tortum ilçesinin bir nahiyesiyken, 1987 yılında bu ilçeden ayrılarak ayrı bir ilçe oldu. Uzundere kasabası da bu ilçenin merkezi haline geldi. Bu tarihten önce Erikli (Oseti), Çaybaşı (Çala) ve Cömertler (Avşen) köyleri Uzundere kasabasının mahallelerine dönüşmüştü.[6][7] 1990 genel nüfus sayımında Uzundere ilçesi, Altınçanak, Balıklı, Cevizli, Çağlayan, Çamlıyamaç, Dikyar, Gölbaşı, Kirazlı, Sapaca ve Ulubağ köylerinden oluşuyordu.[8]
Uzundere ilçesi Mart 2016 yılında sakin kent unvanına sahip olmuştur. Cittaslow hareketi ile 1999’da İtalya’da başlayan sakin kent hareketi, toplumların sahip olduğu geleneksel değerlerin küresel güçler tarafından standartlaştırılmasına ve çevresel değerlerin kaybolmasına tepki olarak doğmuştur.
Mahalleler
[değiştir | kaynağı değiştir]Eski köy statüsünde olan 8 mahallesi ve İlçe merkezi ile çevresindeki 8 mahalle olmak üzere toplam 18 mahallesi vardır.
Mahalleler Bilgi Tablosu
[değiştir | kaynağı değiştir]| Erzurum Uzundere İlçesi Mahalleleri | ||||
| Mahalle | Eski İsmi (Gürcü) | Nüfus[9] | Merkeze km | Rakım |
| Altınçanak Mah. | İs | 185 | 10 | 1085 |
| Balıklı Mah. | Zıhik | 533 | 18 | 1026 |
| Çağlayan Mah. | Tev | 377 | 25 | 941 |
| Çamlıyamaç Mah. | Öşkvank | 437 | 17 | 1342 |
| Çaybaşı Mah. | Cala | 84 | 3 | 1075 |
| Cevizli Mah. | Hatha | 590 | 30 | 1309 |
| Cömertler Mah. | Avşen | 210 | Merkez | 1098 |
| Dikyar Mah. | Üngüzek | 523 | 7 | 1289 |
| Erikli Mah. | Öset | 341 | 2 | 1189 |
| Gölbaşı Mah. | Öşk | 380 | 13 | 1175 |
| Kirazlı Mah. | Otha | 669 | 19 | 1375 |
| Merkez Mah. | Azort | 1154 | Merkez | 1098 |
| Muratefendi Mah. | 261 | 3 | 1251 | |
| Sapaca Mah. | Eşkisor | 310 | 9 | 1268 |
| Seyitefendi Mah. | 181 | 5 | 1309 | |
| Ulubağ Mah. | Hars | 1195 | 22 | 1303 |
| Uzundere Mah. | 195 | 2 | 1202 | |
| Yayla Mah. | 151 | 12 | 2057 | |
İklim
[değiştir | kaynağı değiştir]İlçede genel olarak Karadeniz iklimi hakimdir.
İlçede iklim şartları, kökeni bölge dışında olan hava kütleleri ile yükseklik, bakı, dağların uzanışı gibi doğal çevre faktörlerinin etkisi altındadır. Bu nedenle, ilçenin iklim elemanlarını analiz etmeye geçmeden önce, bölge ölçüsünde etkili olan hava kütlelerini kısaca gözden geçirmek faydalı olacaktır. İlçede kış mevsiminde kuzeyde bulunan kontinental ve maritim polar hava kütlesi ile güneyden sokulan kontinental tropikal hava kütlesinin etkisi altındadır. Kuru olan bu hava kütleleri, bölgede sıcaklığın yükselmesine ve buharlaşmanın şiddetlenmesine neden olmaktadır. Bu devrenin bir diğer özelliği de, yerel olarak hava kütlesinin ısınarak yükselmesi sonucunda konveksiyonal yağışların meydana gelmesidir. Geçiş mevsimlerinde (ilkbahar-sonbahar) kuzeybatıdan sokulan maritim polar hava kütlesi ile güneyden sokulan tropikal hava kütlesinin karşılaşmasıyla cepheler teşekkül etmekte ve sık sık frontal yağışlar görülmektedir. İlçemizin iklim tipinin belirlenmesinde, genel olarak büyük hava durumları etkili olurken; yeryüzü şekilleri de bu iklim tipinin değişikliğe uğramasına neden olmaktadır. Ortalama sıcaklık 11 derecedir. İlçede yükseltinin 1000 m ye kadar düştüğü Balıklı, Gölbaşı, Çağlayanlı, Altınçanak köylerinde donlu gün sayısında azalma görülmektedir. Bir yıl içerisinde güney yönünden esen rüzgârların oranı %41,2 olup, ikinci derecede etkili olan kuzey ve kuzeybatı yönlü rüzgârların oranı ise %21,2 dir. En az etkili olan rüzgâr; kuzeydoğu yönünden esen rüzgârlar olup, etkisi %3,9'dur. Uzundere'de fırtınalar şeklinde rüzgâr görülmemesi, yerleşimlerin vadi içerisinde bulunmasıyla yakından ilgilidir
Yağışlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Uzundere'de yıllık ortalama yağış miktarı 304,4 mm'dir. Uzundere'ye az yağış düşmesinin nedeni alçakta yer alması ve sahanın topoğrafik yapısıyla ilgilidir. Uzundere'nin yıllık ortalama kar yağışlı günleri sayısı 11 gün, karın yerde kalma süresi ise 35 gündür
Eğitim
[değiştir | kaynağı değiştir]Eğitim Durumu Tablosu[10]
[değiştir | kaynağı değiştir]| Eğitim Durumu (İlçe Nüfusu 7473 kişi ) -2015- | Sayı | % |
| Okuma Yazma Bilmeyen | 743 | 9,94 |
| Okuma Yazma Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen | 1059 | 14,17 |
| İlkokul | 2519 | 33,71 |
| İlköğretim/Ortaokul Veya Dengi Meslek Ortaokul | 1405 | 18,80 |
| Lise Ve Dengi Meslek Okulu | 1161 | 15,54 |
| Yüksekokul Veya Fakülte | 535 | 7,16 |
| Yüksek Lisans (5 Veya 6 Yıllık Fakülteler Dahil) | 22 | 0,29 |
| Doktora | 3 | 0,04 |
| Bilinmeyen | 26 | 0,35 |
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1990[11] | 12.249 | 3.499 | 8.750 |
| 2000[12] | 11.556 | 4.815 | 6.741 |
| 2007[13] | 9.338 | 3.716 | 5.622 |
| 2008[14] | 9.209 | 3.518 | 5.691 |
| 2009[15] | 8.686 | 3.231 | 5.455 |
| 2010[16] | 8.311 | 3.096 | 5.215 |
| 2011[17] | 8.255 | 3.139 | 5.116 |
| 2012[18] | 8.190 | 3.001 | 5.189 |
| 2013[19] | 8.347 | 8.347 | veri yok |
| 2014[20] | 8.465 | 8.465 | veri yok |
| 2015[21] | 8.058 | 8.058 | veri yok |
| 2016[21] | 7.776 | 7.776 | veri yok |
| 2017[21] | 7.598 | 7.598 | veri yok |
| 2018[21] | 8.744 | 8.744 | veri yok |
| 2019[21] | 8.153 | 8.153 | veri yok |
| 2020[21] | 7.919 | 7.919 | veri yok |
Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.
Turizm
[değiştir | kaynağı değiştir]Vaftizci Yahya Katedrali
[değiştir | kaynağı değiştir]Öşkvank veya Oshki (Gürcüce: ოშკი) Manastır'ı, Erzurum- Artvin karayoluna 4 kilometre uzaklıkta, Uzundere ilçesine bağlı Çamlıyamaç mahallesindedir. Öşvank manastırı'ndan bugün sadece kilise, üç şapel, yemekhane, el yazmalarının kopya edildiği ve korunduğu kütüphane binası ayakta duruyor.
Manastır, üzerindeki yazıtlara göre 963-973 yılları arasında Gürcü Kralı Kuropalat Adarnese’nin oğulları Kral Davit ve Prens Bagrat tarafından inşa ettirilmiş ve Vaftizci Yahya’ya adanmış. 1022 yılında bölgenin Bizans İmparatorluğu denetimine geçmesinden sonra manastırın yıkılan kubbesi Bizans İmparatorları 2. Basileos ve 8. Konstantin tarafından onarılmış. Bölgedeki piskoposluk merkezlerinden biri olan Oşki Manastırı'nın 11. yüzyılda el yazmalarıyla ünlü önemli bir kültür merkezi konumunda olduğu ve bu önemini 15. yüzyıla kadar koruduğu tarihi kaynaklarda yer alıyor. Tao-Klarceti Krallığı'ndan kalan Sapaca mahallesindeki Sapaca Kalesi, Tao-Clarceti Krallığından kalan Dikyar mahallesindeki Engüzekkapı Kalesi, 17 ve 18. yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu tarafından inşa ettirilen Uzundere ilçe merkezinde yer alan İnçer Camii, Tao-Klarceti Krallığı'ndan kalan Oseti Şapeli, Yayla mahallesinde yer alan Zugar Boğazı, ilçe merkezinde yer alan Köptek Mağarası, Tortum Gölünün doğu kıyısında yer alan Peri Bacaları Uzundere ilçesinin diğer tarihi ve doğal güzellikleri içerisinde sayılır. Her yıl binlerce turist bu mekanları ziyaret etmektedir.
Engüzek Kalesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Uzundere Mevkii ortasından 3 km uzaklıkta bulunan Ağcakale (Engüzek Kalesi), Uzundere-Tortum karayolu üzerinde, derenin kıyısından bir dönüş gibi yükselen, farklı görünüme sahip, ıslak ve yüksek bir kayalığın üzerindedir. Son derece iyi korunmuş ve sıradan bir mühendislik yapısına sahip olan küçük kale, Uzundere bölgesinin Dikyar Beldesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Orta Çağ'da hüküm süren Türk Beyleri tarafından inşa edildiği bilinmektedir. Kalede herhangi bir tarihi figür ya da gravür bulunmadığı gibi, yapının tarihi hakkında da kesin veriler bulunmuyor. İç kale surlarının bir kısmı günümüze ulaşmıştır. Kalenin küçük girişi doğu yönünde, geniş girişi ise güney yönündedir. Kale burçlarının çoğunun kalenin güney kesiminde bulunması gerçeği, doğrulanabilir saldırıların bu yönden geldiğini gösteriyor. Kalenin hakim noktasında bir kapı ve düşman algılama boşlukları bulunmaktadır. Kutsal alanı, olağanüstü yüksek burçları, içe doğru kale surları, gözetleme kulesi,fırını, hamamı, Tortum Çayı'na giden gizemli su kanalları ve dolambaçlı bulvarlarıyla önemli bir uğrak noktası olabilir. Uzundere mevkinde yer alan Köptek Mağarası'nın turizme kazandırılması için çalışmalar sürmektedir.[22]
Tortum Şelalesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Tortum Gölü, 1700'lü yıllarda Tortum çayının önünün bir heyelan sonucu kapanmasıyla ortaya çıkmış bir göldür.Tortum Gölü doğal bir güzelliktir. Tortum Şelalesi, Tortum Gölü'nün Tev Vadisi ve kuzey ucu arasındaki heyelan birikintisinin dökülmesiyle meydana gelmiştir.[23]
Uzundere merkeze 20 kilometre uzaklıkta olan Tortum Şelalesi, 22 metre genişliğinde ve 50 metre yüksekliğindedir. Aşağı kısımlarında ilkbaharda artış gösteren debiler sonucunda bir dev kazanı oluşmuştur. Güneşli havalarda oluşan gök kuşağı eşsiz bir manzara yaratmaktadır.
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Tao (Gürcüce), Mamaia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020, s. 94. 2 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-25-828-2
- ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 235.
- ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 252.
- ^ 1950 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1961, s. 213.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 264.
- ^ ""Uzundere İlçesi" - Erzurum Ansiklopedisi". 20 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2022.
- ^ Tao (Gürcüce), Mamaia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020, s. 469. 2 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-25-828-2
- ^ 1990 Genel Nüfus Sayımı, Anakara, 1991.
- ^ TÜİK 31 Ocak 2017 Verileri
- ^ TUİK
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Uzundere Nüfusu - Erzurum". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Erzurum Uzundere Nüfusu". nufusune.com.
- ^ "Engüzek Kalesi". www.uzundere.gov.tr. 25 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2024.
- ^ "Tortum Şelalesi". www.uzundere.gov.tr. 25 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2024.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Uzundere Belediyesi17 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Uzundere Kaymakamlığı21 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.