Toplumsal engellilik modeli

Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. Maddeyi, Vikipedi standartlarına uygun biçimde düzenleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. Gerekli düzenleme yapılmadan bu şablon kaldırılmamalıdır. (Mayıs 2020)

Toplumsal Engellilik Modeli (veya Sosyal Engellilik Modeli) engellilik halinin fiziksel ve zihinsel farklılıklardan doğan normatif bir durum değil, bu farklılıkları gözetmeyi başaramamış toplumun yarattığı sosyal bir başarısızlık olarak açıklayan bir yaklaşımdır. Bu modele göre sistemik bariyerler, önyargılar ve kasti veya istemsiz sosyal ayrım bazı zayıflıkları bulunan insanların topluma istedikleri şekilde katılmasına engel olmaktadır. Toplumdal engellilik modeli baskın olan tıbbi engellilik modeliyle ayrışır. Tıbbi modele göre insan vücudu işlevselliği belirli bir normatif skala üzerinden ölçülebilen bir makinedir. Bu skala uyumsuz olan insanlar da engelli olarak nitelendirilir. Toplumsal model fiziksel, duyusal, zihinsel ve psikolojik farklılıkların kişiler için zayıflık ve işlevsel kısıtlama yaratacağını kabul etmekle birlikte bunların engelliliğe sebep olmadığını, bir insanı engelli yapan şeyin bu farklara rağmen tek bir tip 'normal' insan için tasarlanmış toplum olduğunu söyler.

Toplumsal engellilik modeli engellilik ve zayıflık (impairment) arasındaki farktan yola çıkar. Bu modelde zayıflık ile işlevsel kısıtlamalar kast edilir: nefessiz kalma veya yürüyememe gibi. Bu zayıflıkları olan insanların ihtiyaçları gözetilmeden yaratılan toplumsal kısıtlamalarsa engellilik olarak adlandırılır.

Basit bir örnek merdiven çıkamayan bir insan; tıbbi model bu kişiyi merdiveni çıkabilir hale getirmeye odaklanır. Sosyal model ise merdivenleri ortadan kaldırıp yerine rampa koyarak merdiven çıkma gereğini ortadan kaldırmak için uğraşır. Sosyal modele göre kişi hala merdiven çıkamama zayıflığına sahiptir ancak bu zayıflık artık bir engel değildir çünkü kişi gitmesi gereken yere merdiven olmadan ulaşabilir.

Bu yaklaşım 1960'larda başlamıştır ve terim 1980'lerde Birleşik Krallık'ta ortaya çıkmıştır. Mike Oliver'a göre toplumsal engellilik modelinin amacı bir engelli kişinin yaşadığı tüm deneyimleri açıklayamaya çalışan bir araç değildir.^[1]

Toplumsal engellilik modelinin tarihi Birleşik Krallık'taki engelli hakları hareketi ile başlar. Birleşik Krallık'taki Ayrıma Karşı Fiziksel Engelliler Birliği'nin 1975'te söylediğine göre: "Bizim görüşümüzde zayıflıkları olan insanları engelli kılan toplumdur. Engellilik, gereksiz yere izole edilmemiz ve topluma tam katılımdan dışlanmamız suretiyle bize zayıflıklarımızın üstüne empoze edilen bir haldir."