Tayyarzâde Ahmed Atâ

Tayyarzâde Ahmed Atâ (d. 1801 - ö. 1882), Osmanlı tarihçisi ve mülki memuru.

Enderûn'da memur olarak görev yapan Tayyar Efendi’nin oğlu olarak 1801 yılında İstanbul'da doğdu, Atâullah Ahmed adıyla da tanınmakta idi. İlk eğitimini Enderûn'da aldı ve sonrasında burada hoca tayin edildi. Dâr-ı Şûrâ kâtipliği ve Giritli Mustafa Nâilî Paşa’nın özel kâtipliği dışında serasker mektupçuluğu, İstanbul muhasebeciliği (1850), Karahisar ve Karasi mutasarrıflığı ve muhtelif müsteşarlık görevlerinde yer aldı. 1876'da Bâlâ rütbesine yükseldi ve Harem-i şerif müdürü tayin edildi (1876). Bazı Akdeniz illerinde mülki görevler de aldı ve Medine'de öldü. Mehmed Süreyya'nın Sicill-i Osmanî'sinde ölüm tarihi olarak 1877 yılı verilmekteyken bazı kaynaklara göre 1880 sonrasında öldüğü düşünülmektedir.^[1] Mehmet Arslan ise ölüm tarihi olarak 1882 tarihini zikretmektedir.^[2]

Devlet kademelerinde aldığı görevlerin aksine beş ciltten oluşan Tarih-i Atâ ile tanındı. Eserinde I. Süleyman'a kadar olan süreçte Osmanlı devlet ve Saray teşkilatına dair müstesna bilgiler muhteva etti, Enderun'da yetişmiş çok sayıda padişah ile şehzade ile üst düzey bürokrat ve şair biyografilerini yazdı. Son cildinde kronolojik bir Osmanlı tarihi izlencesi sundu. II. Mahmud ve Abdülmecid devirlerine ilişkin birincil kaynak değerinde bilgiler verdi.^[1] Eserinin son iki cildi Türk edebiyat tarihi için de önemli bir kaynak olarak görüldü.^[3]

Atâ Bey’in kendi hattı ile neşrettiği bir Divan' bulunmaktadır ve bu eser günümüzde Millet Yazma Eser Kütüphanesi'nde muhafaza edilmektedir. Arapçadan tercüme ettiği Tuḥfetü’l-fârisîn fî aḥvâli ḫuyûli’l-mücâhidîn ise at ve atçılık üzerine bir eser olup Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesinde bulunmaktadır. Vuku bulan muhtelif önemli olaylar ile kısa biyografileri içeren manzum parçalar da verdi.^[1]

• Mehmet Arslan (haz.), Tayyârzâde Atâ, Osmanlı Saray Tarihi - Târîh-i Enderun. C. 5. İstanbul. Kitabevi Yayınları, 2010.