Taksir

Makale serilerinden
Ceza hukuku
Genel kavramlar Suç Kabahat Teşebbüs Ceza Kast Taksir Kanunilik Hukuka aykırılık Kusur Haksız fiil Haksız tahrik Meşru müdafaa İhmali suç
Ceza sorumluluğun kapsamı Şerik Azmettirme Yardım etme Doğrudan faillik İştirak İçtima Başkasının fiilinden sorumluluk Yasal yükümlülük
Uluslararası suçlar Soykırım İnsan kaçakçılığı İnsan ticareti Savaş suçu Terörizm
Kişilere karşı suçlar Hayata Karşı Suçlar Kasten öldürme İntihara yönlendirme Vücut Dokunulmazlığına Karşı Suçlar Yaralama İnsan üzerinde deney Organ veya doku ticareti İşkence ve Eziyet İşkence Zulüm Cinsel Dokunulmazlığa Karşı Suçlar Cinsel saldırı Çocukların cinsel istismarı Reşit olmayanla cinsel ilişki Cinsel istismar Hürriyete Karşı Suçlar Tehdit Şantaj Cebir Adam kaçırma ve alıkoyma suçu Özel hayatın gizliliğini ihlal suçu Konut dokunulmazlığının ihlali suçu Hakkı olmayan yere tecavüz suçu Şerefe Karşı Suçlar Hakaret İftira Malvarlığına Karşı Suçlar Hırsızlık Yağma (Gasp) Kundaklama Mala zarar verme Dolandırıcılık Nitelikli dolandırıcılık Sebepsiz zenginleşme İntihal
Topluma karşı suçlar Kamu Güvenine Karşı Suçlar Parada sahtecilik Resmî evrakta sahtecilik Sahte resmî evrak düzenlemek Genel Ahlaka Karşı Suçlar Müstehcenlik Fuhuş Kaçakçılık Kumar oynama ve oynatma suçu Uyuşturucu madde kullanma ve satma suçu Ekonomi, Fikri, Sanayi ve Ticarete İlişkin Suçlar Tefecilik Kaçakçılık Para aklama Karaborsacılık İhaleye fesat karıştırma Karşılıksız çek düzenleme Hileli ve taksirli iflas Marka hakkını ihlal Sebepsiz zenginleşme İntihal
Millete ve devlete karşı suçlar Kamu İdaresinin Güvenilirliğine ve İşleyişine Karşı Suçlar Zimmete geçirme İrtikap Rüşvet Görevi kötüye kullanma Vergi kaçırma İzinsiz define arama Adliyeye Karşı Suçlar İftira Yalan yere yemin Suçluyu kayırma Devletin Egemenlik Alametlerine ve Organlarının Saygınlığına Karşı Suçlar Cumhurbaşkanına hakaret Türklüğü, Cumhuriyeti, Devletin kurum ve organlarını aşağılama Devletin Güvenliğine Karşı Suçlar Devletin birliğini ve ülke bütünlüğünü bozmak Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar Anayasayı ihlâl Milli Savunmaya Karşı Suçlar Halkı askerlikten soğutma Diğer Vatana ihanet
g t d

Basit şekliyle taksir (Lat. negligentia)^[1] bir kişinin kendisinden beklenen özen ve dikkati göstermeden sergilediği davranışın kanunda öngörülen sonuca yol açması durumudur.^[2]

Arapça kökenli bir kelime olan taksir, sözlük anlamı itibarıyla bir işi eksik yapma, kusur etme anlamına gelir.^[3] Taksir kavramı, kişilerin davranışlarında makul özeni gösterme ve bu davranışların diğer kişilere veya mallara karşı neden olabileceği öngörülebilir zararları dikkate alma yükümlülüğü ile ilgilidir.^[4] Bu kavramda irade, hukuken önem arz etmeyen bir neticeye yöneliktir. Yani, kişi gerçekleştirdiği fiilin sonuçlarını doğrudan istemese de olağan sonuçların oluşabileceğini öngörmesi beklenir. Taksirin hukuki boyutları, genellikle dikkat ve özen yükümlülüğünün ihlali üzerinde yoğunlaşır. Kişinin bu yükümlülüğü yerine getirmemesi durumunda ortaya çıkan zarar doğrultusunda sorumluluğu söz konusu olur.

Taksirin unsurları arasında taksirle işlenebilen bir suç olması, fiilin isteyerek yapılması, neticenin iradi olmaması, fiille netice arasında nedensellik bağının bulunması ve neticenin öngörülebilir olması yer alır. Bu unsurlar, taksirli suçların belirlenmesinde ve değerlendirilmesinde önemli rol oynamaktadır.

Taksirli suçların cezalandırılması, toplumsal düzenin korunması ve bireylerin daha dikkatli ve özenli davranmalarını teşvik etmek amacı taşır.^[5] Bu şekilde, bireylerin sadece kendi çıkarlarını değil, aynı zamanda toplumsal çıkarları da gözeterek hareket etmeleri sağlanır. Hukuk düzeninin bu alandaki amacı, potansiyel zararların önlenmesi ve toplumsal yaşamın güvenliğinin sağlanmasıdır.

Bir kişinin taksirli bir fiilden dolayı cezalandırılabilmesi için işlediği fiilde taksirli suçun unsurlarının oluşmuş olması gerekir.^[6] Kara Avrupası hukuk sistemini benimsemiş hukuk düzenlerinde taksirli bir suçun cezalandırılabilmesi için belirli şartlar bulunmaktadır:

1. Failin neticeyi meydana getiren hareketi iradi olarak yapması şarttır.
2. Taksirli bir fiilin cezalandırılabilmesi için kanunda buna ilişkin açık bir hüküm bulunması gerekir.
3. Failin dikkat ve özen yükümlülüğünü ihlal etmesi gerekir.
4. Taksirli suç, failin dikkatsizliği ve özen yükümlülüğüne aykırılığı neticesinde ortaya çıkmalı,^[7] fiilin faile objektif olarak isnat edilebilmesi gerekir. Kişi dikkatsiz davrandığının farkında olmakla birlikte meydana gelen netice olağandışı ve istisnai ise faile objektif olarak isnat edilemez.

Failin dikkat ve özen yükümlülüğünü ihlal etmesi şartı taksirin haksızlık unsurunu teşkil etmektedir. Trafik kuralları gibi toplumsal hayatın düzen içinde ve güvenli bir şekilde sürdürülmesiyle ilgili olarak kanunla veya diğer pozitif düzenlemelerle getirilen kurallar^[a] kişilere dikkat ve özen görevi yüklenen kurallardır. Herkesten istenen ortalama talepler daha ziyade hukuk normlarında belirtilmektedir. Örneğin araçlarıyla trafiğe katılanlar için karayolları trafik mevzuatı, işçi sağlığı ve iş güvenliği bakımından iş hukuku mevzuatı, tıbbi müdahaleler için tıp mevzuatı çeşitli yükümlülükler öngörmektedir. Şayet bu tür hukuk normlarında tanımlanmış ortalama talepler bulunmuyorsa, bu durumda genel meslek ve yaşam tecrübesine bakılmalıdır.

Taksirin özen yükümlülüğü, bakım standardı^[b] ve illiyet bağı olmak üzere üç unsurunun bulunduğu, ortak hukuk sistemlerinden Hint Haksız Fiil Hukuku'nda^[8] mesleğin icrasına dair dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı hareket ederek işlenen taksirli suçtan bahsedilebilmesi için vasıflı bir profesyonelin varlığını gerektiren vasıflı bir görevin söz konusu olması gerekir.^[9] Böyle bir profesyonelin taksirle sorumlu tutulabilmesi için becerisini makul bir yeterlilikle kullanması beklenir.^[9]

1852 tarihli eski Avusturya Ceza Kanunu'nun 335. ve 431. maddelerinde de meslekî taksir için cezai sorumluluğa işaret edilmekteydi. Failin makamı, mesleği, zanaatı veya içinde bulunduğu özel şartlar sebebiyle icra ve ihmalinin insan hayatı ve vücut bütünlüğü için tehlikeye ya da tehlikenin büyümesine sebebiyet verebileceğini kavrayabilmesi durumunda ceza hukuku yönünden sorumlu olacağı açık bir şekilde belirtilmekteydi.^[10]

Faili taksirli bir fiilden sorumlu tutulabilmesi için zararın sadece özensizlikten kaynaklandığının değil, fiil ile özensizlik arasında hukuken objektif bir sebep-sonuç ilişkisinin bulunduğunun da ispatlanması gerekir.^[11] Kişinin kendisinden beklenen özen yükümlülüğüne aykırı davranışının neticesinin öngörülebilirliği, suçun manevi unsurunun bir parçasıdır. Bu bağlamda failin davranışını gerçekleştirmeden önce neticeyi öngörmesi ya da öngörebilecek durumda olması, kast ve taksir arasındaki ayrımın belirlenmesinde kritik bir rol oynamaktadır. Psikolojik teoriye göre, irade özgürlüğüne sahip olan fail, hukuka aykırı davranışı bilerek ve isteyerek gerçekleştirdiğinde kast söz konusu olurken, davranışın sonucunu öngörebilecek durumda olmasına rağmen gerekli özeni göstermeyerek neticenin meydana gelmesine sebep olduğunda taksir söz konusu olmaktadır.^[12] Öldürme amacı olmadan birinin kasten bıçaklanarak yaralandığı durumda bıçağın kişinin vücuduna girmesi, ölümle sonuçlanabilecek özgü bir tehlike yaratır.^[13] Kasten yaralama fiilinin ağır neticesi olan ölüm öngörülebilir bir durum olarak kabul edilir ve bu fiilin ölümle sonuçlanabileceğinin öngörülmemesi ancak istisnai hallerde mümkün olabileceğinden^[13] kasten yaralama ile yargılanan fail, ayrıca taksirli olarak öldürme suçundan da cezai olarak sorumlu tutulur.

Roma hukukunda "culpa" terimi dar anlamda, bir kimsenin kasıtlı olmasa da yeterince dikkatli davranmaması veya tedbirsizliği sonucu zararın doğması durumlarını ifade etmekteydi.^[14] Bu tür fiiller özellikle "Lex Aquilia" gibi yasa metinlerinde tanımlanmış ve üzerinde tartışılmıştır.^[15]

Modern ceza hukukunda bir kişinin davranışlarının, kişiden kişiye önemli ölçüde değişebilen kişisel niteliklerine ve koşullarına göre değerlendirilmesini içermesi sebebiyle suçun subjektif unsurunun bir parçası kabul edilen taksir;^[16][17] ülkelerin hukuki düzenlemelerindeki farklılıklara karşın genel olarak benzer tanımlamalara sahip olmuştur. Modern Fransız ve İngiliz ceza kanunları taksir konusunda farklı bakış açılarına sahip olsalar da ikisi de bir fiilin cezalandırılabilmesi için kural olarak kişinin mens rea, yani suç işleme kastıyla hareket etmiş olmasını şart koşmuşlardır.^[18][19] 19 Ekim 1930'da kabul edilen İtalyan Ceza Kanunu [it] da Fransız ve İngiliz ceza kanunlarına benzer bir şekilde 42. maddesinde kimsenin kanunda suç olarak öngörülen bir fiili, kural olarak kasten işlemedikçe cezalandırılamayacağını belirtmiş ancak kastı aşan suçlar veya 43. maddesinin üçüncü fıkrası "failin öngörmesine rağmen istemediği ve ihmal, dikkatsizlik veya tecrübesizlik nedeniyle ya da kanunlara, yönetmeliklere, emirlere veya disiplin kurallarına uymama nedeniyle" meydana geldiğini belirttiği taksirli suçları hariç tutmuştur.^[20] Aynı şekilde Türk Ceza Kanunu'nun taksirle ilgili maddesinin gerekçesi de taksirle işlenen belirli fiillerin cezai sorumluluğunu istisnai olarak tanımlamış^[21] ve bu fiilleri kanunda öngörülen hallerle sınırlı tutmuştur. 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe giren 5237 sayılı kanunun 23. maddesi, neticesi sebebiyle ağırlaşmış suçların [en] faile isnat edilebilmesi için temel suçun kasten işlenmiş olmasını ve ağır veya diğer sonuçlar bakımından ise bilinçli ya da bilinçsiz fark etmeksizin en azından taksirle hareket edilmiş olmasını şart koşarak^[22] bir önceki ceza kanununda düzenlenen kastı aşan suçları da kapsamına almıştır.^[23]