Konstantinopolis balyosu

Venedik Konstantinopolis Balyosu "Bailo de Costantinopoli"
"17. yüzyıla ait bir Baylos gravürü, muhtelemen Giacomo Querini"
Resmî ikamet	Venedik Sarayı
Atayan	Venedik Doçesi
Görev süresi	(2-3 yıl)
Açılışı yapan	1454 (Daimi Olarak)
İlk sahibi	Bartolomeo Marcello (1454) (Daimi)
Kaldırılma	1797
Son sahibi	Francesco Vendramin (1796)
Bağlılık	Venedik Cumhuriyeti

Konstantinopolis Balyosu, (Venedikçe: Bailo de Costantinopoli) ya da Baylos, Venedik Cumhuriyeti'nin Konstantinopolis'teki en üst diplomatik temsilcisidir. Osmanlı İmparatorluğu ve Bizans İmparatorluğu dönemlerinde ilişkin devletlerin iletişimini yürütmüştür.

Balyos, elçi, aracı, ara bulucu anlamı taşıdığı gibi, aynı zamanda İstanbul'da görev yapan Venedik elçilerine verilen addır. Venedikçe Bailo kelimesi Latince kökenli olup baiulus kelimesinden türemiştir, bu kelimenin Latince anlamı ise hamal anlamına gelir. Türkçede ise baylos, bālyōs ya da bālyoz olarak kullanılır.^[1]

Bizans İmparatoru I. Aleksios 1082'de bir ferman ile Venediklilere İstanbul'da bir mahalle vermiş ve imparatorluğun her tarafında ticaret yapma ayrıcalığı tanımıştı. Bizans İmparatorluğu ve Venedik arasında yapılan anlaşma gereği kimi kaynaklara göre 1288, kimi kaynaklara göre 1268'den itibaren İstanbul'da Venedik kolonisinin işlerini yürütmek ve ticari işlerle ilgilenmek üzere balyos unvanlı temsilciler görev yapmaya başladı.^[2] Balyosa, Venedik hükûmetinin atadığı, "Consiliarii" denen iki memur ve "Consilium Majus" denen, soylular arasından seçilmiş on iki kişinin oluşturduğu bir konsey eşlik etmiştir.^[2]

1453 yılında İstanbul'un II. Mehmed komutasındaki Türk ordusu tarafından fethinin ardından Venedikliler ticaret kolonilerinin varlığını sürdürebilmek için Osmanlılar ile müzakere olanağı aradılar. Nihayet Venedik elçisi Bartolomeo Marcello'nun çabalarıyla 18 Nisan 1454 tarihinde bir ticaret anlaşması imzalandı. Bu anlaşma ile satılan mallarda %2 vergi ödenmesi koşuluyla Venedik ve Osmanlı tüccarlarının karşılıklı trafiğinde serbestlik sağlanmış ve Venedik Cumhuriyeti'ne İstanbul'da daimi elçi (balyos) bulundurma hakkı verilmiştir. İlk balyos Bartolomeo Marcello da bu tarihte seçilmiştir.^[2] Başlangıçta, bir yıl süreyle İstanbul'da daimi elçi olarak kalmalarına izin verilen balyosların kalış süreleri, 1479'da iki yıl olarak belirlenmiş, 1503'te ise bu süre üç yıla çıkartılmıştır.^[2] 1479 yılında Venedik ile Osmanlı Devleti arasında imzalanan ve Venedikli tüccarlara ticari ayrıcalıklar tanıyan antlaşmaya göre konumları daha da pekişmiş ve Osmanlı topraklarındaki Venedikliler arasındaki davalara da hakimlik yapmaya başlamışlardır.^[1] Balyosların hükûmetlerine düzenli bir şekilde sundukları raporlar, Osmanlı ülkesindeki siyasi, ekonomik ve toplumsal yaşama dair diğer Avrupa ülkeleri için de başlıca kaynağı teşkil ederdi. 1797 yılında Venedik Cumhuriyeti'nin Napolyon Bonapart komutasındaki Fransız ordularınca zapt edilip yıkılması Avusturya tarafından ilhakıyla bu müessese de tarihe karışmıştır.

Balyos, odern bir büyükelçi gibi bulunduğu ülke hakkında bilgi toplamak,rapor yazmak, yanındaki memurları koardine etmek gibi görevleri yerine getirmekteydi.Bilgi toplarken Konstantinopolis'teki geniş venedik ağını kullanan balyoslar ayrıca bir casus ağı kurarak da bilgi toplayabiliyordu.Bu ağların içinde balyosa yakın kişiler,tüccarlar hatta Osmanlı'da önemli görevler yürütmüş kişilerde olabiliyordu.^[3] Venedik elçi raporları özellikle Osmanlı klasik döneminde birçok batı ülkesi için Osmanlı hakkında kaynak teşkil etmiş Osmanlı'ya ilişkin poltikalarını belirlemelerinde kritik rol oynamıştır.Bir Venedikli eğer Osmanlı topraklarında seyahat etmek isterse balyostan izin almak zorundaydı.Elçilik süresi biten ve Venedik'e dönen balyosun son önemli diplomatik görevi ise Venedik Senatosu huzurunda görevi sırasında yazdığı raporlardan oluşan sefaretnamesini okumasıydı.

Balyos aynı zamanda Galata bölgesinde yaşayan Venedik'lilerin temsilcisi durumunda idi, bu temsiliciliği Ceneviz Podestra'sına denk olsa da Podestra kadar uzun süreler şehirde bulunmadığından siyasi etkisinden daha çok Venedik ticari failiyetlerini koruma amacı gütmekdeydi.Bu amacına yönelik olarak da sık sık Osmanlı yetkilileri ile Venedik ticaretine katkı vericek imtiyazlar için pazarlık yapmaktaydı.

Balyos'un dini görevelerinin başında kendi isteği ile Müslüman olmamış Hristiyan köleleri azad etmek gelirdi ancak Balyos Padişah'la olan dengeleri bozmamak adına bu görevini sınırlı olarak yapabilmekteydi.Sadece bu iş için ayrılmış bir btüçe vardı bu bütçe balyos'lar ya da Venedik'ten gelen Kilise bağışları üzerinden finanse ediliyordu.Bu sebeple birçok köle azad edilme umuduyla Balyos'a başvuruyordu.

Venedik'in önemli ailelerinden seçilen Balyos'lar genellikle bekar olarak gelip bekar olarak şehirden ayrılırlardı. Evlenmemelerinin perde arkası tam olarak bilinmemekle beraber bunun Venedik iç polikasında evlilik yoluyla prestij elde etme şansından olmamak adına Venedik'e dönmelerini bekledikleri düşünülmektedir. Ayrıca Balyos olmak bu asil ailelerin mensupları için çok talep gören bir görev değildi. Bunun başlıca sebebi olarak Venedik'ten Konstantinopolis'e uzun gemi yolcuğu gösterilir çünkü bu yolculuk çeşitli hayati riskler barındırıyordu. Gönderilen bazı elçilerin yolculuğa bağlı ölümlerinden sonra Venedik senatosu gönderilen balyoslara bir doktorun eşlik etmesi kararını almıştır. Görevleri sırasında da riskler devam ediyordu, ticari olarak yoğun olan galata bölgesi salgınlara çok açık bir bölgeydi. Sağlık açısından sakıncalarına ek olarak balyosların çeşitli sebeplerden hapsedilmesi işten bile değildi fakat genelde bu ev hapsi oldukça sembolik ve rahattı, hatta balyos gerekliyse özellikle de dini bir sebeple evden çıkabiliyordu. Balyoslar ekonomik sıkıntı çektiklerinde ki bu sıkça olurdu, tüccarlardan borç alma yoluna giderlerdi. Ancak zamanla bu tüccarlar balyosun borçlarını vaktinde ödememesini öne sürerek borç vermeyi reddetme yoluna gitmişlerdir. Balyoslardan en çok talep gören hediye ise bir dönem özellikle yılan zehrine şifalı olduğuna inanılan Tin-i Mahtum idi. Bu, Limni adasındaki killi topraktan elde edilir ve hediye olarak sıkça dağıtılırdı.

Balyoslar diplomaside önemli rol oynadıkları gibi iki ülkenin iç siyasetinde de etkili olmuşlardır. Venedik'in önemli ailelerine mensup olan balyoslar görevlerini tamamladıktan sonra doçe seçilen Carlo Ruzzini ve Paolo Renier gibi balyoslar vardır.

Giacomo Casanova ‘nın hatılarında Korfu ziyareti sırasında Dönemin Balyosu Francesco Venier‘in Europa adlı 72 topluk dev bir kalyonla Konstantinopolis’e giderken korfu adasına uğramasından bahsedilir. Korfu Provveditore’sinden daha yüksek rütbeye sahip olduğu için of the kaldığı süre boyunca kendi bayrağı yükseltilmiş ve Provveditore bayrağı aşağı çekilmiştir.^[4]

İstanbul'da Venediklere tahsis edilen bölgede balyos ve maiyeti için birer ev tahsis edilmiş; balyos bu bölgede kendi yurttaşları arasında ikamet etmiştir. 1499-1503 Osmanlı-Venedik Savaşı'dan önce, Balyos Han'ın Galata'nın merkezine alınmıştır. Kıbrıs savaşından sonra ise bu bina kalıcı olarak balyos hanı olarak kullanılmaya başlamıştır. Beyoğlu'nda Venedik Sarayı olarak bilinen ve günümüzde İtalyan Konsolosluğu olarak kullanılan yapı, yüzyıllar boyunca balyosların ikametgahı olarak kullanılmıştır. Balyosların bu bölgeyi tercih etmesinin arkasında bölgenin merkeze uzaklığının bir sonucu olarak kuralların gevşek olması ve bazı yasaklanan ticari faaliyetlerin daha kolay yapılmasına olanak sağlaması olduğu düşünülür. Venedik'in ilhakından sonra bir dönem Avusturya Elçiliği olarak da kullanılmıştır.

• The Bailo in Constantinople: Crisis and Career in Venice's Early Modern Diplomatic Corps
• Goffman, Daniel. "Negoziare con lo stato del Rinascimento: l'impero ottomano e la nuova diplomazia" in The Early Modern Ottomans: Remapping the Empire. Ed. Virginia Aksan e Daniel Goffman. Cambridge University Press, 2007.
• Arbel, B. Nazioni commerciali - Ebrei e veneziani nel Mediterraneo orientale dell'inizio moderno. New York: EJ Brill, Leida, Paesi Bassi, 1995.
• From Adrianople to Constantinople: Venetian–Ottoman diplomatic missions, 1360-1453
• Faroqhi, S (1986). La presenza veneziana nell'impero ottomano (1600-1630). The Journal of European Economic History, 15 (2), pag. 345-384.
• Goffman, Daniel. "Negoziare con lo stato del Rinascimento: l'impero ottomano e la nuova diplomazia" in The Early Modern Ottomans: Remapping the Empire. Ed. Virginia Aksan e Daniel Goffman. Cambridge University Press, 2007.
• Nicol, Donald M. (1988). Bisanzio e Venezia: uno studio nelle relazioni diplomatiche e culturali. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN Nicol, Donald M. Nicol, Donald M.
• Wirth, P. "Zum Verzeichnis Der Venezianischen Baili Von Konstantinopel." Byzantinische Zeitschrift, 54 : 2 (1961): 324-28
• Guliyev, A. "Venice’s Knowledge of the Qizilbash – The Importance of the Role of the Venetian Baili in Intelligence-Gathering on the Safavids." Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 75.1 (2022) 79-97 https://doi.org/10.1556/062.2022.00116

• MUMCU Serap, Venedik Baylosu’nun Defterleri, The Venetian Baylo's Registers (1589-1684) 21 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., collana Hilal, Edizioni Ca' Foscari, Venedik, 2014.