İçeriğe atla

Jimmy Carter

Kontrol Edilmiş
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Jimmy Carter
Resmî portre, 1978
39. Amerika Birleşik Devletleri başkanı
Görev süresi
20 Ocak 1977 - 20 Ocak 1981
Başkan Yardımcısı Walter Mondale
Yerine geldiği Gerald Ford
Yerine gelen Ronald Reagan
76. Georgia Valisi
Görev süresi
12 Ocak 1971 - 14 Ocak 1975
Yerine geldiği Lester Maddox
Yerine gelen George Busbee
Kişisel bilgiler
Doğum James Earl Carter, Jr.
1 Ekim 1924
Plains, Georgia, ABD
Ölüm 29 Aralık 2024 (100 yaşında)
Plains, Georgia, ABD
Partisi Demokrat
Evlilik(ler)
Rosalynn Smith
(e. 1946; ö. 2023)
Çocuk(lar) 4
Bitirdiği okul Amerika Birleşik Devletleri Deniz Harp Okulu (BS, 1946)
Mesleği Asker, çiftçi, yazar
Dini Baptist[1]
Ödülleri
İmzası
Askerî hizmeti
Bağlılığı  ABD
Branşı Amerika Birleşik Devletleri Donanması
Hizmet yılları 1943-53 (Donanma)
1953-61 (Donanma Rezerv)
Rütbesi Teğmen
Çatışma/savaşları II. Dünya Savaşı
Camp David Sözleşmesi geçerliğe girdikten sonra dönemin Amerika Birleşik Devletleri başkanı Jimmy Carter, Mısır cumurbaşkanı Enver Sedat ile (Beyaz Saray, Washington, 8 Nisan 1980)

James Earl Carter Jr. (1 Ekim 1924 - 29 Aralık 2024), 1977 ile 1981 yılları arasında 39. Amerika Birleşik Devletleri başkanı olarak görev yapan Amerikalı bir siyasetçi ve hayırseverdi. Demokrat Parti üyesi olan Carter, 1971 ile 1975 yılları arasında 76. Georgia valisi olarak ve 1963-1967 yılları arasında Georgia Eyalet Senatosu'nda görev yaptı. ABD tarihinde en uzun süre yaşayan ve 100 yaşına ulaşan ilk başkan oldu.

Plains, Georgia'da doğan Carter, 1946'da ABD Deniz Harp Okulu'ndan mezun oldu ve ailesinin fıstık çiftliğiyle ilgilenmek üzere evine dönmeden önce denizaltı hizmetine katıldı. Sivil haklar hareketinde aktif rol aldı, ardından 1976'da başkanlığa adaylığını koymadan önce eyalet senatörü ve vali olarak görev yaptı. Demokrat Parti adaylığını sürpriz bir isim olarak kazandı ve genel seçimlerde Cumhuriyetçi görevdeki başkan Gerald Ford'u kıl payı yenilgiye uğrattı.

Başkan olarak Carter, Vietnam Savaşı'nda askerlikten kaçanları affetti ve Camp David Anlaşmaları, Panama Kanalı Anlaşmaları, Stratejik Silahların Sınırlandırılması Görüşmelerinin ikinci turu dâhil olmak üzere birçok önemli dış politika anlaşmasını müzakere etti ve Çin ile diplomatik ilişkiler kurdu. Ayrıca stagflasyonla da mücadele etti ve tasarruf, fiyat kontrolü ve yeni teknolojiyi içeren ulusal bir enerji politikası oluşturdu. Enerji ve Eğitim Bakanlıklarını kurdu. Carter'ın başkanlığının sonraki yılları, Sovyetlerin Afganistan'ı işgali ve İran Devrimi'nin patlak vermesi gibi çeşitli dış politika krizleriyle geçti. Carter, 1980'de yeniden seçilmek istedi, ancak seçimi Cumhuriyetçi Ronald Reagan'a karşı kaybetti.

Tarihçiler ve siyaset bilimciler arasında yapılan anketler, Carter'ın başkanlığını ortalamanın altında göstermektedir. Carter'ın başkanlık dönemi sona erdikten sonra, insan haklarını teşvik etmek ve genişletmek için Carter Center'ı kurdu ve bu ona 2002 Nobel Barış Ödülü'nü kazandırdı. Barış müzakerelerini yürütmek, seçimleri izlemek ve ihmal edilen tropikal hastalıkları sona erdirmek için kapsamlı seyahatler yaptı. Carter, kâr amacı gütmeyen konut kuruluşu Habitat for Humanity'nin kilit isimlerinden biriydi. Ayrıca siyasi anılar ve diğer kitaplar, İsrail-Filistin çatışması üzerine yorumlar ve şiirler yazdı.

Carter çocukluğunda ABD Deniz Harp Okulu'na katılmayı hayal etmişti. 1941'de Americus yakınlarındaki Georgia Southwestern College'da mühendislik alanında lisans eğitimine başladı. Ertesi yıl Atlanta'daki Georgia Teknoloji Enstitüsü'ne geçti ve 1943'te Deniz Harp Okulu'na kabul edildi. İyi bir öğrenciydi ancak akademinin birinci sınıf öğrencilerinin agresif taciz kültürünün aksine, onlardan ayrılmış ve sessiz bir insan olarak görüldü. Akademide, Carter kız kardeşi Ruth'un arkadaşı Rosalynn Smith'e âşık oldu. İkili, 1946'daki mezuniyetinden kısa bir süre sonra evlendi.

1924 yılında doğdu. ABD'nin Georgia eyaletinde fıstık tarımıyla uğraşan bir ailenin çocuğudur. 1970 yılında Georgia eyaletine vali seçildi. 1976 yılında o zamanki başkan Gerald Ford'a karşı Demokratik Parti'den adaylığını koydu ve seçimi küçük bir farkla kazanarak başkan oldu.

Başkanlığından sonraki dönemde dünya çapındaki birçok krizde ara buluculuk görevini üstlendi. Bu konudaki katkılarından dolayı 2002 yılında Nobel Barış Ödülü aldı.

1982'de Carter, insan haklarını geliştirmek ve genişletmek için The Carter Center'ı kurdu. Barış müzakerelerini yürütmek, seçimleri izlemek ve gelişmekte olan ülkelerde hastalıkların önlenmesi ve ortadan kaldırılmasını ilerletmek için yoğun seyahatler yaptı. Carter, Habitat for Humanity yardım kuruluşunda önemli bir figür olarak kabul ediliyor. İsrail-Filistin çatışması gibi devam eden Amerikan ve küresel meseleler hakkında aktif olarak yorum yapmaya devam ederken, siyasi hatıralardan şiire kadar 30'dan fazla kitap yazdı.

Sağlığı ve Uzun yaşamı

[değiştir | kaynağı değiştir]

2024 yılı itibarıyla 100 yaşında ve 43 yıllık emekliliğiyle hem yaşayan en yaşlı başkan hem de başkanlık sonrası en uzun süre kalan ABD başkanıdır. Aynı zamanda yaşayan üçüncü en yaşlı eski dünya lideridir.[2][3] 22 Mart 2019'da, George Bush'u 94 yaşında ve 171 gün yaşında geçerek, en uzun yaşayan ABD başkanı olmuştur.[4] Carter, 2019'da People dergisine verdiği bir röportajda, bu kadar uzun yaşayacağını asla beklemediğini ve uzun ömrün en iyi açıklamasının iyi bir evlilik olduğunu söylemiştir. Carter, 99. doğum gününü kutlamadan birkaç ay önce evinde palyatif bakıma girmiştir.[5]

Carter Center, Carter'ın 100. doğum gününü kutlamak için müzisyenlerin ve ünlülerin katılımıyla olacak olan "Jimmy Carter 100: A Celebration in Song" konserinin duyurusunu yaptı. Etkinlik 17 Eylül 2024'te Atlanta, Georgia'daki Fox Theatre'da gerçekleşti.[6] 1 Ekim 2024'te Carter, 100 yaşına girdi ve böylece bu yaşa ulaşan ilk başkan oldu. Doğum gününü kutlamak için yerel etkinlikler arasında, Carter'ın arka bahçesinden izlediği, Naval Air Station Oceana'dan sekiz Deniz pilotunun gerçekleştirdiği bir F-18 Super Hornet uçuş gösterisi ve Chip Carter'ın katıldığı Plains Lisesi'nde 100 yeni vatandaş için düzenlenen bir vatandaşlık töreni yer aldı.[7]

Carter, Plains'teki 209 Woodland Drive adresinde evinin önünde gömülmek üzere düzenlemeler yapmıştır. 2006'da, Carter Center'da Washington D.C.'de bir cenaze töreni planlandığını da belirtmiştir. Carter, Joe Biden'dan cenaze konuşmasını yapmasını talep etmiştir.[8]

Ölümü ve cenazesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

29 Aralık 2024'te Carter'ın oğlu, James E. Carter III, babasının öldüğünü açıkladı.[9] The New York Times'a göre cenaze hazırlıkları birkaç yıl önce başlamıştı. Carter, motorlu konvoyla Atlanta'ya götürülecek ve burada Georgia Eyalet Meclisi'ne getirildikten sonra Carter Merkezi'nde bir buçuk gün boyunca ziyaretçilerin ziyaretine açılacak. Daha sonra, Birleşik Devletler Kongre Binası'nda bir buçuk gün daha devlet töreni düzenlenecek. Carter'ın cenazesi, Washington Ulusal Katedrali'nde yapılacak törenin ardından Georgia, Plains'teki evine defnedilecektir.[10] Carter için bir devlet cenazesi düzenlenecektir.[10]

Dönemin ABD Başkanı Joe Biden, "Amerika ve dünya olağanüstü bir lideri, devlet adamını ve insani bir savunucuyu kaybetti" dedi. Seçilmiş başkan Donald Trump ise Carter'ın, "Amerikalıların hayatlarını iyileştirmek için elinden gelen her şeyi yaptığını" belirtti.[11]

  1. ^ Warner, Greg. "Jimmy Carter says he can 'no longer be associated' with the SBC". Baptist Standard. 29 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2009. He said he will remain a deacon and Sunday school teacher at Maranatha Baptist Church in Plains and support the church's recent decision to send half of its missions contributions to the Cooperative Baptist Fellowship. 
  2. ^ "Jimmy Carter Sets New Record for Longest-Living President as He Turns 98 Years Old". Peoplemag (İngilizce). 1 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2023. 
  3. ^ "Jimmy Carter, former US president, turns 100". www.bbc.com (İngilizce). 1 Ekim 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2024. 
  4. ^ Barrow, Bill. "Jimmy Carter's new milestone: Longest-lived U.S. president". The Detroit News (İngilizce). 22 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2024. 
  5. ^ "Jimmy Carter turns 99 at home with Rosalynn and other family as tributes come from around the world". AP News (İngilizce). 1 Ekim 2023. 1 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2024. 
  6. ^ Smith, Matthew W. "'Jimmy Carter 100′ event turns Fox Theatre into a 'Love Shack'". The Atlanta Journal-Constitution (İngilizce). ISSN 1539-7459. Erişim tarihi: 4 Ekim 2024. 
  7. ^ "Local Navy pilots honor former President Carter's 100th Birthday with flyover". WHRO Public Media (İngilizce). 1 Ekim 2024. 1 Ekim 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2024. 
  8. ^ Judd, Donald (14 Mart 2023). "Biden says Carter asked him to deliver his eulogy | CNN Politics". CNN (İngilizce). 14 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2024. 
  9. ^ "Former President Jimmy Carter dies at 100". NBC News (İngilizce). 29 Aralık 2024. 29 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2024. 
  10. ^ a b "Tentative Plans for Carter's Memorial Services". nytimes.com. 29 Aralık 2024. 29 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2024. 
  11. ^ O'Connell, Oliver (16 Mayıs 2024). "Jimmy Carter death – updates: Trump pays tribute after former president's death aged 100". The Independent (İngilizce). 29 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2024. 
Siyasi görevi
Önce gelen
Lester Maddox

Georgia valisi

1971-1975
Sonra gelen
George Busbee
Önce gelen
Gerald Ford

Amerika Birleşik Devletleri başkanı

1977-1981
Sonra gelen
Ronald Reagan
Parti siyasi görevi
Önce gelen
Lester Maddox
Georgia vali adayı
Demokratik

1970
Sonra gelen
George Busbee
Önce gelen
George McGovern
Amerika Birleşik Devletleri başkan adayı
Demokratik

1976, 1980
Sonra gelen
Walter Mondale
Ödüller ve başarılar
Önce gelen
Kofi Annan

Nobel Barış Ödülü Sahibi

2002
Sonra gelen
Şirin Ebadi
Önce gelen
Birleşmiş Milletler