Brütalist mimari

Brütalist mimari, 1950'lerde Birleşik Krallık'ta savaş sonrası yeniden yapılanma projeleri arasında ortaya çıkan bir mimari tarzdır. Brütalist binalar, dekoratif tasarımın üzerine yapı malzemeleri ve yapısal unsurları öne çıkaran minimalist yapılarla karakterizedir. Bu tarz, genellikle boyasız beton veya tuğla, açısal geometrik şekiller ve ağırlıklı olarak tek renkli bir renk paleti kullanır; çelik, ahşap ve cam gibi diğer malzemeler de kullanılır.

Modernist hareketten türeyen brütalizmin, 1940'ların mimarisindeki nostaljiye bir tepki olduğu söylenir. İsveççe nybrutalism ("yeni brütalizm") ifadesinden türetilen terim, Britanyalı mimarlar Alison ve Peter Smithson tarafından öncü tasarım yaklaşımları için ilk kez kullanıldı. Tarz, 1955'te mimari eleştirmen Reyner Banham'ın bir makalesiyle daha da popüler hale geldi ve hareketi Fransızca beton brut ("ham beton") ve art brut ("ham sanat") ifadeleriyle ilişkilendirdi. Smithsonlar, Macar doğumlu Ernő Goldfinger ve Britanyalı firma Chamberlin, Powell & Bon gibi mimarlar tarafından geliştirilen stil, Fransız-İsviçreli Le Corbusier, Eston-Amerikalı Louis Kahn, Alman-Amerikalı Mies van der Rohe ve Finlandiyalı Alvar Aalto gibi diğer mimarların modernist çalışmaları tarafından kısmen öngörülmüştü.

Birleşik Krallık'ta brütalizm, sosyalist ilkelerden etkilenen düşük maliyetli sosyal konutların tasarımında öne çıktı ve kısa sürede dünyanın diğer bölgelerine yayıldı. Doğu Avrupa gibi benzer tarzlar da yankı buldu. Brütalist tasarımlar, çoğunlukla il yasama organları, kamu işleri projeleri, üniversiteler, kütüphaneler, mahkemeler ve belediye binaları gibi kurumsal binaların tasarımında kullanıldı. Hareketin popülaritesi 1970'lerin sonlarında azalmaya başladı ve bazıları tarzı kentsel çürüme ve totalitarizm ile ilişkilendirdi. Brütalizmin sosyalist ve komünist ülkelerdeki popülaritesi, geleneksel tarzların burjuvazi ile ilişkilendirilmesi ve betonun eşitliği vurgulaması nedeniyle arttı.

Brütalizm tarihsel olarak kutuplaşmaya neden olmuştur; belirli binalar ve hareketin tamamı genellikle "soğuk" veya "ruhsuz" olarak tanımlanarak eleştirilmiş, ancak aynı zamanda mimarlar ve az sayıda yerel topluluk tarafından desteklenmiştir. Birçok brütalist bina resmi olarak kültürel ikon haline gelmiş ve bazen koruma statüsü elde etmiştir.

Bu akımın başlıca temsilcileri Marcel Breuer, Erno Goldfinger, James Kalisz, Bertrand Goldberg ve Fernand Boukobza'dır.

"Brütalizm" teriminin kökeni Fransızca "brut" kelimesinden gelir. Mimar Le Corbusier tarafından kullanılan "Brüt Beton" terimi, sıva veya boyayla kaplanmayarak tamamen çıplak bırakılan ve böylece vahşi, doğal ve ilkel bir görünüm verilen bir inşaat malzemesinı tanımlar.^[1]

Brütalizm teriminin ilk kullanan kişinin İsveçli mimar Hans Asplund olduğu düşünülmektedir. Asplund, mimar Bengt Edman ve Lennart Holm tarafından Uppsala'da inşa edilen bir villayı (Villa Göth) betimlerken 1949'da « nybrutalism » (İsveççe « yeni brütalizm » ) terimini kullanmıştır. Sonrasında ise, bu terim, Michael Ventris'in de aralarında bulunduğu bir grup İngiliz mimar tarafından İngiltere'ye taşınmıştır.

İlerleyen dönemlerde, İngiliz mimarlar Alison ve Peter Smithson bu terimi, ironik olarak, 1954 yılında kullanmıştır ; ve hatta Peter Smithson  Brütüs şerefli Romalı Senatör kim öldürdü Sezar Kaydet Roma Cumhuriyeti'ni kurtarmak adına Sezar'ı öldüren Roma'lı senatör Brütüs'ün adını takma isim olarak kullanmıştır.

Brütalizm teriminin gerçekten popülarite kazanması ve pozitif olarak karşılanmaya başlaması 1966'yı bulmuştur. 1966'da The New Brutalism : Ethic or Aesthetic kitabını yazan Reyner Banham, o yıllarda İngiltere'de ortaya çıkan mimari devrimi tanımlamak için brütalizm terimini kullanmıştır. Banham için bu terim, bir mimari stili tanımlamaktansa, bu akımı ortaya çıkaran mimarların genel tutumunu betimliyordu. Öte yandan bu akımın temsilcileri kendilerini tanıtmak için brütalizm terimini nadir kullanıyorlardı.

Bu akım öncelikle modern mimarlık akımında yer alan Ludwig Mies van der Rohe ve Le Corbusier^[2] gibi mimarların geliştirdiği mimari dilden esinlenmiştir. Özellikle Le Corbusier "proto-brutalist " mimarinin ilk temsilcisi olarak kabul edilir. Örneğin Marsilya'da (Fransa) Cité Radieuse ve Chandigarh'da (Hindistan) Meclis Binası projeleri ön plana çıkan eserlerindendir. Georges Charensol'le yaptığı bir röpotajda, bir çeşit « çarpık yapı romantizmi » yarattığını belırtmiştir.

Takip eden yıllarda, Alison ve Peter Smithson'ın etkisiyle brütalizm özellikle İngiltere'de talep görmeye başlamıştır. Bu talebin sebeplerinden biri, İngiltere'nin  İkinci Dünya Savaşı sırasındaki bombardımanlar yüzünden halen kısmen yıkıntı halinde olması ve ekonomik durgunluk çekmesiydi.  Bu sebeplerden ötürü politikacılar; konutlar, kamu binaları ve ticari binalar için ucuz yapı malzemeleri kullanımını teşvik etmekteydi. Bunun yanı sıra, birçok mimar sırf « yalın, ham » niteliklere olan ilgilerinden ötürü brütalizm stilini tercih etmeye başlamıştı.

Brütalist mimari yapılar, heybetli ve sivri köşeli geometrik şekillerin tekrarlı olarak kullanılmasıyla ön plana çıkar. Brütalizm; binaların çok amaçlı oluşunu savunmakla beraber, her mekanın kendine özgü nitelikleri olmasını da gerektirmektedir. Genellikle mimari tasarımda iç mekanlar dışarıdan görünecek şekilde konumlandırılmıştır (teknik tesisatlar haricinde). Örneğin 1968'de inşa edilen Boston Belediye Binası'nın ana cephesine bakıldığında; belediye başkanının makamı ve çeşitli toplantı salonları sokaktan bakıldığında görülecek şekilde tasarlanmıştır.

Brütalist mimaride tasarlanan binaların büyük çoğunluğunda brüt beton kullanılmıştır. Beton; sıva, boya veya başka herhangi bir kaplama malzemesi veya dekoratif unsur olmaksızın çıplak bırakılır. Brütalist mimarinin birincil özelliğinin beton olmasına rağmen, kimi binalarda tuğla, cam, çelik, kaba taş gibi inşaat malzemeleri kullanılmıştır. Örneğin Alison ve Peter Smithson'ın Hunstanton Lisesi (1954) gibi pek çok eserinde tuğla, çelik ve cam kullanılmıştır.

Brütalizm'de brüt betonun kullanılış amacı Güzel Sanatlar tarzının dekoratif unsurlarından mimariyi uzaklaştırmak ve mimari tasarım dilini daha yalın ve basit kılmaktır.  Ancak, tüm beton binalar veya taşıyıcı sistemleri brüt bırakılmış binalar brütalizm akımına dahil edilmemelidir. Brütalist görünümlü bu çeşit binalar; konstrüktivizm, uluslararası stil, ekspresyonizm, post-modernizm, dekonstrüktivizm veya Sovyet mimarisi akımlarını takiben tasarlanmış olabilir. 

• ODTÜ Mimarlık Fakültesi 1961-1980
• 
  1. kat koridoru
• 
  Giriş Holü
• 
  Konferans Salonu
• 
  Kısmi Giriş Holü
• 
  Giriş holünden dışarıya bakış
• 
  Giriş ve giriş merdivenleri
• 
  ODTÜ Bilim Ağacı

2000'li yıllarda, brütalist binalar sık sık eleştirilere konu olmuştur. Örneğin Boston Belediye Binası, 2008'de gerçekleştirilen bir ankette "dünyanın en çirkin binası" seçilmiştir.