İçeriğe atla

Şanlıurfa (il)

Kontrol Edilmiş
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Şanlıurfa
İl
İlin Türkiye'deki konumu
İlin Türkiye'deki konumu
Harita
İl sınırları haritası
ÜlkeTürkiye
Coğrafi bölgeGüneydoğu Anadolu Bölgesi
İl merkeziŞanlıurfa
İdare
 • ValiHasan Şıldak[1]
Yüzölçümü
 • Toplam19.242 km²
Nüfus
 • Toplam1.845.667
 • Kır
-
 • Şehir
1845667
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu414
İl plaka kodu63

Şanlıurfa (Kürtçe: Rîha, Zazaca: Rıha) Türkiye'nin bir ilidir. Merkezi Şanlıurfa olan ilin 2023 yılı verilerine göre nüfusu 2.213.964'tür.[3] Şehrin doğuda Mardin, batıda Gaziantep, kuzeyde Adıyaman, kuzeydoğuda Diyarbakır illeri ve güneyde Suriye ile sınırı vardır. Şanlıurfa'nın 13 ilçesi vardır. Ortalama yükseltisi 518 metre olan Şanlıurfa, 19.451 km2'lik yüzölçümü ile Türkiye'nin en büyük yedinci ilidir.

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]

Güncel Nüfus Değerleri (TÜİK 6 Şubat 2024 verileri[3])

Şanlıurfa il nüfusu: 2.213.964 (2023 sonu). İlin yüzölçümü 19.242 km2'dir. İlde km2'ye 115 kişi düşmektedir. (Yoğunluğun en fazla olduğu ilçe: 246 kişi ile Eyyübiye’dir)

İlde yıllık nüfus artış oranı % 2,0 olmuştur. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Halfeti (% 10,58)- Haliliye (-% 1,03)

06 Şubat 2024 TÜİK verilerine göre 13 İlçe ve belediye, bu belediyelerde toplam 1438 mahalle bulunmaktadır.

2023 yılı sonunda Şanlıurfa ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri
İlçe Nüfus 2022 Nüfus 2023 Fark Değişim% Mah.Say. Alanı km2[4] Yoğunluk
Akçakale 123.721 127.277 3.556 2,83 119 1038 123
Birecik 93.613 93.866 253 0,27 83 912 103
Bozova 52.680 55.553 2.873 5,31 88 1329 42
Ceylanpınar 90.440 92.147 1.707 2,06 50 1589 58
Eyyübiye 391.795 400.084 8.289 2,09 162 1626 246
Halfeti 41.662 46.312 4.650 10,58 49 609 76
Haliliye 396.656 392.600 -4.056 -1,03 170 1924 204
Harran 96.072 98.999 2.927 2,83 126 904 110
Hilvan 42.218 43.448 1.230 2,87 70 1111 39
Karaköprü 265.035 277.160 12.125 4,47 100 1222 227
Siverek 267.942 271.832 3.890 1,44 180 3936 69
Suruç 100.961 103.621 2.660 2,60 95 744 139
Viranşehir 207.315 211.065 3.750 1,79 146 2297 92
Şanlıurfa 2.170.110 2.213.964 43.854 2,00 1.438 19.241 115
Şanlıurfa il nüfus bilgileri
Yıl Toplam Sıra Fark Şehir - Kır
1927[5] 203.595 30
  %29     59.239
144.356     %71  
1935[6] 229.614 36 %13
  %28     64.721
164.893     %72  
1940[7] 245.398 39 %7
  %29     72.352
173.046     %71  
1945[8] 263.855 34 %8
  %28     74.673
189.182     %72  
1950[9] 298.394 33 %13
  %27     81.856
216.538     %73  
1955[10] 348.199 28 %17
  %29     102.450
245.749     %71  
1960[11] 401.919 28 %15
  %31     123.916
278.003     %69  
1965[12] 450.798 28 %12
  %33     150.383
300.415     %67  
1970[13] 538.131 25 %19
  %38     205.524
332.607     %62  
1975[14] 597.277 25 %11
  %44     264.119
333.158     %56  
1980[15] 602.736 27 %1
  %47     282.419
320.317     %53  
1985[16] 795.034 19 %32
  %50     401.450
393.584     %50  
1990[17] 1.001.455 15 %26
  %55     551.124
450.331     %45  
2000[18] 1.443.422 9 %44
  %58     842.129
601.293     %42  
2007[19] 1.523.099 10 %6
  %60     919.832
603.267     %40  
2008[20] 1.574.224 10 %3
  %56     885.929
688.295     %44  
2009[21] 1.613.737 10 %3
  %56     899.774
713.963     %44  
2010[22] 1.663.371 9 %3
  %55     922.539
740.832     %45  
2011[23] 1.716.254 9 %3
  %55     951.925
764.329     %45  
2012[24] 1.762.075 9 %3
  %55     975.455
786.620     %45  
2013[25] 1.801.980 9 %2 Şehir ve kır ayrımı kaldırılmıştır.
2014[26] 1.845.667 9 %2
2015[27] 1.892.320 9 %3
2016[27] 1.940.627 9 %3
2017[27] 1.985.753 9 %2
2018[27] 2.035.809 8 %3
2019[27] 2.073.614 8 %2
2020[27] 2.115.256 8 %2
2021[27] 2.143.020 8 %1
2022[27] 2.170.110 8 %1
2023[27] 2.213.964 8 %2


Ekonomi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Şehrin ekonomik faaliyetleri başta tarım olmak üzere hayvancılık, turizm ve sanayi ürünleridir.

Şanlıurfa tarım olarak verimli topraklara sahiptir. Suruç Ovası ve Harran Ovası'da bunların başında gelir. Tarımsal faaliyetlerde fıstık tarımı, pamuk tarımı, mercimek, buğday vb. tahıl tarımı gelişmiştir. Son beş yılda sulama kaynaklarının da gelişmesiyle mısır tarımı da önem kazanmıştır. Şehirde sera tarımı da gelişmiş Karaali sera bölgesinde kış mevsiminde biber, domates ve patlıcan tarımı yapılarak hem şehre hem de Türkiye'nin dört bir tarafına yetiştirilen ürünler gönderilmektedir.

Hayvancılık olarak daha çok küçükbaş hayvancılık yapılmaktadır. Ve koyun sütünden peynir, yoğurt, süt vs. elde edilmektedir. Özellikle Siverek peyniri meşhurdur.

İlde sanayi son 15 yıllık dönemde Organize Sanayi bölgelerinin de gelişmesiyle çok sayıda fabrika kurulmuştur. Başta tekstil fabrikaları olmak üzere çırçır fabrikaları, ayakkabı üretim fabrikaları,[28] deterjan fabrikaları, iplik fabrikaları, cam fabrikası,[29] plastik fabrikası, Tarımsal olarak da fıstık fabrikaları, salça fabrikaları ve zeytinyağı fabrikaları bulunmaktadır.

Konum

[değiştir | kaynağı değiştir]
Konum Bilgileri
İlçe Kuruluş Yılı[30] Önceden bağlı olduğu ilçe Alanı km²[31] Rakım mt. Merkeze km[32] Ulaşan Yollar[32]
Akçakale Cumh.önce 1.038 359 53 /D.885-13, 63.51, 63.29
Birecik Cumh.önce 912 343 80 D.400-24, / -K18, 63.52
Bozova 1926 1.329 582 38 D.875-04, D.390-01, 63.79
Ceylanpınar 1982 Viranşehir 1.589 364 140 D.905-01, 63.28, 63.29
Eyyübiye 2012 Merkez 1.626 508 0 D.400-25, /D.885-13
Halfeti 1954 Birecik 609 664 112 D.400-24=>63.52, 63.78
Haliliye 2012 Merkez 1.924 512 0 / -K22, D.400-26
Harran 1987 Akçakale 904 374 48 /D.885-13=>63.27
Hilvan 1926 1.111 592 56 /D.885-12, 63.02
Karaköprü 2012 Merkez 1.222 594 7 / -K20, D.875-04, /D.885-15
Siverek 1926 3.936 788 96 D.360-07, /D.885-12, 63.05, 63.06
Suruç Cumh.önce 744 500 43 D.400-25=>D.883-03, 63.51
Viranşehir Cumh.önce 2.297 566 91 /D.400-27, D.905-01, 63.08
ŞANLIURFA Cumh.önce 19.242 527
*Metropol İlçelerin merkeze uzaklıkları, kaymakamlık ile valilik arasındaki uzaklıktır.

Kültür

[değiştir | kaynağı değiştir]

Mutfak

[değiştir | kaynağı değiştir]

Urfa mutfağında; Süryani, Ermeni, Yahudi, Yezidi, Arap, Kürt, Türk, vb. her milletten ve her kültürden izler görülmektedir. Sadeyağ, acı isot, bulgur, frenk suyu (domates salçası) Urfa mutfağının en çok kullanılan malzemeleridir. Baharat, un ve pirinç ikinci planda, sebze ise üçüncü planda kullanılır. Şanlıurfa'ya özgü yetiştirilen aynı zamanda Şanlıurfa ili ile özdeşleşmiş isot sıkça kullanılır. Sebze yemek çeşitlerinin de sayıca çok olmasına rağmen Urfa mutfağında et ağırlıklı yemekler ile kebap çeşitleri daha çok yer alır. Urfa'da kebapçılarda ve çeşitli restoranlarda ikram olarak sunulan bostana domates, biber, soğan, maydanoz, salatalık, semizotu, nar suyu ve nane yaprağının incecik doğranması ile yapılır ve oldukça popülerdir. Gerçekten et ile hazırlanan Urfa çiğ köftesi, et, bulgur, yağ, isot, çeşitli baharatlar ve yeşilliklerin uzun süre yoğrulmasıyla hazırlanır. Kebapları meşhur şehrin en gözde ve leziz kebabı ciğer kebabı ve patlıcan kebabıdır. İki katman kadayıf arasına Urfa peyniri gibi çiğ süte daha yakın, taze peynir konularak hafifçe pişirilip ve üzerine çok koyulaşmamış şeker şurubu katılırak hazırlanan künefe en çok tercih edilen tatlıların başında gelir. Akıtma arasına ceviz sarılarak şerbetlendirilip ikram edilen şıllık tatlısı da Şanlıurfa yöresine özgü bir tatlıdır.

Turizm

[değiştir | kaynağı değiştir]

Şanlıurfa bugün de mimari dokusunun zenginliği ile "Müze Şehir" adıyla da tanınmaktadır. İl merkezinde Kültür Bakanlığı'nca tescil edilmiş 180 tarihi ev, 32 cami ve mescit, 5 kilise, 7 medrese, 9 han, 8 hamam, 8 kapalı çarşı, 6 köprü, 13 çeşme, 2 sebil, 1 su kemeri, 1 su bendi, 2 anıt, şehir surları ve 1 iç kale bulunmaktadır. İldeki tescilli eserlerin toplam sayısı 1100 civarındadır. Şanlıurfa İli'nde, Şanlıurfa Arkeoloji Müzesi ve Devlet Güzel Sanatlar Galerisi olmak üzere tarihi ve kültürel buluntuların sergilendiği iki adet de müze bulunmaktadır. 1988'de hizmete giren Şanlıurfa Müzesi arkeolojik ve etnografik eserler seksiyonlarından oluşmaktadır. Halen müzede 14.193 arkeolojik eser, 1.878 etnografik eser, 35.613 sikke ve diğer eserler olmak üzere toplam 53.271 eser sergilenmektedir ve bu Şanlıurfa'yı bölgenin en zengin taşınır kültür varlığına sahip şehir yapmaktadır. Şanlıurfa'da 6’sı turistik belgeli, 7’si Belediye Belgeli olmak üzere 13 konaklama tesisi bulunmaktadır. Turistik Belgeli işletmelerin yatak kapasitesi 564 olup, Belediye Belgeli işletmelerin yatak kapasitesi 416’dır. Toplam yatak sayısı 480’dir.

Urfa şehri M.Ö 2. binde yaşadığına inanılan, Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam dinlerinin ortak din büyüğü ve atası olan[33][34][35] İbrahim peygamberin doğum yeri olarak kabul edilir. Bu gün Urfa'da ziyarete açık olan doğduğu mağaranın efsanesine göre İbrahim peygamber 17 yaşına kadar bu mağarada yaşamıştır. İbrahim peygamber'in dışında İbrahim peygamberin torunu ve İsrailoğullarının atası Yakup peygamberin bir dönem Harran’da bulunduğuna, Eyüp peygamberin Urfa’da hastalık çektiğine ve burada vefat ettiğine, Elyasa peygamberin Eyüp peygamberi görmeye geldiğine, ancak göremeden Urfa'da öldüğüne, Şuayb peygamberin Harran’a 37 km mesafede yaşadığına, Musa peygamberin Soğmatar’da Şuayp peygamberle buluştuğuna inanılmaktadır. Ayrıca bazı kaynaklara göre; İsa peygamber, Urfa'yı kutsadığına dair mektubunu ve yüzünü sildiği mendile çıkan mucizevî portresini (Hagion Mandilion) Urfa kralı Abgar Ukkama’ya göndermiştir.

Önemli mekânlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Balıklıgöl

[değiştir | kaynağı değiştir]
Balıklı Göl

Şanlıurfa şehir merkezinin güneybatısında yer alan ve İbrahim Peygamberin ateşe atıldığında düştüğü yer olarak bilinen bu iki göl, kutsal balıkları ve çevrelerindeki tarihî eserler ile Şanlıurfa'nın en çok ziyaretçi çeken yerlerindendir. Efsaneye göre İbrahim peygamber, Kral Nemrud’un taptığı putların gerçek olmadığını, onlara inanmalarının doğru olmadığını halk arasında yaymaya çalışır. Buna çok sinirlenen Nemrud ateş yakılmasını ve İbrahim peygamber’in ateşe atılmasını emreder. Nemrud’un kızı buna engel olmak için babasına yalvarır ve çok gözyaşı döker. İbrahim Peygamber ateşe atıldığında ateş göle, odunlar ise balığa dönüşür. Zeliha’nın gözyaşları ise Ayn Zeliha gölünü oluşturur.

Ancak hikâye bir İslam anlatısı değil, 1900-1960 yılları arasında Yahudi mitolojisinden evrilip Urfa halkı tarafından eklentiler yapılarak türetilmiş bir mitolojidir. Kuran ve hadislerde Balıklıgöl ile igili hadis ve ayet yoktur. Mitoloji büyük tarihi çelişkiler barındırmaktadır. Havuzlar milat öncesine tarihlenen antik Pagan dinlerine ait tapınaklarıdır.[36][37]

Ana madde: Balıklıgöl

Halfeti (Saklı Cennet)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Halfeti

Halfeti’nin eski bir tarihe sahip olduğu bilinmekle birlikte Romalılar öncesine ait bilgiler yetersizdir. Ancak yakınındaki yerleşim yerleri ile aynı tarihe sahip olduğu sanılmaktadır. Arazisinin büyük çoğunluğu Birecik Barajı suları altında kaldığından ilçenin yeni yerleşim alanı olarak Karaotlak bölgesi tespit edilip ilçe yeniden inşa edilmiştir. Günümüzde eski Halfeti denen, bir kısmı sular altında kalmış bölge turistik bir bölgeye dönüşmüştür. Halfeti'ye giden ziyaretçiler, büyük bölümü sular altında kalan ve "batık kent" olarak nitelendirilen Savaşan Köyü'nü tekne turuyla gezebilmektedir.

Harran

[değiştir | kaynağı değiştir]
Harran

MÖ. 2000 yılında Ur şehrinin bir ticari kolu olarak kurulduğuna inanılan Harran'ın Sümerce veya Akatça kervan veya geçit yeri anlamına gelen "Harran-U” kelimesinden türediği düşünülmektedir. Moğol İstilasında yıkılan tarihi Harran Üniversitesinin harabeleri ile tarihi Harran evleri görülebilir.

Göbeklitepe

[değiştir | kaynağı değiştir]
Göbekli Tepe site (1)

Şanlıurfa'ya 20 km'lik bir mesafede, Örencik Köyü yakınlarında tarihi MÖ. 11 bin yıllarına uzanan, tapınma amaçlı törensel alanlara ait mimari kalıntılar, dikili taşlar ve üzerinde kabartmalı yabani hayvan ve bitki figürlerinin bulunduğu Göbeklitepe Höyüğünde Cilalı Taş Devri'nden kalma bir mabet vardır.[38] Arkeologlar tarafından Dünyanın en eski mabedi olarak tanımlanmaktadır.[39] Birleşik Krallık'ın Stonehenge dikili taşlarından 6 bin yıl daha önce inşa edilmiştir.[40] İnsan tarihinde din ve medeniyet teorilerini yeniden düzenleyerek, önce din ve mabed sonra medeniyetin ortaya çıktığına işaret etmektedir.[41] Ayrıca Göbeklitepe ve diğer bölgelerden çıkarılan tarihî eser ve buluntular 2015 yılında açılan Şanlıurfa Müzesi'nde sergilenmeye başlanmıştır.

Haleplibahçe Mozaik Müzesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Şanlıurfa Müzesi

Müze kompleksinin içerisinde Paleolitik, Neolitik, Kalkolitik, Tunç ve Demir çağlarından tarihî eserler yer almaktadır. Bu eserler içerisinde dünya'nın bilinen en eski heykeli olan Balıklıgöl Heykeli, Göbeklitepe ve Nevali Çori'ye ait tarihî eserler yer almaktadır. Edessa Mozaik Müzesi'nde ise oradaki arkeolojik kazılarda çıkarılmış mozaikler ile 1950'li yıllarda ABD'ye kaçırılmış ve 2012'de Kültür Bakanlığınca Türkiye'ye getirilen Orpheus Mozaiği sergilenmektedir. Mevkii bakımından Balıklıgöl'ün neredeyse karşısında bulunmaktadır. 2016 yılında 3.'sü gerçekleştirilmiş olan 3. Çukurova Turizm Ödülleri'nde Türkiye'nin en iyi müzesi ödülünü almıştır.

Urfa Kalesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Urfa Kalesi

Urfa Kalesi’nin M.Ö. 10.000 yıllarına ait neolitik bir alan üzerine kurulduğu tahmin edilmektedir. Kalenin üzerindeki korint başlıklı iki sütun Edessa Karalı 9. MANU döneminde, M.S. 240-242 yılları arasında birer anıt sütun olarak yapılmıştır. Doğudaki sütun üzerindeki Süryanice kitabede: "Ben askeri komutan BARŞAMAŞ (Güneşin oğlu)'in oğlu AFTUHA. Bu sütunu ve üzerindeki heykeli veliaht Prens MANU kızı, kral MANU eşi, hanımefendim ve velinimetim kraliçe ŞALMETH için yaptım" yazılıdır.

Eski Şehir

[değiştir | kaynağı değiştir]
Şurkav Evi

Kent merkezi Ortadoğu tarzında son derece canlı bir Kapalıçarşı etrafında gelişmiştir. Geleneksel mimari doku kısmen yozlaşmış olmakla birlikte, sokak aralarında birçok yerde çarpıcı güzelliğe sahip eski yapılara rastlanır. En güzel eski evlerden biri Şurkav (Şanlı Urfa Kültür ve Araştırma Vakfı) tarafından restore edilen Şurkav Kültür Evi'dir.

Halîlürrahman Camii

[değiştir | kaynağı değiştir]
Mevlid-i Halil Camii

Urfa’nın en erken tarihli camii olan binayı Abbâsî halifelerinden Me’mûn’un yaptırdığı söylenmekteyse de 1211-12 tarihli kitâbesinden Selâhaddîn-i Eyyûbî’nin yeğeni Eşref Muzafferüddin Mûsâ tarafından inşa ettirildiği öğrenilmektedir. Bizans dönemine ait bir kilisenin yerine yapıldığı sanılan cami, 1810 yılında yapılan köklü onarım sırasında da bugünkü şeklini almıştır. Halk arasında Döşeme Camii veya bünyesinde bulunan Hz. İbrâhim’in makamından dolayı Makam Camii adlarıyla da anılır.

Eyyüp Peygamber'in Makamı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Urfa'daki Eyüp Peygamber Camisinde çile mağarası girişi

Eyyüp peygamberin, MÖ 2100 yılında Suriye'de Şam ile Ramla arasında üst diyarı denilen ülkenin Desniye köyünde dünyaya geldiği rivayet edilmektedir. Cüzzam hastalığına tutulan Eyyüp Peygamber, Rahime adlı karısı ile mağarada çile çekmeye devam ederek Allah'a ibadetten vazgeçmez. Bütün ıstıraplarına rağmen Allah'a asi olmaz. Sonunda, Eyyüp Peygamber imtihanı kazanır, Allah tarafından belirtilen şifalı su ile yıkanarak iyileşir, hanımı ile kendisine mal ve evlat ihsan edilerek daha sonra uzun müddet yaşar. Şanlıurfa merkezinde bulunan Eyyüp peygamberin çile çektiği mağara, Eyyüp Peygamber Makamı olarak ziyaret edilmektedir.

Şuayb Şehri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Harran Ulu Cami

Harran'a 45 km mesafede, bir ören yeri olup mevcut kalıntılar Roma Devrine aittir. Yüzlerce kaya mezarı üzerine kesme taşlardan yapılar inşa edilmiştir. Bu yapıların bazı duvar ve temel kalıntıları günümüze kadar gelebilmiştir. Şuayb şehri harabeleri arasında bir mağara, Şuayb Peygamberin makamı olarak bilinmektedir.

Selahaddin Eyyubi Camii

[değiştir | kaynağı değiştir]

Şanlıurfa’da Vali Fuat Bey Caddesi’nde (Yeniyol) bulunan Selahattin Eyyubi Camisi’nin bulunduğu yerde Piskopos Nona tarafından 457 yılında yaptırılan Aziz Yuhannes (Vaftizci Yahya) Kilisesi bulunuyordu. Bu yapı aynı zamanda Adalet Sarayı olarak da kullanılmıştır. Selahattin Eyyubi döneminde bu kilisenin üzerine 900-1250 yılları arasında Selahattin Eyyubi Camisi yapılmıştır. Yapı uzun yıllar harap durumda kalmış, bir ara elektrik santrali olarak kullanılmış ve 28 Mayıs 1993’te onarılarak Selahattin Eyyubi Camisi olarak ibadete açılmıştır.

Ulucami

[değiştir | kaynağı değiştir]

Urfa merkezindeki camilerin en eskilerindendir. Eski bir sinagog iken MS 435-436'da ölen Piskopos Rabula tarafından St. Stephon Kilisesi'ne dönüştürülmüştür. Kırmızı renkteki mermer sütunların çok olması nedeni ile "Kızıl Kilise" olarak da adlandırılan yapının yerine, 1170-1175 yıllarında Nurettin Zengi tarafından inşa edilmiştir.

İnbaşı Mağaraları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bozova ilçesi Yeniköy Mezrası civarında bulunan bu mağaralar Roma döneminden kalmıştır. Yapılan çeşitli kazılarda Roma dönemine ait madeni paralara rastlanmıştır. ve aynı zamanda İNBAŞI ve KAHXNIK ) mağaralarıda çok eski bir tarihe dayanır.

Soğmatar Harabeleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Şuayb Antik Kenti'nden 15 km. sonra Soğmatar Antik Kenti'ne varılır. Burası, Harran'a ise 53 km. mesafededir. Roma dönemine (M.S. 2. yüzyıl) tarihlenen bölge, Abgar Krallığı döneminde Harranlıların Tektek Dağları bölgesinde; ay ve gezegen tanrıları için tapındıkları bir kült merkezi olduğu bilimsel olarak tespit edilmiştir. Soğmatar Harabeleri kült yerinde; Ay tanrısı Sin'e tapınılan bir mağara (Pognon Mağarası), yamaçlarında yer yer tanrı kabartmalarının ve zemine kazılmış yazıtların olduğu bir tepe (Kutsal Tepe), 6 adet kare ve yuvarlak planlı mozole (Anıt Mezar), iç kale ve ana kayaya oyulmuş çok sayıda kaya mezarı bulunmaktadır.[42]

Çarmelik Kervansarayı

Bozova'nın Büyükhan Köyü’nde 17. yüzyılda yapıldığı tahmin edilmektedir. Suruç Ovasını ana sulama göletinin bulunan kervansaray günümüzde tarım müzesi olarak hizmet vermektedir. Makedonya Kralı İskender'in Anadolu'nun fethi sırasında Kervansarayın doğusunda bulunan tepelik alanda geceleyin ordusuyla beraber konakladığı rivayet edilmektedir. Kervansaray Şanlıurfa-Gaziantep Otobanına yaklaşık 1 ve eski Gaziantep-Şanlıurfa yoluna ise yaklaşık 10 km uzaklıktadır.

Kızılkoyun Nekropolü, Balıklıgöl Platosu

Kızılkoyun Nekropolü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Şanlıurfa'da büyük çoğunluğu Balıklıgöl Platosunda bulunan kaya mezarlar mevcuttur. Bunlar Kale Eteği Nekropolü, Kızılkoyun Nekropolü, Suriçi Nekropolü, Tektek Dağları Nekropolü adlarına sahiptir. Kaya mezarlardan oluşan bu nekropoller, M.S. 2. yüzyıla tarihlenen Helenistik ve Roma-Bizans izleri taşımaktadır. Nekropollerin büyük kısmı Balıklıgöl platosunda gecekonduların altında bulunmaktadır. Bu platoda gecekonduların altında 1.000-2.000 arası kaya mezar olduğu tahmin edilmektedir. Bunlardan sadece yaklaşık 100 tanesi üzerindeki gecekondular yıkılıp gün yüzüne çıkartılmıştır. Bknz. Kızılkoyun Nekropolü

Spor

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Şanlıurfa'da spor

2023-2024 Sezonunu, Şanlıurfaspor 1. Ligde 15. sırada, Karaköprü Belediyespor ise 3. Ligde şampiyon olarak tamamlamıştır. Futbolda BAL’da 2 ve kadın liglerinde 1 takımı daha vardır. Basketbol E. 2. Liginde 1, bölgesel liglerinde 1 takımı yer almıştır. Voleybol erkek 1. Liginde Haliliyespor ligde kalırken, Şanlıurfa Sefa Spor küme düşmüştür. 2. Liginde 1 takımı bulunmaktadır. Voleybol bölgesel liglerine 4 takımı katılmıştır.

Ziraat Türkiye Kupası'nda Şanlıurfaspor ve Karaköprü Belediyespor katıldıkları ilk turlarda elenmişlerdir.

Önemli spor tesisleri:11 Nisan Stadyumu (28.965), 11 Nisan Spor Salonu (5.000), Şanlıurfa Hipodromu (1.500)'dir. Ayrıca ilde yarı olimpik 11 adet yüzme havuzu vardır.

Yönetim

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Şanlıurfa'nın ilçeleri

Merkezi yönetim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyükşehir illerinde Merkezi yönetim Vali, İl Müdürleri ve İl Danışma Kurulundan oluşur.

Şanlıurfa, bir ‘büyükşehir’dir. Bu özelliğine göre yönetimi belirlenmiştir. Protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır.

Büyükşehir yapılan illerde, İl Genel Meclisi, yetki ve görevlerini Büyükşehir Belediye Meclisi’ne devretmiş ve kaldırılmıştır.

Şanlıurfa Valisi 1969-Çanakkale doğumlu Hasan Şıldak, 09.08.2023/376 sayılı kararla Balıkesir Valisi iken atanmıştır.[43]

Vali ve Kaymakamlara ait bilgiler Şanlıurfa'nın ilçeleri sayfasında gösterilmiştir.

Yerel yönetim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyükşehir Belediyelerinde yerel yönetim, Büyükşehir Belediye Başkanı, Büyükşehir Belediye Meclisi ve Büyükşehir Belediye Encümeni'nden oluşur.

Yerel yönetimi temsil eden Büyükşehir Belediye Başkanı, ildeki tüm seçmenlerin oy çokluğu ile seçilir. Yerel seçimlerde İlçe Belediye Başkanı ve İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanılarak ilçelerin belediye meclisleri oluşur. İlçe Belediye meclislerinden alınan üyelerle (başkan kontenjanı, ilçe nüfusu ve parti oy oranına göre) de Büyükşehir Belediye Meclisi oluşur. Bu mecliste ilçe belediye başkanları da yer alır.[44][45] Meclisin başkanı Büyükşehir Belediye Başkanı'dır.

Büyükşehir belediye encümeni, belediye başkanının başkanlığında, belediye meclisinin kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile biri genel sekreter, biri malî hizmetler birim amiri olmak üzere belediye başkanının her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş üyeden oluşur. (5216 saylı kanun 16.madde)

Büyükşehir yapılan illerde, İl Genel Meclisi, yetki ve görevlerini Büyükşehir Belediye Meclisi’ne devretmiş ve kaldırılmıştır.

Şanlıurfa Büyükşehir Belediye Başkanı, 1957-Şanlıurfa doğumlu Zeynel Abidin Beyazgül (AKPARTİ), 31 Mart 2019 seçimlerinde %60,81 oy oranıyla seçilmiştir[46]

İlçe belediyeleri, 2019 Türkiye yerel seçimleri'ne göre, bir MHP'li başkan dışında AK PARTİ'li belediye başkanları tarafından yönetilmektedir. Suruç ilçesinin HDP'li belediye başkanı ise 16 Ekim 2019 tarihinde görevden alınarak yerine ilçe kaymakamı kayyum olarak atanmıştır.[47][48]

Şanlıurfa Büyükşehir Belediye Meclisi üye sayısı 84'tür. (Büyükşehir Belediye Başkanı, 12 ilçe belediye başkanı ve 71 üye) Bunların 55’i AK PARTİ, 15'i HDP, 1'i CHP, 4’ü MHP, 4'ü SAADET PARTİ, 3'ü DP'dir. 1 AKPARTİ ve 1 HDP üyeliği boşalmıştır[49]

Büyükşehir ve ilçe belediye başkanlarına ait bilgiler Şanlıurfa'nın ilçeleri sayfasında gösterilmiştir.

Altyapı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ulaşım

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kentte şehiriçi ulaşım otobüslerle sağlanmaktadır. İlde sadece bir havalimanı vardır. Bu da Şanlıurfa GAP Havalimanı'dır. Ayrıca şehirde ulaşım olarak taksiler de kullanılmaktadır.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2022. 
  2. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  3. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 21 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2024. 
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 24 Ekim 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2020. 
  5. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  6. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  7. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  8. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  9. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  10. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  11. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  12. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  13. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  14. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  15. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  16. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  17. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  18. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  19. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  23. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  24. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  25. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  26. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  27. ^ a b c d e f g h i
  28. ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2017. 
  29. ^ "Şanlırfa Meks Cam Sanayi". 16 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2016. 
  30. ^  İçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü
  31. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; :1 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  32. ^ a b Karayolları Genel Müdürlüğü
  33. ^ McCarter 2000, s. 8.
  34. ^ "(Hebrew patriarch) Şanlıurfa (il)." Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc.
  35. ^ "Abraham." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
  36. ^ "Işıksızın karanlık düşü". soL. 7 Ocak 2017. 7 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2022. 
  37. ^ "'Balıklıgöl efsanesi para kazanmak için uyduruldu'". Radikal. 6 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2022. 
  38. ^ "GÖBEKLİ TEPE". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2015. 
  39. ^ "The World's First Temple". 8 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2015. 
  40. ^ "Gobekli Tepe: The World's First Temple?". 12 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2015. 
  41. ^ "The Birth of Religion". 18 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2015. 
  42. ^ "Soğmatar Antik Şehri". Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi. Şanlıurfa tarihi.7 Şubat 2017. 9 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  43. ^ "REsmi gazete" (PDF). Resmi Gazete. 9 Ağustos 2023. 9 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Kasım 2023. 
  44. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 29 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020. 
  45. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 10 Eylül 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020. 
  46. ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020. 
  47. ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020. 
  48. ^ "Suruç Belediyesi'ne kayyum atandı". Son Dakika. 16 Kasım 2019. 19 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2023. 
  49. ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Şanlıurfa (il) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Şanlıurfa_(il)&oldid=33675752" sayfasından alınmıştır