İçeriğe atla

Çeçenistan

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Çeçenistan Cumhuriyeti
Чеченская Республика
Нохчийн Республика/Noxçiyn Respublik
Bayrak Arma
Bayrak Arma
Milli Marş: Şatlakhan İlli
Konum
Çeçenistan Cumhuriyeti
Çeçenistan Cumhuriyeti
Çeçenistan
Yönetim
Ülke:  Rusya
Başkent: Grozni
Cumhurbaşkanı: Ramazan Kadirov
Genel bilgiler
Yüzölçüm:  17.500 km² (6.757 sq mi)
 - Rusya içinde: 30
Nüfus: 1.324.767 (11/2013)
 - Rusya içinde: 38
 - Yoğunluk: 76 /km² (196 /sq mi)
Diğer bilgiler
Dili: Çeçence, Rusça
Kuruluş tarihi: 3 Temmuz 1991
Kodu: 95
Resmî
İnternet sayfası:		 chechnya.gov.ru

Çeçenistan (Rusça: Чечня́; Çeçence: Нохчийчоь, Noxçiyçö), resmî adıyla Çeçen Cumhuriyeti (Rusça: Чече́нская Респу́блика; Çeçence: Нохчийн Республика, Noxçiyn Respublika), yaygın olarak bilinen şekliyle Çeçenya, Rusya Federasyonu'nun federal bölgelerinden (cumhuriyet) birisidir.

Kuzey Kafkasya'da, Hazar Denizi'ne 100 kilometre (62 mi) uzaklıkta bulunur.[1] Cumhuriyetin başkenti Grozni şehridir. (2010 (2010) itibarıyla) Cumhuriyetin nüfusu 1.268.989 kişidir.[2]

1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından Çeçen-İnguş Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti iki bölüme ayrıldı: İnguşetya Cumhuriyeti ve Çeçen Cumhuriyeti. Çeçen Cumhuriyeti, bağımsızlık arayan İçkerya Çeçen Cumhuriyeti'ni ilan etti. Rusya'ya karşı gerçekleştirdiği Birinci Çeçen Savaşı'nın ardından Çeçenistan, İçkerya Çeçen Cumhuriyeti olarak fiilen bağımsızlık kazandı. İkinci Çeçen Savaşı sırasında Rusya Federasyonu kontrolü yeniden sağlandı. O zamandan beri sistematik bir yeniden yapılanma ve yeniden inşa süreci yaşansa da ülkenin dağlık kesimlerinde ve güney bölgelerinde 2019 yılına kadar düzensiz çatışmalar devam etti.[3][4][5][6][7][8]

Tarihi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Çeçenya nüfusunun kökeni

[değiştir | kaynağı değiştir]

11. yüzyıl Gürcistan tarihçisi Leonti Mroveli'ye göre, Kafkas kelimesi Vaynahların atası Kavkazos'tan türetilmiştir.[9] Ilia Eyalet Üniversitesi'nden George Ançabadze'ye göre


Amerikalı dilbilimci Johanna Nichols, "Kafkasya bölgesinin modern halkı Bereketli Hilal'in eski çiftçileri ile iletişim kurmak için bir dil kullandı" demektedir ve araştırması "bölgenin çiftçilerinin ön-Nah-Dağıstanlılar olduğunu" öne sürmektedir. Nichols, "Nah-Dağıstan dilleri, Batı medeniyetine yol açan kültürel ve dilsel topluluğun doğrudan devamına en yakın şeydir" sonucunu ortaya koymaktadır. Utah Üniversitesi'nden Henry Harpending'in araştırmaları, Nichols'un görüşlerini desteklemektedir.[12]

Tarih öncesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
1855 Türkiye ve Kuzey Kafkasya Atlas Haritası. Amerikalı haritacı J. H. Colton'un haritası. Sağ üst köşede Çeçenya, Çeçen şehirleri ile Gelia olarak etiketlendi: Grosnaja (Grozni), Basdet ve Leşistan şehirleri: Andi, Metiro.

Kezanoi Gölü yakınlarında M. Ö. 40.000'e kadar uzanan insan yerleşiminin izleri bulundu. Mağara resimleri, eserler ve diğer arkeolojik kanıtlar, bölgenin yaklaşık 8.000 yıl boyunca sürekli yerleşim gördüğünü işaret etmektedir.[13] Bu yerleşim yerlerinde yaşayan insanlar araç-gereçler, ateş, hayvan derilerinden yapılma kıyafetler kullandılar.[14]

Kafkasya Epipaleolitik ve erken Kafkas Neolitik döneminde, bölgede tarıma, sulamaya ve hayvanların evcilleştirilmesine başlandı.[15] Modern zamanlarda keşfedilen Ali-Yurt ve Magas yakınlarındaki yerleşimlerde taştan aletler ortaya çıktı: taş baltalar, cilalı taşlar, taş bıçaklar, delikli taşlar, kil tabaklar vb. Ovalarda kil tuğladan yapılmış yerleşim yerleri tespit edildi. Dağlarda taştan duvarlarla çevrili yerleşim yerleri vardı; bazıları M. Ö. 8000 yılına kadar tarihlenmektedir.[16] Bu dönem aynı zamanda tekerleğin icadını (M. Ö. 3000), biniciliği, metal işlemeciliğini (bakır, altın, gümüş, demir), tabak, zırh, hançer, bıçak, ok uçları vb. yapımını da gördü. Nasare-Cort, Muzhichi, Ja-E-Bortz (Surkha-khi olarak da bilinir), Abbey-Gove (Nazran veya Nasare olarak da bilinir) yakınlarında tarihî eserler bulundu.

İmparatorluk öncesi dönem

[değiştir | kaynağı değiştir]

900-1200 yılları arasında Kafkasya'nın merkezindeki krallık Alanya ve Noble Alanya (Rusça: Царственные Аланы) olarak ikiye ayrıldı. Alman bilim adamı Peter Simon Pallas, İnguş halkının (Kist) doğrudan Alanya'dan gelenler olduğuna inanıyordu.[17] 1239'da, Alanya'nın başkenti Magas ve Kuzey Kafkasya yaylalarının, uluslarının ve kabilelerinin birleşimi olan Alan Konfederasyonu Batu Han (Moğol lideri ve Cengiz Han'ın torunu) tarafından tahrip edildi. "Magas, 1239'un başında Batu Han'ın orduları tarafından tahrip edildi. Tarihsel olarak Magas, İnguşetya'nın yeni başkentinin şu anda inşa edildiği yaklaşık olarak aynı yerde bulunuyordu."- D. V. Zayats.[18]

1300-1400'de Alanlar, Timur, Toktamış arasında sık sık savaşlar gerçekleşti ve Terek Irmağı Muharebesi ile çatışmalar doruğa ulaştı. Alan kabileleri, dağları işgalcilerden koruyan kaleler, surlar ve savunma duvarları inşa etti. Ova kabilelerinin bir kısmı Moğollar tarafından işgal edildi. Moğollara karşı isyan başladı.

1991 yılında Ürdünlü tarihçi Abdul-Ghani Khassan, Alanya'nın Çeçenistan ve İnguşetya'da olduğunu iddia eden eski Arap metinlerinin bir kopyasını ve Alanya'nın Nohço (Çeçen) kabilesinden olduğunu iddia eden Alanyalı tarihçi Azdin Vazzar'ın (1395-1460) belgesini yayımladı.[19][20]

16. yüzyıl, Kafkasya'ya ilk Rus müdahalesine tanık oldu.[21] 1558'de Kabardey Temruko, Vaynah kabilelerine karşı Korkunç İvan'dan yardım isteyen elçilerini Moskova'ya gönderdi. Korkunç İvan, Temruko'nun kızı Maria Temryukovna ile evlendi. Orta Kafkasya'da genişleyen Rus Çarlığı saldırgan Vaynah işgalcilerine karşı zemin kazanmak için bir ittifak kurdu. Çeçenistan, Kuzey Kafkasya'da 15. yüzyıldan beri sürekli olarak dış yönetimle savaşan bir milletti. Çeçenler, sonraki birkaç yüzyıl içinde İslam'ın Rus işgaline karşı direnişle ilişkilendirilmesi nedeniyle Sünni İslam'a geçmeye başladı.[22][23]

Rus işgaline karşı ilk direniş Şeyh Mansur (1750-1794) adında bir Nakşibendi imamı tarafından örgütlendi.[21] Şeyh Mansur, 1784'te geleneksel yönetim tarzını bırakıp şeriatı uygulamaya başladı, tütün ve kahve içimini yasakladı, Ruslarla evlenilmemesi gerektiğini söyledi.[24] Rus ordusuna karşı savaşın kutsal bir savaş (cihat) olduğunu ilan etti ve imamların öncülüğünde müritlerin toplandığı bu harekete müridizm adı verildi.[21] Mansur'un mucizeleri ile ilgili rivayetler arttı ve Osmanlı topraklarında dahi etkili oldu. Örneğin Antep ulemasından Seyyid Halif Edendi'nin 200 talebesiyle ona katıldı.[24] Rus ordusuna karşı beş ay direniş gösteren Mansur, 1791'de kendi köyü Anapa'da yakalandı ve St. Petersburg'a getirilip hapsedildi. Nisan 1794'te hapiste öldü.[25]

Mansur'un ölümü ile Müridizm hareketi bitmedi, Gazi Muhammed ve Mücahit Hamza hareketi devam ettirdi. Mürit hareketinin üçüncü evresinde Şeyh Şamil hareketin liderliğine geçti.[21]

İmparatorluk hakimiyeti

[değiştir | kaynağı değiştir]
1859'da Rus general Baryatinsky'ye teslim olan Çeçenya ve Dağıstanlı Şeyh Şamil; Theodor Horschelt tablosu.
Kafkas Kıstağı Haritası J. Grassl, 1856.
Çeçen topçular.

I. Petro, Rusya-İran Savaşı (1722-1723) başladıktan sonra, ilk olarak Safevî İran'ına rağmen Rusya'nın Kafkasya ve Hazar Denizi'ndeki siyasi etkisini artırmaya çalıştı. Çeçen tarihinde kayda değer bir gelişme olan bu Rus-İran Savaşı, İmparatorluk Rusyası ile Vaynahlar arasındaki ilk askeri karşılaşmayı anımsatmaktadır. Rus güçleri birkaç yılda Kafkasya topraklarının çoğunu İran'dan almayı başardı.[26]

Ruslar, Hazar koridorunun kontrolünü ele geçirip İran yönetimindeki Dağıstan'a doğru ilerlerken, Petro'nun kuvvetleri dağ kabileleri ile karşılaştı. Petro onları bastırmak için bir süvari kuvveti gönderdi, ancak Çeçenler onları bozguna uğrattı.[26] 1732'de Rusya, Kafkasya'nın çoğunu o dönemde Nadir Şah liderliğindeki İran'a geri verdikten sonra, Reşt Antlaşması'nın ardından Rus birlikleri, Argun Nehri kıyısındaki Çeçen-aul adlı bir köyde Çeçenlerle tekrar çatışmaya girdi. Ruslar tekrar yenilgiye uğratıldı ve geri çekildi, ancak bu savaş, Nohçi'nin nasıl "Çeçenler" olarak anıldığına dair uydurma hikâyenin kökeni olmalıdır. Çünkü, Çeçen adı 1692'den beri zaten kullanılıyordu.

1555'ten beri aralıklı olarak Pers egemenliği altında bulunan, 1783'te II. Erekle liderliğindeki Kartli-Kaheti Krallığı'ndan olan doğu Gürcüleri ve Rusya, Georgievsk Antlaşması'nı imzaladılar. Bu anlaşmaya göre, Kartli-Kaheti Rusya'nın himayesine girdi ve Gürcistan İran'a olan bağımlılığını reddetti.[27] Rus İmparatorluğu Kafkasya'daki nüfuzunu artırmak ve Kartli ve Transkafkasya'nın Pers ve Türkiye'ye karşı gerçekleştirdiği savaşlarında yararlı olduğunu düşündüğü diğer azınlık Hristiyan bölgeleriyle arasındaki iletişimi sağlamak için Kuzey Kafkas Dağları'nı ele geçirmeye başladı. Rus İmparatorluğu zaferlerini meşrulaştırmak için Hristiyanlığı kullandı ve Nah kabilelerini "haydut" olarak gören ve Çarlıktan kurtuluş dini olarak kendisini konumlandırdığı için bölgede İslam'ın geniş çapta yayılması hız kazandı.[28] İsyan, diğer Kuzey Kafkas kabilelerinin tereddütlü askeri desteğiyle bir Çeçen Nakşibendi (Sufi) şeyhi olan Mansur Uşurma tarafından yönetildi. Mansur, şeriat hukuku altında bir Transkafkasya İslam devleti kurmayı amaçlıyordu ancak bunu başaramadı.

Rus-İran Savaşı (1804-1813) ve bunun sonucu olan Gülistan Antlaşması'nın ardından, Dağıstan'ın, Azerbaycan'ın büyük bir kısmının ve Gürcistan'ın İran tarafından Rusya'ya zorla bırakılmasının ardından Rusya, Kafkasya'daki topraklarını önemli ölçüde genişletti.[29] Birkaç yıl sonra, 1826'da başlayan ve 1828'de Türkmençay Antlaşması ile sona eren İran'a karşı başarılı bir Kafkasya Savaşı ve 1828'de Osmanlı Türkiyesi'ne karşı başarılı geçen bir savaş, Rusya'nın Kuzey Kafkasya yerlilerini bastırmak için ordusunun çok daha büyük bir bölümünü kullanmasına olanak sağladı.

Nah kabilelerinin direnişi hiçbir zaman sona ermedi ve 1834'ten 1859'a kadar Ruslara karşı savaşan yeni bir Müslüman-Avar komutanı olan İmam Şamil için verimli bir zemin hazırladı (bkz. Mürid Savaşı). 1859'da Şamil, Aul Gunib'de Ruslar tarafından yakalandı. Şamil, bir kolu, bir gözü ve bir bacağı olan bir Çeçen olan Boysangur Benoiski'yi[30] Gunib'de komuta sorumlusu olarak bıraktı. Benoiski kuşatmayı yarıp geçti ve Ruslar tarafından yakalanıp öldürülene kadar iki yıl boyunca Rusya ile savaşmaya devam etti. Rus çarı, Şamil'in canını bağışlayarak Kuzey Kafkasya'daki direnişin duracağını umuyordu ama direniş durmadı. Rusya, Nah yerleşimlerini yok ederek ve ovalarda Kazak savunma hatları inşa ederek bir sömürge taktiği kullanmaya başladı. Kazaklar, yenilgiden yenilgiye uğradı ve sürekli olarak yiyeceklerini ve silahlarını çalan dağcılar tarafından saldırıya uğradılar.

Çarlık rejimi, 1860'ların sonunda farklı bir yaklaşım kullandı. Çeçenlere ve İnguşlara Kafkasya'dan ayrılıp Osmanlı İmparatorluğu'na göç etmelerini teklif ettiler (bkz. Muhacir (Kafkasya)). Sürgün sırasında Çeçenlerin ve İnguşların yaklaşık %80'inin Kafkasya'yı terk ettiği tahmin edilmektedir. Bu, açık savaştan isyancı savaşa giden direnişi zayıflattı. 19. yüzyılın sonunda Çeçen direnişçilerden biri de Çeçen Abrek Zelimhan Guşmazukayev ve onun silah arkadaşı İnguş Abrek Sulom-Beck Sagopşinski idi. İkisi birlikte, çoğunlukla İnguşetya ve Çeçenistan'da, Rus askeri konvoylarını, hükûmet darphanelerini ve hükûmet sonrası hizmeti taciz eden küçük birimler oluşturdular. İnguşlar Zelimhan'ı teslim etmeyi reddettiğinde İnguş-aul Kek tamamen yakıldı. Zelimhan, 20. yüzyılın başında öldürüldü. Nah kabileleri ile Rusya arasındaki savaş, Nah'ın Anton Denikin'e ve ardından Sovyetler Birliği'ne karşı mücadelesini gören Rus Devrimi döneminde yeniden su yüzüne çıktı.

21 Aralık 1917'de İnguşetya, Çeçenistan ve Dağıstan Rusya'dan bağımsızlık ilan ettiler ve tek bir devlet kurdular: "Kuzey Kafkasya'nın Birleşik Dağ Sakinleri" (Kuzey Kafkasya'nın Dağlık Cumhuriyeti olarak da bilinir), büyük dünya güçleri tarafından tanındı. Yeni devletin başkenti Temir-Han-Şura'ya (Dağıstan) taşındı.[31][32] Tanınmış bir Çeçen devlet adamı olan Tapa Çermoyev, devletin ilk başbakanı seçildi. İkinci başbakan, 1917'de Cumhuriyet'in anayasasının yazarı olan İnguş devlet adamı Vassan-Girey Cabagiev oldu ve 1920'de üçüncü dönem için yeniden seçildi. 1921'de Ruslar ülkeye saldırdı ve ülkeyi işgal etti ve ülke topraklarını zorla Sovyet Devleti'ne kattı. Kafkas Bağımsızlık Savaşı yeniden başladı ve Kafkas Devleti'nin hükûmeti sürgüne gönderildi.[33]

Sovyet yönetimi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyet yönetimi sırasında, Çeçenistan ve İnguşetya birleştirilerek Çeçen-İnguş Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu. 1930'larda Çeçenistan, insan kaynaklı bir kıtlık olan Holodomor'dan kaçan birçok Ukraynalı ile istila edildi. Sonuç olarak, Ukraynalıların çoğu Çeçen-İnguş ÖSSC'ye kalıcı olarak yerleşti ve kıtlıktan kurtuldu.[34] 50.000'den fazla Çeçen ve 12.000'den fazla İnguş cephede Nazi Almanyası'na karşı savaşıyor olmasına rağmen (SSCB'nin kahramanları dahil: Abukadzhi Idrisov, Hanpaşa Nuradilov, Movlid Visaitov) ve Nazi Alman birlikleri, Kafkasya'nın yarısını bir aydan kısa bir sürede ele geçirdikten sonra iki Çeçen-İnguş kentinde, Malgobek ve Ordzhonikidze'de (Vladikavkaz olarak yeniden adlandırıldı) tamamen durdurulana kadar savaşmış olsalar da, Çeçenler ve İnguşlar haksız yere Nazi destekçileri olarak suçlandılar ve tüm uluslar 1944'te, II. Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru, Mercimek Operasyonu sırasında tüm uluslar, Çeçen ve İnguş nüfusunun %60'ından fazlasının öldüğü Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne (daha sonra Kazakistan) sürüldü.[35][36] Amerikalı tarihçi Norman Naimark şöyle yazmıştır:


Zorunlu göçün, Çeçenleri ve İnguşları isyana hazırlayan ve Alman kuvvetlerine yardım eden kitlesel bir komployla suçlayan ünlü NKVD subayı Bogdan Kobulov'un hazırladığı materyallerle haklı çıktığı iddia edildi. Materyallerin çoğunun daha sonra uydurulduğu ortaya çıkarıldı.[38] Almanlara karşı cesurca savaşan seçkin Kızıl Ordu subayları bile (örneğin, Elbe nehrinde Amerikan güçleriyle ilk temasa geçen 255. Ayrı Çeçen-İnguş alayı Movlid Visaitov'un komutanı) sınır dışı edildi.[39] Çeçenlerin ve İnguşların sınır dışı edilmesinin asıl sebebinin Rusya'nın komünist olmayan bir ülke olan Türkiye'ye saldırmak arzusu olduğuna dair bir teori de bulunmaktadır çünkü Çeçenler ve İnguşlar bu tür planlara engel olabilirdi.[40] 2004'te Avrupa Parlamentosu, Çeçenlerin ve İnguşların sınır dışı edilmesini bir soykırım eylemi olarak kabul etti.[41]

Çeçen-İnguş Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti toprakları, Stavropol Krayı (Grozni Okrugu'nun kurulduğu yer), Dağıstan ÖSSC, Kuzey Osetya ÖSSC ve Gürcistan ÖSSC arasında bölündü.

Çeçen-İnguş Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti yeniden kurulduğunda, 1956'dan sonra Nikita Kruşçev yönetimindeki Stalinizmden arındırma sırasında Çeçenlerin ve İnguşların topraklarına dönmelerine izin verildi, ancak bölgenin hem sınırları hem de etnik bileşimi önemli ölçüde değişmişti. Sovyetler Birliği'nin diğer bölgelerinden, çoğunlukla terk edilmiş Çeçenlerin ve İnguşların aile evlerine yerleşen çok sayıda (ağırlıklı olarak Rus) göçmen vardı. Cumhuriyet, Kuzey Osetya ÖSSC'ye devredilen Prigorodny Bölgesi'ni kaybetti, ancak ağırlıklı olarak Rus Naursky Bölgesi ve Terek Kazaklarının anavatanı olarak kabul edilen Shelkovskoy Bölgesi'ni ele geçirdi.

Çeçenlere yönelik Ruslaştırma politikaları 1956'dan sonra da devam etti ve hayatın birçok alanında Çeçenlere Sovyet sisteminde ilerleme için daha iyi fırsatlar sağlamak için gerekli olan Rusça dil yeterliliği gerekiyordu.[40]

26 Kasım 1990'da Çeçen-İnguş ÖSSC yüksek Konseyi "Çeçen-İnguş Cumhuriyeti Devlet egemenliği Deklarasyonu"nu kabul etti. Bu deklarasyon, Sovyetler Birliği'nin yeniden yapılanmasının bir parçasıydı. Bu yeni antlaşma, 15 cumhuriyet devletini 80'den fazla cumhuriyete dönüştürecek ve 22 Ağustos 1991'de imzalanacaktı. 19-21 Ağustos 1991 Sovyet darbe girişimi bu yeniden yapılanmanın terk edilmesine yol açtı.[42]

1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılmasının yaklaşmasıyla, eski Sovyet Hava Kuvvetleri generali ve yeni Çeçen Devlet Başkanı Cevher Dudayev'in önderliğinde bir bağımsızlık hareketi olan Çeçen Ulusal Kongresi kuruldu. Çeçenistan'ın ayrı bir ulus olarak tanınması için kampanya yürüttü. Bu harekete Çeçenistan'ın - Baltık, Orta Asya ve diğer Kafkasya Devletlerinin sahip olduğu gibi - Sovyetler Birliği içinde bağımsız bir varlık olmadığını, ancak Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'nin parçası olduğunu iddia eden Boris Yeltsin'in Rusya Federasyonu tarafından karşı çıkıldı. Sovyet Anayasası'na göre Çeçenistan'ın ayrılma hakkı yoktu. Ayrıca, Tataristan gibi diğer Rusya cumhuriyetlerinin, Çeçenistan'ya bu hak tanınması durumunda Rusya Federasyonu'ndan ayrılmayı düşüneceklerini ifade edildi. Nihai olarak, Çeçenistan'ın Rusya'nın petrol altyapısında önemli bir merkez olduğunu ve dolayısıyla bölünmesinin ülke ekonomisine ve enerji erişimine zarar vereceğini ifade edildi.

Takip eden on yılda, bölge, genellikle alışılmamış bir şekilde savaşan ve mevcut yönetim aracılığıyla birkaç ardışık Rus hükûmeti tarafından tutulan pozisyondan vazgeçen çeşitli gruplar arasında devam eden bir mücadeleye kilitlendi.

Çeçen Savaşları

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana maddeler: Birinci Çeçen Savaşı, İkinci Çeçen Savaşı ve İçkerya Çeçen Cumhuriyeti
Grozni Savaşı sırasında bir Çeçen adam dua ediyor.

Birinci Çeçen Savaşı, Rus güçlerinin Kasım 1991'de bağımsızlığını ilan eden Çeçenistan'ın kontrolünü yeniden ele geçirmeye çalıştığı 1994-1996 yılları arasında gerçekleşti. Asker, silah ve hava desteğindeki ezici sayısal üstünlüğüne rağmen, Rus kuvvetleri çok sayıda başarılı tam ölçekli saldırı ve isyan baskınları nedeniyle dağlık alan üzerinde etkili kalıcı kontrol sağlayamadı. Rusya, Grozni'de üç ayda 1945 Berlin Muharebesi'nde kaybettiğinden daha fazla tank kaybetti (1.997'den fazla tank).[43]

1995'teki Budyonnovsk hastanesi rehine krizi Rus kamuoyunu derinden sarstı ve Çeçen isyancıların uluslararası arenada kınanmasına yol açtı.[kaynak belirtilmeli]

Nisan 1996'da Çeçenistan'ın demokratik olarak seçilen ilk cumhurbaşkanı Cevher Dudayev, kullandığı bir uydu telefonunun konumunun bulunmasından sonra bir bubi tuzağı bombası ve bir savaş uçağından ateşlenen bir füze kullanarak Rus kuvvetleri tarafından öldürüldü.[44]

Bölgedeki Rus askerî güçlerinde görülen moral bozukluğu ve Aslan Mashadov liderliğindeki Çeçen isyancı güçleri tarafından Grozni'yi yeniden ele geçirmek için başlatılan başarılı bir saldırı, Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin'i 1996'da ateşkes ilan etmeye ve bir yıl sonra Rus kuvvetlerini geri çekmeye ve bir barış antlaşması imzalamaya sevk etti.[45]

Savaştan sonra, Ocak 1997'de Çeçenistan'da parlamento ve cumhurbaşkanlığı seçimleri yapıldı ve Çeçen koalisyon hükûmetinin genelkurmay başkanı ve başbakanı olan yeni Cumhurbaşkanı Aslan Mashadov beş yıllık bir dönem için iktidara geldi. Mashadov, resmi ekonomisi ve altyapısı neredeyse yok edilen cumhuriyetin yeniden inşasına yardım etmesi için Rus hükûmetine baskı yaparken, Çeçen egemenliğini korumaya çalıştı.[46] Rusya, cumhuriyetin iyileştirilmesi için para göndermeye devam etti; aynı zamanda okullar ve hastaneler için emeklilik maaşı ve fon sağladı. Bu fonların çoğu Çeçen yetkililer tarafından alındı ve tercih edilen savaş ağaları arasında paylaştırıldı.[kaynak belirtilmeli] Yaklaşık yarım milyon insan (Çeçenistan'ın savaş öncesi nüfusunun %40'ı) ülke içinde yerlerinden edilmişti ve mülteci kamplarında veya aşırı kalabalık köylerde yaşıyordu.[47] Ekonomik bir gerileme yaşandı. Çeçenistan'da kalıcı olarak iki Rus tugayı görevlendirildi.[47]

Harap bir ekonomik yapı bulunduğu için, insan kaçırma eylemleri, kurbanların nadiren öldürülmesine rağmen,[48] kaotik genç devletin üç yıllık bağımsızlığı sırasında 200 milyon dolardan fazla para toplanması sonucunda ülke çapında ana gelir kaynağı haline geldi.[49] Resmi hesaplara göre 1998 yılında 176 kişi kaçırıldı, 90'ı serbest bırakıldı. Başkan Mashadov, rehinecilere karşı büyük bir sefer başlattı ve 25 Ekim 1998'de, Çeçenistan'ın en üst düzey adam kaçırma karşıtı yetkilisi Şadid Bargişev, uzaktan kumandalı bir araba bombalaması sonucunda öldürüldü. Bargişev'in meslektaşları daha sonra saldırıdan gözlerini korkutmayacağını ve hizmetlerine devam edeceklerin belirttiler. "Vehhabilik" nedeniyle siyasi şiddet ve dini aşırılık yaygındı. 1998'de Grozni yetkilileri olağanüstü hal ilan etti. Gerginlikler, Gudermes'teki Temmuz 1998 çatışması gibi, Çeçen Ulusal Muhafızları ile İslamcı militanlar arasında çatışmalara yol açtı.

Dağıstan Operasyonu, 7 Ağustos 1999'da başladı ve bu sırada İslami Uluslararası Tugay (IIPB), Rusya'dan bağımsızlık isteyen Dağıstan Şurası lehine komşu Rus Dağıstan Cumhuriyeti'ne başarısız bir saldırı başlattı.[50] Eylül ayında, Moskova da dahil olmak üzere birçok Rus şehrinde yaklaşık 300 kişinin ölümüne yol açan bir dizi apartman bombalaması, Çeçen ayrılıkçılara atfedildi. Bazı gazeteciler resmi açıklamalara itiraz ettiler, bunun yerine Rus Gizli Servisi'ni Çeçenistan'ya karşı yeni bir askerî harekât başlatmak için binaları havaya uçurmakla suçladılar.[51] Bombalamalara yanıt olarak, İçkerya rejimine karşı uzun süreli bir hava harekâtı misilleme saldırısı ve Ekim 1999'da başlayan bir kara harekâtı, İkinci Çeçen Savaşı'nın başlangıcını işaret etti. İlk Çeçen Savaşı'ndan çok daha iyi organize edilmiş ve planlanmış olan Rus silahlı kuvvetleri çoğu bölgenin kontrolünü ele geçirdi. Rus kuvvetleri 5 Şubat 2000'de Çeçenistan'ın Aldy kentinde düzenlenen bir temizlik operasyonu sırasında 60 Çeçen sivili öldürerek orantısız güç kullandı. Grozni'nin Şubat 2000'de yeniden ele geçirilmesinden sonra İçkerya rejimi dağıldı [52][53]

Savaş sonrası yeniden yapılanma ve isyanlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Rusya Postası tarafından Çeçenya'ya ithafen 2009 yılında basılmış posta pulu

Çeçen isyancılar Rus birlikleriyle savaşmaya ve saldırılar düzenlemeye devam etti.[54] Ekim 2002'de 40-50 Çeçen isyancı bir Moskova tiyatrosunu ele geçirdi ve yaklaşık 900 sivili rehin aldı. Kriz, çoğu Rus özel kuvvetleri tarafından içerideki insanları etkisiz hale getirmek için binaya pompalanan bilinmeyen bir aerosol nedeniyle 117 rehine ve 50 kadar isyancının ölümüyle sona erdi.[55][56][57]

Artan şiddet eylemlerine cevaben Rusya, Çeçenistan üzerindeki hakimiyetini sıkılaştırdı ve eylemlerle mücadele operasyonlarını bölge genelinde genişletti. Rusya, Rus yanlısı bir Çeçen rejimi kurdu. 2003 yılında Çeçenistan'yı Rusya ile yeniden bütünleştiren ancak sınırlı özerklik sağlayan bir anayasa referandumu yapıldı. Çeçen hükûmetine göre referandum %95,5 kabul ve neredeyse %80 katılımla geçti.[58] The Economist, "Kremlin dışında çok az kişinin referandumu adil bulduğunu" iddia ederek sonuçlara şüpheyle yaklaştı.[59]

Eylül 2004'te ayrılıkçı isyancılar, Çeçenistan'ın bağımsızlığının tanınması ve Rusya'nın geri çekilmesi talebiyle Kuzey Osetya'nın Beslan kasabasında bir okulu işgal etti. 1.100 kişi (777'si çocuk) rehin alındı. Üç gün süren saldırı, 186'sı çocuk olmak üzere 331'den fazla kişinin ölümüyle sonuçlandı.[60][61][62] 2004 okul kuşatmasından sonra, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin kapsamlı güvenlik ve siyasi reformlar başlattıklarını duyurdu, Kafkasya bölgesindeki sınırları kapattı ve merkezi hükûmete daha fazla güç verme planları olduğunu açıkladı. Ayrıca, Çeçen ayrılıkçılara karşı önleyici saldırılar da dahil olmak üzere iç şiddet eylemlerine karşı daha sert adımlar atacağına söz verdi. 2005 ve 2006'da ayrılıkçı liderler Aslan Mashadov ve Şamil Basayev öldürüldü.

2007'den beri Çeçenistan, Ramzan Kadırov tarafından yönetilmektedir. Kadırov'un yönetimi, yüksek düzeyde yolsuzluk, kötü bir insan hakları sicili, yaygın işkence kullanımı ve büyüyen bir kişilik kültüyle karakterize edildi.[63][64] Çeçenistan'da eşcinsel karşıtı temizlik iddiaları ilk olarak 1 Nisan 2017'de bildirildi.

Nisan 2009'da Rusya, terörle mücadele operasyonunu sona erdirdi ve ordusunun büyük bölümünü geri çekti.[65] Kuzey Kafkasya'daki çatışmalar bu tarihten sonra da devam etti. Kafkasya Emirliği, Kur'an ve Sünnet'in gerçek yorumuna ve Sünni Hanbeli mezhebine sıkı sıkıya bağlı kalarak Selefi cihatçı bir grubun ilkelerini tam olarak benimsemiştir.[66]

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]
Şaroy bölgesindeki dağlar
Kezenoyam Gölü

Kuzey Kafkasya'nın doğu kesiminde, kısmen Doğu Avrupa'da yer alan Çeçenistan, neredeyse her tarafı Rusya Federal toprakları ile çevrilidir. Batıda Kuzey Osetya ve İnguşetya, kuzeyde Stavropol Krayı, doğuda Dağıstan ve güneyde Gürcistan ile sınır komşusudur. Başkenti Grozni'dir.

Kuzeybatısında Rusya Federasyonu'na bağlı Stavropol Kray, doğusunda ve güneyinde Dağıstan ile Gürcistan, batısında İnguşya ve Kuzey Osetya yer alır. Çeçenistan'ın güneyi tamamen dağlıktır. Bu dağlar batıdaki Nazrani’den başlayıp doğudaki Gerzel-dola kadar uzanır. En batı uçta bulunan Stolovaya dağından İtumgalla’ya kadar uzanan sıradağlar Taşlır Dağları (Thulgandagghaş) adını alır. Taşlık sıradağlarının kuzeyinde Sunzha (Sunja) sıradağları adı verilen dağlar vardır. Onunda kuzeyinde Terek sıradağları bulunur. Sunzha sıradağlarının arasından dikine Terek Nehrinin Sunzha koluna bağlı büyük çaylar akar. Dağlardan daha çok sözü edilmesi gerekenler Çeçenistan’ın güney sınırını oluşturanlardır. Batıdan doğuya doğru sınır boyunca uzanan büyük dağlar, Kafkas sıradağlarının birer tepeleri olarak kabul edilebilir:

Nehirler:

Çeçenistan’ın en önemli nehri Terek Irmağı'dır. Bu step tipli nehir tipine girmektedir. Bu nehir Kafkasya sıradağlarının buzluklarından kaynaklıdır. Kuzey Otesya’nın Mozdak nehrinden Çeçenistan’ın Bienon-Yurt istikametinde ülkeye girer. Batıdan doğuya doğru hafif bir kavisle uzanır. Dağıstan’a yakın kuzeye dönerek Kızıldiyar istikametinde akar, Kaspi Denizine (Hazar Denizi) dökülür. Uzunluğu 590 km’dir.

Terek’ten sonra Çeçenistan’ın en önemli nehri Sunzha (Sunca) Nehri’dir. Bu nehir Terek Nehri’nin en büyük kollarındandır. Sunzha Nehri Çeçenistan’ın güneyindeki Taşlık sıradağlarından kaynaklanır. Güneyde kuzeye doğru dikine akan Assa, Argun, Hulahula çaylarıyla beslenir. Kuzey Otesya’nın doğu sınırlarını dikine kesip Nazran’a (İnguşya’nın Baş nehri) ulaşır ve oradan Marbulak’a (Erıthoy) doğru döner, Caharkala’ya varır. Buradan Gudermes’e, Gudermes’ten kuzeye döner ve Telkovski rayonunun güneyinden Terek Nehrine dökülür. Sunzha (Sunca) nehrini, batıdan doğuya doğru sayarsak Assa, Argun, Hulahulo gibi büyük çaylar besler.

Göller Çeçenistan’da Qhjözan-yam (Kuzenoy-Am) adını taşıyan iki göl vardır. İlki Andi dağlarının güney eteklerindedir. Deniz seviyesinden 1869 m yüksekliktedir. Derinliği 72 m, yüzölçümü 4 km²′dir.

Aynı adı taşıyan ilkinden daha küçük bir göl daha vardır. Çaroda dağının eteğinde Dyaj (D’ay) köyünün 10–12 km ötesinde bulunur. Eni 100m, uzunluğu 200m, derinliği 4m’dir.

20.000'den fazla insanın yaşadığı şehirler ve kasabalar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Çeçen Cumhuriyeti Haritası (Çeçenya)

Çeçenistan’ın başkenti Cevherkale idi. Bu ad Dudayev’in ölümünden sonra verildi. Kentin tarihi adı Sölc-ghala (Sölca-kale)’dır. Sovyet döneminde Ruslarca verilen ad “korkunç” anlamına gelen ve Çar İvan Grozni’nin adına izafe edilen Grozni idi. Diğer kentler ise Şali (Çeçence Tela, 1990′da kent oldu), Gudermes (1941′de kent oldu), Argun (1967′de kent oldu), Urus-Martan (1990′da kent oldu)’dır.

Çeçenistan Moskova zaman dilimindedir. UTC'e göre saat farkı +0300 (MSK)/+0400 (MSD).

İdari bölümler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Çeçen Cumhuriyeti 15 bölgeye ve cumhuriyet açısından önemli 3 şehre ayrılmıştır.

Gayri resmi bölümler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Çeçenistan'ın gerçek bölgeleri bulunmaz, ancak çoğu insan[kim?] Çeçen dilinin farklı lehçelerinin farklı bölgeleri tanımladığını ifade etmektedir. Başlıca lehçeler şunlardır: Dzhokhar lehçesi olarak da bilinen Grozni, Grozni içinde ve çevresindeki bazı kasabalarda yaşayan insanların lehçesidir. Naskhish, Çeçenistan'ın kuzeydoğusunda konuşulan bir lehçedir.

İlçeleri tanımladığına inanılan başka lehçeler de bulunmaktadır, ancak bu bölgeler çok izole olduğu için bu alanlarda çok fazla araştırma yapılmamıştır.

Demografik bilgiler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Çeçen 2.Dünya Savaşı gazileri, Büyük Vatanseverlik Savaşı zaferinin 66. yıldönümü kutlamaları sırasında

2010 Sayımına göre, cumhuriyetin nüfusu, 2002 Sayımı'na göre 1.103.686'dan[2] 1.268.989'a çıkmıştır.[67] Bu sayı, iki ölümcül savaştan sonra bu tür nüfus artışının son derece mantıksız olduğunu düşünen demograflar tarafından kuşkuyla karşılanmıştır.[68][69]

2010 Sayımı itibarıyla,[2] Çeçenler 1.206.551 kişi ile cumhuriyet nüfusunun %95,3'ünü oluşturmaktadır. Diğer gruplar arasında Ruslar (24.382 kişi ile %1.9'u), Kumuklar (12.221 kişi ile %1'i), İnguşlar (1.296 kişi ile %0.1'i) ve her biri toplam nüfusun %0,5'inden azını oluşturan daha küçük gruplar yer almaktadır. Eskiden sadece Grozni'de yaşayan 15.000 civarındaki Ermeni nüfusu, birkaç aileye kadar küçülmüştür.[70] Grozni Ermeni Kilisesi 1930'da yıkıldı. 2004 yılında doğum oranı 25.41 idi. (Achkhoi Martan'da 25.7, Grozni'de 19.8, Kurchaloi'de 17.5, Urus Martan'da 28.3 ve Vedeno'da 11.1). Çeçen Devlet İstatistik Komitesi'ne göre Çeçenistan'ın nüfusu Ocak 2006'da 1.205 milyona yükselmişti.[71]

Sovyet döneminin sonunda, etnik Ruslar (Kazaklar dahil) nüfusun yaklaşık %23'ünü oluşturuyordu (1989'da 269.000).

Bazı Rus kaynaklarına göre, 1991'den 1994'e kadar, Çeçen olmayan etnik kökene sahip on binlerce kişi (çoğunlukla Ruslar, Ukraynalılar ve Ermeniler), Çeçen olmayan nüfusa yönelik şiddet ve ayrımcılık ve Cevher Dudayev hükûmeti dönemindeki etnik temizlik uygulamaları ve ayrıca yaygın kanunsuzluk nedeniyle cumhuriyeti terk etti.[72][73] Ancak Rus ekonomistleri Boris Lvin ve Andrei Iliaronov, Rusça konuşan nüfusun Çeçenistan'dan göçünün Kalmukya, Tuva ve Saka - Yakutistan'dan daha yoğun olmadığını ifade etmektedir.[74]

Cumhuriyette kullanılan diller Çeçence ve Rusçadır. Çeçence, İnguşça ve Bastça'yı da içeren Vaynah veya Kuzey-iç Kafkas dil ailesine aittir. Bazı bilim insanları daha geniş bir Kuzey Kafkas diline yerleştirmektedir.

Çeçenistan büyük şehir ve merkezleri
2010 Rus Nüfus Sayımı
Sıra Şehir ismi İdari Bölümü Nüfus
Grozni
Grozni

Urus-Martan
Urus-Martan

1 Grozni Grozni'nin önemli kenti 271.573 Şali
Şali

Gudermes
Gudermes

2 Urus-Martan Urus-Martanovsky İlçesi 49.070
3 Şali Şalinski İlçesi 47.708
4 Gudermes Gudermessky İlçesi 45.631
5 Argun Argun'un önemli kenti 29.525
6 Kurçaloy Kurçaloy İlçesi 22.723
7 Açkoy-Martan Açkoy-Martanovsky İlçesi 20.172
8 Tsotsi-Yurt Kurchaloyevsky İlçesi 18.306
9 Bachi-Yurt Kurchaloyevsky İlçesi 16.485
10 Goyty Urus-Martanovsky İlçesi 16.177

Önemli istatistikler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kafkasya bölgesindeki etnolinguistik gruplar
Kaynak: Rusya Federal Devlet İstatistik Servisi
Ortalama nüfus (x 1000) Canlı doğumlar Ölümler Doğal değişim Kaba doğum oranı (1000 başına) Kaba ölüm oranı (1000 başına) Doğal değişim (1000'de) Toplam doğurganlık oranı
2003 1.117 27.774 7.194 20.580 24.9 6.4 18.4
2004 1.133 28.496 6.347 22.149 25.2 5.6 19.5
2005 1.150 28.652 5.857 22.795 24.9 5.1 19.8
2006 1.167 27.989 5.889 22.100 24.0 5.0 18.9
2007 1.187 32.449 5.630 26.819 27.3 4.7 22.6
2008 1.210 35.897 5.447 30.450 29.7 4.5 25.2
2009 1.235 36.523 6.620 29.903 29.6 5.4 24.2 3.43
2010 1.260 37.753 7.042 30.711 30.0 5.6 24.4 3.45
2011 1.289 37.335 6.810 30.525 28.9 5.3 23.6 3.36
2012 1.314 34.385 7.192 27.193 26.2 5.5 20.7 3.08
2013 1.336 32.963 6.581 26.382 24.7 4.9 19.8 2.93
2014 1.358 32.949 6.864 26.085 24.3 5.1 19.2 2.91
2015 1.383 32.057 6.728 25.329 23.2 4.9 18.3 2.80
2016 1.404 29.893 6.630 23.263 21.3 4.7 16.6 2.62
2017 1.425 29.890 6.586 23.304 21.0 4.6 16.4 2.73
2018 1.444 29.883 6.430 23.453 20.6 4.4 16.2 2.60
2019 1.467 28.145 6.357 21.788 19.2 4.3 14.9 2.58

Not: TFR 2009-12 kaynağı.[75]

Etnik gruplar

[değiştir | kaynağı değiştir]

(modern Çeçenistan topraklarında) [76]

Etnik gruplar 1926 Nüfus Sayımı 1939 Nüfus Sayımı2 1959 Nüfus Sayımı2 1970 Nüfus Sayımı 1979 Nüfus Sayımı 1989 Nüfus Sayımı 2002 Nüfus Sayımı 2010 Nüfus Sayımı1 2020 Nüfus Sayımı
Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %
Çeçenler 293.298 67.3% 360.889 58.0% 238.331 39.7% 499.962 54.7% 602.223 60.1% 715.306 66.0% 1.031.647 93.5% 1.206.551 95.3% 1.306.551 97.4%
Ruslar 103.271 23.5% 213.354 34.3% 296.794 49.4% 327.701 35.8% 307.079 30.6% 269.130 24.8% 40.645 3.7% 24.382 1.9% 16.382 0.9%
Kumuklar 2.217 0.5% 3.575 0,6% 6.865 0.8% 7.808 0.8% 9.591 0.9% 8.883 0.8% 12.221 1.0% 9.411 0.7%
Avarlar 830 0.2% 2.906 0.5% 4.196 0.5% 4.793 0.5% 6.035 0.6% 4.133 0.4% 4.864 0.4% 5.264 0.4%
Nogaylar 162 0.0% 1.302 0.2% 5.503 0.6% 6.079 0.6% 6.885 0.6% 3.572 0.3% 3.444 0.3% 3.102 0.2%
İnguşlar 798 0.2% 4.338 0.7% 3.639 0.6% 14.543 1.6% 20.855 2.1% 25.136 2.3% 2.914 0.3% 1.296 0.1% 1.121 0.1%
Ukraynalılar 11.474 2.6% 8.614 1.4% 11.947 2.0% 11.608 1.3% 11.334 1.1% 11.884 1.1% 829 0.1% 13.716 1.1% 8.639 0.4%
Ermeniler 5.978 1.4% 8.396 1.3% 12.136 2.0% 13.948 1.5% 14.438 1.4% 14.666 1.4% 424 0.0%
Diğerleri 18.840 4.13% 18.646 3.0% 37.550 6.3% 30.057 3.3% 27.621 2.8% 25.800 2.4% 10.639 1.0%
1 İdari veritabanlarında 2.515 kişi kaydedildi ancak bir etnik köken ilan edemedi.Bu gruptaki etnik grupların oranının beyan edilen grupla aynı olduğu tahmin edilmektedir.[77]|2 Tüm Çeçen ve İnguş nüfusun 1944 yılında ülkeden orta asya2ya göçe zorlandığı göz önüne alınmalıdır. Buna karşın, 1957 yılında Nikita Kruşçev tarafından Kuzey Kafkasya'ya geri döndü. Daha fazla bilgi için bakınız. Çeçen-İnguş Sürgünü

Din

[değiştir | kaynağı değiştir]
Grozni'deki Ahmet Kadırov Camii

İslâm

[değiştir | kaynağı değiştir]

İslam, Çeçenistan'da 2010 yılında Grozni'de ankete katılanların %95'i tarafından inanılan baskın dindir.[78] 16. ve 19. yüzyıllar arasında İslam'ı kabul eden Çeçenler[79] Sünni İslam'ın Şafii Mezhebi'ne sıkı bir şekilde bağlıdır. Tarihsel önemi nedeniyle birçok Çeçen Sufi, Kadiri veya Nakşibendi emirlerine bağlıdır. Nüfusun çoğu ya Şafii ya da Hanefi[80] içtihat mezhebini, fıkhını takip eder. Şafii hukuk ekolü Çeçenler arasında köklü bir geleneğe sahiptir[81] ve bu nedenle en çok takip edilen mezhep olmaya devam etmektedir.[82]

Sovyetler Birliği'nin sona ermesinin ardından, Çeçenistan'da İslami bir canlanma yaşandı. 2011 yılında, Grozni'deki 10.000 kişilik Ahmet Kadırov Camii dahil 465 cami ve Kunta-haji adlı bir İslam Üniversitesi ve Avrupa'nın en büyük kurumu olan Grozni'deki bir İslam Tıbbı Merkezi de dahil olmak üzere 31 medrese olduğu tahmin ediliyordu.[83]

19 Ocak 2015'te, Charlie Hebdo saldırısından 12 gün sonra, Grozni'de Muhammed peygamber karikatürlerinin yayınlanmasına karşı bir yürüyüş düzenlendi.[84] Çeçen İçişleri Bakanlığı, bir milyondan fazla kişinin katıldığını belirtirken, Kafkas Düğümü kaynaklarına göre bu sayının 350.000 ile 500.000 arasında olduğunu bildirildi.[85]

Hristiyanlık

[değiştir | kaynağı değiştir]

Çeçenistan'da bir zamanlar güçlü olan Rus azınlık, çoğunluğu Terek Kazakları ve 2012'de sayıları yaklaşık 25.000 olarak tahmin edilen, hâlihazırda Grozni'de sadece bir kilise olmasına rağmen, ağırlıklı olarak Rus Ortodokslarından müteşekkildir. Ağustos 2011'de Vladikavkaz ve Mahaçkale Başpiskoposu Zosima, Naursky Bölgesi'ndeki Terek Nehri'nde, Naursky ve Shelkovsky ilçelerinden 35 vatandaşın Ortodoksluğa dönüştürüldüğü Çeçen Cumhuriyeti tarihindeki ilk toplu vaftiz törenini gerçekleştirdi.[86] 2020 yılı itibarıyla Çeçen Cumhuriyeti'nde 8 Ortodoks kilisesi bulunmaktadır. En büyüğü Grozni şehrindeki Başmelek Mikail Kilisesi'dir.[87]

Siyaset

[değiştir | kaynağı değiştir]

1990'dan bu yana Çeçen Cumhuriyeti, ayrılıkçı hareketleri ile Rusya yanlısı yetkililer arasında gerçekleşen birçok yasal, askeri ve sivil çatışmalar yaşadı. Bugün, Çeçenistan nispeten istikrarlı bir federal cumhuriyettir, ancak hala bazı ayrılıkçı hareket faaliyetleri görülmektedir. Bölgesel anayasası, 23 Mart 2003'te tüm Çeçen halkları arasında yapılan referandumun ardından 2 Nisan 2003'te yürürlüğe girdi. Bazı Çeçenler, Rus yanlısı ve karşıtı siyasi yapıların varlığına rağmen bölgesel birlikler veya zümreler tarafından kontrol ediliyordu.

Bölgesel hükümet

[değiştir | kaynağı değiştir]
Çeçenya ve Kafkasya haritası

Birçok ayrılıkçı tarafından hain olarak görülen eski ayrılıkçı dini lider (müftü) Ahmet Kadirov, 5 Ekim 2003'te uluslararası otoriteler tarafından da izlenen bir seçimde %83 oy alarak cumhurbaşkanı seçildi. Rus askerleri tarafından oy pusulası doldurma ve seçmenleri sindirme vakaları ve ayrılıkçı partilerin sandık dışında bırakılması daha sonra Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) gözlemcileri tarafından rapor edildi. 9 Mayıs 2004'te Kadırov, Grozni Futbol Stadyumu'nda VIP sahnesinin altına konulan ve geçit töreni sırasında patlayan bir mayın patlamasıyla öldürüldü ve olaydan sonra Sergey Abramov Başbakan vekili olarak atandı. 2005 yılından sonra Ramazan Kadırov (Ahmet Kadirov'un oğlu) başbakan olarak görev yapmaya başladı ve 2007'de yeni cumhurbaşkanı olarak atandı. Birçok kişi[kim?] onun cumhuriyetteki en zengin ve en güçlü adam olduğunu ve Kadırovtsi olarak adlandırılan büyük bir özel milis üzerinde kontrolü olduğunu iddia etmektedir. Babasının güvenlik gücü olarak başlayan milis, İnsan Hakları İzleme Örgütü gibi insan hakları örgütleri tarafından cinayet ve adam kaçırmakla suçlanmaktadır.[kaynak belirtilmeli]

2009 yılında, ABD hükûmeti tarafından finanse edilen Amerikan Örgütü Freedom House, Çeçenistan'yı Burma, Kuzey Kore ve diğerleriyle birlikte dünyanın en baskıcı toplumlarının listelendiği "en kötünün en kötüsü" listesine dahil etti.[88]

Ayrılıkçı hükümet

[değiştir | kaynağı değiştir]
Şamil Basayev, İslamcı Çeçen militan ve Çeçen isyancı hareketinin lideri
Eski ayrılıkçı ve Çeçen Cumhuriyeti lideri Ahmet Kadirov, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile birlikte

Rus bölgesel hükûmetine ek olarak, herhangi bir devlet tarafından tanınmayan ayrılıkçı bir İçkerya hükûmeti bulunmaktaydı (vatandaşlarına Avrupa ve Arap ülkelerinin yanı sıra Amerika Birleşik Devletleri'nde siyasi sığınma hakkı verilmiş olmasına rağmen).

İçkerya, 1991 ve 2010 yılları arasında Temsil Edilmeyen Milletler ve Halklar Organizasyonu'nun bir üyesiydi.[89] Gürcistan'ın eski cumhurbaşkanı Zviad Gamsakhurdia, 1991 askerî darbesiyle görevden alındı ve Gürcistan İç Savaşı'nın bir katılımcısı olarak 1993'te Çeçen İçkerya Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını tanıdı.[90] İçkerya ile diplomatik ilişkiler, 16 Ocak 2000'de Taliban hükûmeti altında kısmen tanınan Afganistan İslam Emirliği tarafından da kuruldu. Bu tanıma 2001'de Taliban'ın düşmesiyle sona erdi.[91][92] Ancak Taliban'ın tanınmasına rağmen Taliban ile İçkerya arasında dostane ilişkiler yoktu - Mashadov Taliban'ın gayri meşru olduğunu belirterek kendilerini tanımasını reddetti.[93] İçkerya ayrıca Baltık ülkelerinden, bir grup Ukraynalı milliyetçiden ve Polonya'dan sözlü destek aldı; Estonya bir dönem tanımaya oy verdi, ancak hem Rusya hem de AB tarafından uygulanan baskı nedeniyle bu tanıma hiçbir zaman yerine getirilmedi.[93][94][95]

Bu hükûmetin başkanı Aslan Mashadov, Dışişleri Bakanı ise Mashadov'un sözcüsü İlyas Ahmadov'du. Aslan Mashadov, Rusya ile barış anlaşması imzalandıktan sonra 1997 yılında uluslararası olarak izlenen bir seçimde 4 yıllığına seçilmişti. 2001 yılında, görevini bir yıl daha uzatan bir kararname çıkardı; ayrılıkçı partiler Rusya hükûmeti tarafından engellendiği için 2003 başkanlık seçimlerine katılamadı ve Mashadov Rusya'da terör suçları suçlamalarıyla karşı karşıya kaldı. Mashadov, İkinci Çeçen Savaşı'nın başlangıcında Grozni'den ayrıldı ve güneydeki ayrılıkçıların kontrolündeki bölgelerine gitti. Mashadov, Çeçen toprakları üzerinde etkili kontrolü elinde tutan bazı savaş liderlerini etkileyemedi ve sonuç olarak gücü azaldı. Rus güçleri 8 Mart 2005'te Mashadov'u öldürdü ve Mashadov suikastı, barış görüşmelerini yürütecek meşru bir Çeçen ayrılıkçı lider bırakmadığı için geniş çapta eleştirildi. Mashadov döneminde Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı olan Ahmed Zakayev, 1997 seçimlerinden kısa bir süre sonra atandı ve şu anda İngiltere'de sığınma altında yaşıyor. O ve diğerleri, Mashadov'un ölümünün ardından yerine daha önce Çeçen televizyonunda İslami bir programın sunuculuğunu yapan, görece bilinmeyen bir İslami hakim olan Abdül Halim Saidullayev'i seçti. 17 Haziran 2006'da Rus özel kuvvetlerinin Abdül Halim Saidullayev'i bir Çeçen kasabası olan Argun'a düzenlediği baskında öldürdüğü bildirildi.

Saidullayev'in halefi Dokka Umarov oldu. 31 Ekim 2007'de Umarov, Çeçen İçkerya Cumhuriyeti'ni ve başkanlığını kaldırdı ve onun yerine kendi Emiri olarak Kafkasya Emirliği'ni ilan etti.[96] Bu statü değişikliği, cumhuriyetin varlığını desteklemeye devam eden birçok Çeçen politikacı ve askeri lider tarafından reddedildi.

İnsan hakları

[değiştir | kaynağı değiştir]
Çeçenya'da toplu mezar (2000)

Ülke İçinde Yerinden Edilme İzleme Merkezi, yüz binlerce etnik Rus ve Çeçen'in 1994 ve 1999'da Çeçenistan'daki etnik gruplar arası ve ayrılıkçı çatışmaların ardından evlerinden ayrılmak zorunda kalmasının ardından, günümüzde hala Rusya'da 150.000'den fazla insanın yerinden edilmiş bir durumda bulunduğunu bildirdi.[97]

1 Eylül 1997'de, Çeçen Cumhuriyeti-İçkeriya'da yürürlüğe girdiği bildirilen Ceza Kanunu'nun 148. maddesine göre "bir erkek ve bir kadın ya da bir erkek ve bir erkek arasındaki anal cinsel ilişki" cezalandırılmaktadır. Birinci ve ikinci kez suç işleyenler için ceza dayaktır. Suçun üçüncü kez işlenmesi bir mahkûmiyete, taşlama veya kafa kesme dahil olmak üzere çeşitli şekillerde uygulanabilen ölüm cezasına yol açar.[98]

İnsan hakları grupları, 2005 parlamento seçimlerinin yapılmasını merkezi Rus hükûmeti ve ordusunun haksız bir şekilde etkilediği gerekçesiyle eleştirdi.[99]

2006 yılında İnsan Hakları İzleme Örgütü, Ramazan Kadirov komutasındaki Rus yanlısı Çeçen güçlerin yanı sıra federal polis personelinin ayrılıkçı güçler hakkında bilgi almak için işkence kullandığını bildirdi. "Çeçenya'da alıkonulursanız, gerçek ve acil bir işkence riskiyle karşı karşıya kalırsınız. İşkencecinizin sorumlu tutulma şansı çok az." - İnsan Hakları İzleme Örgütü Avrupa ve Orta Asya bölümü direktörü Holly Cartner.[100]

1 Aralık 2009'da, The New York Times, Kadırov hükûmeti altındaki işkence ve infaz iddialarını desteklemek için kapsamlı kanıtlar yayınladı. Suçlamalar, Kadırov'un yakın çevresine erişim sağlayan 27 yaşındaki Ömer İsrailov'un Avusturya'da öldürülmesiyle ortaya çıktı.[101]

1 Temmuz 2009'da Uluslararası Af Örgütü, Rusya Federasyonu'nun Çeçen vatandaşlara karşı işlediği insan hakları ihlallerini kapsayan ayrıntılı bir rapor yayınladı. En göze çarpan özelliklerden biri, istismara uğrayanların kaçırmadan işkenceye kadar saldırılara karşı herhangi bir telafi yönteminin olmaması ve sorumluların hiçbir zaman sorumlu tutulmamasıydı. Bu, Çeçenistan'ın kanunsuz yönetildiği ve daha da yıkıcı bir istikrarsızlıkla karşılaşıldığı sonucuna yol açtı.[102]

2018'de Çeçen lider Ramazan Kadırov

10 Mart 2011'de İnsan Hakları İzleme Örgütü, hükûmetin Çeçenleşmeden bu yana İslami kıyafet kurallarının zorlandığını bildirdi.[103] Cumhurbaşkanı Ramazan Kadırov'un "Karımı eleştirme hakkım var. Onun yok [Beni eleştirme hakkına sahip değil]. Bizde [Çeçen toplumunda], bir eş ev hanımıdır. Bir kadın yerini bilmeli. Bir kadın bize [erkeklere] sevgisini göstermelidir... O [erkeğin] varlığı olacaktır. Ve erkek de onun sahibidir. Burada bir kadın düzgün davranmazsa kocası, babası ve erkek kardeşi sorumludur. Geleneğimize göre, bir kadın kötü bir iş yaparsa, aile üyeleri onu öldürür... Böyle olur, bir erkek kardeş kız kardeşini veya bir koca karısını öldürür... Bir başkan olarak öldürmemelerine izin veremem. Bu nedenle, kadınların şort giymesine izin vermeyin..." dediği bildirilmiştir.[104] Ayrıca birçok kez namus cinayetlerini açıkça savundu.[105]

9 Temmuz 2017'de Rus Novaya Gazeta gazetesi, 26 Ocak 2017 gecesi bir dizi kişinin yargısız infaz edildiğini bildirdi. Öldüğü bilinen 27 kişinin ismini yayınladı, ancak listenin "[öldürülenlerin] hepsi olmadığını" vurguladı; gazete, infazda 50 kişinin ölmüş olabileceğini öne sürdü.[106] Ölenlerin bazıları eşcinseldi ama hepsi değil; ölümler bir polisin ölümüyle tetiklenmiş gibi göründü ve raporun yazarı Elena Milashina'ya göre terör suçundan idam edildi.[107]

Eşcinsel toplama kampları

[değiştir | kaynağı değiştir]

2017 yılında Novaya Gazeta ve insan hakları grupları, Çeçen yetkililerin eşcinsel erkeklerin sorgulandığı ve fiziksel şiddete maruz kaldığı Argun'daki olmak üzere toplama kampları kurduğunu bildirdi.[108][109][110][111]

11 Ocak 2019'da, Aralık 2018'de ülkede birkaç eşcinsel erkek ve kadının gözaltına alındığı bir başka 'eşcinsel tasfiyesine' başladığı bildirildi.[112][113][114][115] Rus LGBT ağı, yaklaşık 40 kişinin gözaltına alındığına ve iki kişinin öldürüldüğüne inanmaktadır.[116][117]

Ekonomi

[değiştir | kaynağı değiştir]
2013 yılında Grozni

Savaş sırasında Çeçen ekonomisi dağıldı.[118] 1994'te ayrılıkçılar yeni bir para birimi getirmeyi planladılar, ancak İkinci Çeçen Savaşı'nda Çeçenistan'ın Rus birlikleri tarafından yeniden alınması nedeniyle değişiklik gerçekleşmedi.

Çeçenistan'daki ekonomik durum 2000'den sonra önemli ölçüde iyileşti. New York Times'a göre, Grozni'yi yeniden inşa etmek için büyük çabalar sarf edildi ve siyasi durumun iyileştirilmesi, bazı yetkililerin turizm endüstrisini kurmayı düşünmelerine neden oldu, ancak inşaat işçilerine düzensiz ödeme yapıldığı ve yoksul insanların yerinden edildiği iddiaları bulunmaktadır.[119]

Çeçenistan'ın işsizlik oranı 2006'da %67 iken 2014'te %21,5'e düştü.[120]

Çeçenistan'ın 2017 bütçesinin toplam geliri 59,2 milyar ruble oldu. Bunun 48,5 milyar rublesi, Rusya Federasyonu federal bütçesinden "karşılıksız makbuzlar" olarak aktarılmıştır.

Çeçen liderler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Çeçen Sanatçılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Chechnya: The World Atlas 6 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Retrieved on April 24, 2013
  2. ^ a b c Invalid reference parameter
  3. ^ "Три человека стали жертвами вооруженного конфликта на Северном Кавказе с 25 февраля по 3 марта". Кавказский Узел. 2 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2019. 
  4. ^ "Imarat Kavkaz in Syria splits more after Abdul AzizKBK ouster". From Chechnya to Syria. 12 Mayıs 2017. 5 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2017. 
  5. ^ "Абдулатипов заявил об уничтожении всех террористических групп в Дагестане". 11 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2020. 
  6. ^ "Евкуров: терроризм в Ингушетии побежден". 8 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2020. 
  7. ^ "МВД объявило об отсутствии боевиков в Кабардино-Балкарии". 30 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2020. 
  8. ^ "Кавказский Узел". 21 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2018. 
  9. ^ The work of Leonti Mroveli: "The history of the Georgian Kings"dealing with the history of Georgia and the Caucasus since ancient times to the 5th century AD, is included in medieval code of Georgian annals "Kartlis Tskhovreba".
  10. ^ "Caucasian Knot | An Essay On the History of the Vainakh People. On the origin of the Vainakhs". Eng.kavkaz-uzel.ru. 3 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  11. ^ "Microsoft Word – 4C04B861-0826-0853BD.doc" (PDF). 25 Şubat 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  12. ^ "Peering Into the Past, With Words". 8 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2020. ;Bernice Wuethrich, "Science" 2000: Vol. 288 no. 5469 p. 1158
  13. ^ Jaimoukha, Amjad M. (1 Mart 2005). The Chechens: a handbook (1. bas.). Routledge. s. 110. ISBN 978-0-415-32328-4. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2009. 
  14. ^ The Chechens: a handbook. 1st. Routledge. 1 Mart 2005. s. 110. ISBN 978-0-415-32328-4. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2009. 
  15. ^ Bernice Wuethrich (19 Mayıs 2000). "Peering Into the Past, With Words". Science. 288 (5469): 1158. doi:10.1126/science.288.5469.1158. ISSN 0036-8075. 22 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2020. 
  16. ^ History of Ingush nation. 
  17. ^ "Ингушетия.Ru • Авторские Материалы". 17 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2014. 
  18. ^ D.V.Zayats (2001). "Maghas – "The Sun City" – New Capital of Ingushetia". 2 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2020. 
  19. ^ "Аланский историк из чеченцев". Chechenews.com. 29 Ağustos 2010. 30 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2014. 
  20. ^ "Аланский историк". 95live.ru. 15 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2014. 
  21. ^ a b c d Ezgi Köse, Çeçenistan: Bir var olma mücadelesi 11 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Gazi Üniversitesi, 2012
  22. ^ Anciennes croyances des Ingouches et des Tchétchènes: peuples du Caucase du Nord (Fransızca). Paris: Maisonneuve et Larose. 2005. ISBN 978-2-7068-1792-2. 27 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2020. 
  23. ^ The Diversity of the Chechen Culture: From Historical Roots to the Present (PDF). UNESCO Educational, Scientific and Cultural Organization. 2009. ISBN 978-5-904549-02-2. 11 Ekim 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2020. 
  24. ^ a b Diyanet İslam Ansiklopedisi, Şeyh Mansur maddesi 22 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Cilt 39 Sayfa 60
  25. ^ Çeçen Cumhuriyeti İçkerya Türkiye Fahri Konsolosluğu, Tarih sayfası 21 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  26. ^ a b The Insurgency in Chechnya and the North Caucasus: From Gazavat to Jihad. 2010. ISBN 9780313386343. 27 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2014. 
  27. ^ Farrokh, Kaveh (20 Aralık 2011). Iran at War: 1500–1988. ISBN 9781780962214. March 20, 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2014. 
  28. ^ "The Ingush People". Linguistics.berkeley.edu. 28 Kasım 1992. 22 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2014. 
  29. ^ Russian Imperialism: Development and Crisis. 1998. ISBN 9780275964818. 15 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2014. 
  30. ^ "человек из камня БАЙСАНГУР БЕНОЕВСКИЙ". YouTube. 10 Aralık 2010. 18 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2014. 
  31. ^ "Archived copy". 22 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014. 
  32. ^ "Общественное движение ЧЕЧЕНСКИЙ КОМИТЕТ НАЦИОНАЛЬНОГО СПАСЕНИЯ". Savechechnya.com. 24 Haziran 2008. 23 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2014. 
  33. ^ "Вассан-Гирей Джабагиев". Vainah.info. 21 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2014. 
  34. ^ "Chechnya's Forgotten Children Of The Holodomor". Rferl.org. 13 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2014. 
  35. ^ Lieven, Dominic. Russia: Chechnya. Microsoft Encarta 2008. Microsoft Corporation.
  36. ^ "Remembering Stalin's deportations". BBC News. 23 Şubat 2004. 6 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2013. 
  37. ^ Fires of Hatred: Ethnic Cleansing in Twentieth-Century Europe, Cambridge, Mass. and London: Harvard University Press, 2001, pp. 96–97.
  38. ^ Alexander Nikolaevich Yakovlev Time of darkness, Moscow, 2003, 5-85646-097-9, pages 205–206 (Rusça: Яковлев А. Сумерки. Москва: Материк 2003 г.)
  39. ^ "DEFENSE OF THE MOTHERLAND IS EVERY MUSLIM'S DUTY". RIA Novosti. 15 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2020. 
  40. ^ a b "The Ingush People". Linguistics.berkeley.edu. 28 Kasım 1992. 16 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2014. 
  41. ^ "Chechnya: European Parliament recognizes the genocide of the Chechen People in 1944". Unrepresented Nations and Peoples Organization. 4 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2020. 
  42. ^ James Hughes. "The Peace Process in Chechnya", contained in Richard Sakwa's Chechnya: From Past to Future. Page 271.
  43. ^ "Book Reviews: 'Chechnya: A Small Victorious War' & 'Capitalism and Class Struggle in the USSR' | The Socialist Party of Great Britain". Worldsocialism.org. 30 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2014. 
  44. ^ "'Dual attack' killed president". BBC. 21 Nisan 1999. 7 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2016. 
  45. ^ "F&P RFE/RL Archive". www.friends-partners.org. 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2016. 
  46. ^ "Chechnya, reference article by Freedom House publications". 14 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2009. 
  47. ^ a b Alex Goldfarb and Marina Litvinenko. "Death of a Dissident: The Poisoning of Alexander Litvinenko and the Return of the KGB." Free Press, New York, 2007. 29 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 978-1-4165-5165-2.
  48. ^ "Four Western hostages beheaded in Chechnya". CNN. 3 Aralık 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2020. 
  49. ^ Tishkov, Valery. Chechnya: Life in a War-Torn Society. Berkeley: University of California Press, 2004, p. 114.
  50. ^ Moscow again plans wider war in Dagestan 26 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. CNN Retrieved on April 23, 2013
  51. ^ Context of 'September 13, 1999: Second Moscow Apartment Bombing Kills 118; Chechen Rebels Blamed' 15 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Retrieved on April 23, 2013
  52. ^ Second Chechnya War – 1999–2006 2 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Retrieved on April 23, 2013
  53. ^ "Gay Chechens flee threats, beatings and exorcism". BBC. 10 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2018. 
  54. ^ Andrew Meier (2005) Chechnya: To the Heart of a Conflict. New York: W.W. Norton
  55. ^ "Gas 'killed Moscow hostages'". BBC News. 27 Ekim 2002. 31 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2013. 
  56. ^ "Moscow court begins siege claims" 31 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., BBC News, 24 December 2002
  57. ^ "Moscow hostage relatives await news". BBC NEWS. 27 Ekim 2002. 29 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2011. 
  58. ^ Aris (24 Mart 2003). "Boycott call in Chechen poll ignored". Daily Telegraph. Londra. 22 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2013. 
  59. ^ The Economist (25 Mart 2003). "Putin's proposition". The Economist. 31 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2013. 
  60. ^ "August 31, 2006: Beslan – Two Years On". April 4, 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: April 4, 2009.  Retrieved on April 24, 2013
  61. ^ Putin meets angry Beslan mothers 12 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. BBC Retrieved on April 23, 2013
  62. ^ The children of Beslan five years on 12 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. BBC Retrieved on April 23, 2013
  63. ^ "Ramzan Kadyrov: The warrior king of Chechnya". The Independent (İngilizce). 9 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2016. 
  64. ^ "Kadyrov's Power and Cult of Personality Grows". Jamestown Vakfı. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2016. 
  65. ^ "Russia 'ends Chechnya operation'". BBC News. 16 Nisan 2009. 29 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2009. 
  66. ^ "Salafist-Takfiri Jihadism: the Ideology of the Caucasus Emirate". www.ict.org.il. 3 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2019. 
  67. ^ Invalid reference parameter
  68. ^ "Preliminary Chechen Census Findings Unveiled". Radio Free Europe/Radio Liberty. 3 Kasım 2010. 19 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2011. 
  69. ^ Dzutsev (2010). "2010 Census Data is Adjusted to Meet Kremlin Priorities in the North Caucasus". 7 (207). 11 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2011. 
  70. ^ "The case for Chechnya". 7 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2008. 
  71. ^ "Chechnya – The week in brief: 4–11 Feb, 2008". Reliefweb.int. 11 Şubat 2008. 12 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2013. 
  72. ^ "Archived copy" (Rusça). Memorial. 9 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2010. 
  73. ^ Sokolov-Mitrich, Dmitryi. "Забытый геноцид" 2 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Izvestia. Retrieved on July 17, 2002.
  74. ^ Written by economists Boris Lvin and Andrei Illarionov. Moscow News. Feb 24 – March 2, 1995
  75. ^ "Каталог публикаций::Федеральная служба государственной статистики". Gks.ru. 8 Mayıs 2010. 24 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2014. 
  76. ^ "НАСЕЛЕНИЕ ЧЕЧНИ". Ethno-kavkaz.narod.ru. 13 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2013. 
  77. ^ "Перепись-2010: русских становится больше". Perepis-2010.ru. 19 Aralık 2011. 7 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2013. 
  78. ^ "High degree of religious intolerance observed in Chechnya". Caucasus Times poll (Rusça). Caucasus Times. 16 Mayıs 2010. 12 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2017. 
  79. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 11 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Ekim 2020. 
  80. ^ "Shafi'i and Hanafi schools of jurisprudence in Cechnya". Jamestown.org. 1 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2013. 
  81. ^ Religion and Politics in Russia: A Reader. 9 Kasım 2009. ISBN 9780765629319. 27 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2020. 
  82. ^ "The Kremlin's War on Islamic Education in the North Caucasus". 8 Eylül 2006. 11 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2020.  Chechnya Weekly, Volume 7, Issue 34 (September 8, 2006)
  83. ^ Nazgul A. Mingisheva and Yesbossyn M. Smagulov, "Chechnya" in Mark Juergensmeyer and Wade Clark Roof, Encyclopedia of Global Religion, Volume 1, SAGE, 2012, p. 193
  84. ^ "МВД насчитало более миллиона участников митинга в Грозном". РБК. 28 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2020. 
  85. ^ Caucasian Knot, Данные о числе участников митинга в Грозном против карикатур на Мухаммада значительно расходятся 14 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 19 January 2015
  86. ^ Interfax Information Services Group. "Chechnya saw the first mass baptism in its today's history" 22 Şubat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Retrieved 2012-07-09.
  87. ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2020. 
  88. ^ Worst of the Worst: The World's Most Repressive Societies 10 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (PDF), Freedom House, March 2009
  89. ^ "UNPO: Chechen Republic of Ichkeria". unpo.org. 23 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2019. 
  90. ^ in 1993, ex –President of Georgia Zviad Gamsakhurdia recognized Chechnya's independence.., 21 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  91. ^ Are Chechens in Afghanistan? 7 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – By Nabi Abdullaev, Dec 14, 2001, Moscow Times
  92. ^ "The Taliban formally recognizes Chechnya". Jamestown Vakfı. 1 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2007. 
  93. ^ a b Kullberg, Anssi. "The Background of Chechen Independence Movement III: The Secular Movement". The Eurasian politician. 1 October 2003
  94. ^ Kari Takamaa and Martti Koskenneimi. The Finnish Yearbook of International Law. p147
  95. ^ Kuzio, Taras. "The Chechen crisis and the 'near abroadŞablon:' ". Central Asian Survey, Volume 14, Issue 4 1995, pages 553–572
  96. ^ "What is Hidden Behind the Idea of the Caucasian Emirate?" (PDF). 21 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2013. 
  97. ^ Government efforts help only some IDPs rebuild their lives, IDMC, August 13, 2007 21 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  98. ^ Amnesty International:Amnesty International working against laws punishing sexual relations between men 13 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., September 1, 1997.
  99. ^ Chechnya Holds Parliamentary Vote 12 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Morning Edition, NPR, November 28, 2005.
  100. ^ Human Rights Watch:Chechnya: Research Shows Widespread and Systematic Use of Torture 27 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  101. ^ Chivers (31 Ocak 2009). "Slain Exile Detailed Cruelty of the Ruler of Chechnya". New York Times. 14 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2020. 
  102. ^ Amnesty International:Russian Federation Rule Without Law: Human Rights violations in the North Caucasus 17 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., July 1, 2009.
  103. ^ Human Rights Watch:"You Dress According to Their Rules" Enforcement of an Islamic Dress Code for Women in Chechnya 2 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., March 10, 2011
  104. ^ "Рамзан КАДЫРОВ: "Россия - это матушка родная"". KP.RU - сайт «Комсомольской правды» (Rusça). 24 Eylül 2008. 27 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2019. 
  105. ^ Chechen President Kadyrov Defends Honor Killings 5 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. St. Petersburg Times March 3, 2009
  106. ^ Milashina, Elena (9 Temmuz 2017). "Это была казнь. В ночь на 26 января в Грозном расстреляли десятки людей". Novaya Gazeta. Moskova. 9 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2017. 
  107. ^ "Who Is Afraid of Navalny, Killings in Chechnya, Trump-Putin Meeting". Institute of Modern Russia. 14 Temmuz 2017. 21 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2017. 
  108. ^ "Chechnya police arrest 100 suspected gay men, three killed: report". The Globe and Mail. 3 Nisan 2017. 8 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2017. 
  109. ^ Duffy (10 Nisan 2017). "Chechnya has opened concentration camps for gay men". Pink News. 4 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2017. 
  110. ^ "Over 100 people allegedly sent to 'concentration camps' for gay men in Chechnya – Independent.ie". Independent.ie (İngilizce). 11 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2017. 
  111. ^ "Arşivlenmiş kopya" (Rusça). 12 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2017. 
  112. ^ "Reports: several gay men and women detained in Chechnya". AP NEWS. 11 Ocak 2019. 3 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2019. 
  113. ^ Damshenas (11 Ocak 2019). "Chechnya has reportedly launched a new 'gay purge'". The Gay Times. 9 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2019. 
  114. ^ "Chechnya launches new gay 'purge', reports say". The Independent. 11 Ocak 2019. 24 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2019. 
  115. ^ ""Новой газете" стало известно о новых преследованиях геев в Чечне". Новая газета - Novayagazeta.ru. 26 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2019. 
  116. ^ "New wave of persecution against LGBT people in Chechnya: around 40 people detained, at least two killed". Российская ЛГБТ-сеть (Rusça). 14 Ocak 2019. 22 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2019. 
  117. ^ "Activists Say 40 Detained And 2 Dead In Gay Purge In Chechnya". NPR.org (İngilizce). 19 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2019. 
  118. ^ Russell (2007). Gammer, Moshe; Lokshina, Tanya; Thomas, Ray; Mayer, Mary; Dunlop, John B. (Ed.). "Chechnya: Russia's 'War on Terror' or 'War of Terror'?". Europe-Asia Studies. 59 (1): 163-168. doi:10.1080/09668130601072761. 
  119. ^ Kramer (30 Nisan 2008). "Chechnya's Capital Rises From the Ashes, Atop Hidden Horrors". The New York Times. 15 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2010. 
  120. ^ "Archived copy". 12 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2017. 

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Rusça: Президент Чеченской Республики. Указ №164 от 15 июля 2004 г. «О государственном гимне Чеченской Республики». Вступил в силу после одобрения Государственным Советом Чеченской Республики и официального опубликования. Опубликован: БД "Консультант-Плюс". (President of the Chechen Republic. Decree #164 of July 15, 2004 On the State Anthem of the Chechen Republic. Effective as of after the ratification by the State Council of the Chechen Republic and subsequent official publication.).
  • Rusça: Референдум. 23 марта 2003 г. «Конституция Чеченской Республики», в ред. Конституционного закона №1-РКЗ от 30 сентября 2014 г. «О внесении изменений в Конституцию Чеченской Республики». Вступил в силу со дня официального опубликования по результатам голосования на референдуме Чеченской Республики. (Referendum. March 23, 2003 Constitution of the Chechen Republic, as amended by the Constitutional Law #1-RKZ of September 30, 2014 On Amending the Constitution of the Chechen Republic. Effective as of the day of the official publication in accordance with the results of the referendum of the Chechen Republic.).
  • President of the Russian Federation. Law #4071-1 of December 10, 1992 On Amending Article 71 of the Constitution (Basic Law) of the Russian Federation–Russia. Effective as of January 10, 1993..

Konuyla ilgili yayınlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Chechnya ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

Vikigezgin'de Grozni ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Çeçenistan&oldid=33805390" sayfasından alınmıştır