Çört, Silisyum dioksit bileşimli ve ince taneli olan kimyasal bir tortuldur.[1] Çört karakteristik olarak biyolojik kökenlidir, ancak taşlaşmış ağaçta olduğu gibi kimyasal bir çökelti veya diyajenetik bir ikame olarak inorganik olarak da oluşabilir.[2]
Çörtün rengi büyük ölçüde değişir, ancak çoğunlukla gri, kahverengi, grimsi kahverengi ve açık yeşilden paslı kırmızıya görünür; rengi, kayada bulunan eser elementlerin bir ifadesidir ve hem kırmızı hem de yeşil çoğunlukla demir izleriyle ilgilidir.[2]
Çört, mikrokristalinkuvarstan oluşan oldukça kompakt ve sert olan çok sayıda kayaç için kullanılan bir isimdir. Çörtün iyi bilinen bir formu içerdiği organik materyalden kaynaklanan koyu renkli çakmaktaşıdır. Kırmızı renkli çeşidi Jasper, parlak kırmızı rengini demir oksit içeriğinden alır. Bantlı formu genellikle agat olarak bilinir.[1]
Agat Taşı
Görünür, mikroskobik ve fiziksel özelliklerine göre sınıflandırılan çok sayıda çört çeşidi vardır. Daha yaygın çeşitlerden bazıları şunlardır:
Flint, kompakt bir mikrokristalinkuvarsdır. Başlangıçta, kalsiyum karbonatın silika ile değiştirilmesiyle oluşan tebeşir veya marnlı kireçtaşı oluşumlarında bulunan çörtün adıydı. Yaygın olarak nodül olarak bulunan bu çeşitlilik, geçmiş zamanlarda bıçaklı aletler yapmak için sıklıkla kullanılmıştır. Bugün, bazı jeologlar herhangi bir koyu griden siyah çörtü çakmaktaşı olarak adlandırmaktadır.
"Ortak çört", kireçtaşı oluşumlarında kalsiyum karbonatın silika ile yer değiştirmesiyle oluşan çeşitli çörtlerdir. Bu, en bol bulunan çört çeşididir. Genellikle, değerli taş ve bıçaklı aletler üretmek için çakmaktaşı yerine daha az çekici olduğu düşünülmektedir.
Jasper, kırmızı rengini demir kapanımlarına borçlu olan magmatik oluşumlarda veya bunlarla bağlantılı olarak bulunan, birincil birikintiler olarak oluşan çeşitli çörtlerdir. Jasper sıklıkla siyah, sarı ve hatta yeşil renkte de bulunur. Jasper genellikle opaktır.
Radyolarit, birincil yataklar olarak oluşan ve radyolar mikrofosilleri içeren çeşitli çörtlerdir.
Akik, renk veya değer bakımından farklılık gösteren ardışık katmanlara sahip belirgin şekilde bantlanmış kalsedondur.
Oniks, genellikle siyah ve beyaz olmak üzere paralel çizgilerdeki katmanlara sahip bantlı bir akiktir.
Yeşil ÇörtOpal, hidratlanmış bir silikon dioksittir. Genellikle Neojenik kökenlidir. Aslında bir mineral değildir ve bazı opal çeşitleri mikrokristalin olmasına ve çok daha az su içermesine rağmen genellikle çeşitli çörtler olarak kabul edilmez. Genellikle petrolojik eğitimi olmayan insanlar, benzer görünür ve fiziksel özellikler nedeniyle opal ile çörtünü karıştırırlar.
Jasper Taşı
Magadi tipi çört, Kenya'daki Magadi Gölü gibi oldukça alkali göllerde bir sodyum silikat öncüsünden oluşan bir çeşittir.
Porcelanite, sırsız porselene benzeyen bir dokuya ve kırığa sahip ince taneli silisli kayaçlar için kullanılan bir terimdir.
Tripolitik çört, çört veya silisli kireçtaşının ayrışmasından kaynaklanan açık renkli gözenekli gevrek silisli tortul kayadır.
Silisli sinter, kaplıcaların ve gayzerlerin suları ile biriken gözenekli, düşük yoğunluklu, açık renkli silisli kayadır.
Mozarkit, yüksek cila alan, rengarenk, kolayca cilalanmış bir Ordovis çağıdır. Missouri eyaletinin kayasıdır.
Çört için daha az kullanılan diğer terimler ateş taşı, şilex, silika taşı, sohbet ve çakmaktaşıdır.[2]
Çoğu çörtler. cam gibi konkoidal bir kırılma yüzeyine sahiptir. Çörtlerin sertliği, yontma kolaylığı ve keskin kenarlara sahip olmaları onları Amerikan yerlileri için mücevher, mızrak ve ok yapımında önemli kılmıştır. Çörtlerin dayanıklılığı ve yaygın olarak kullanılmasından dolayı Kuzey Amerika'nın birçok bölgesinde çörtten yapılmış ok uçları bulunmuştur.[1]
Tarih öncesi zamanlarda, çört genellikle taş aletlerin yapımında hammadde olarak kullanılmıştır. Obsidiyenin yanı sıra litik indirgemede kullanılan bazı riyolitler, felsitler, kuvarsitler ve diğer alet taşları gibi, yeterli kuvvetle vurulduğunda Hertz konisindeki çört kırıkları oluşur. Bu, bölünme düzlemleri olmayan tüm minerallerin bir özelliği olan konkoidal kırıklara neden olur. Bu tür bir kırılmada, bir kuvvet konisi malzeme boyunca çarpma noktasından yayılır ve sonunda tam veya kısmi bir koniyi kaldırır; Bu sonuç, bir hava tabancası mermisi gibi küçük bir nesneye çarptığında bir plaka cam pencereye ne olduğunu gören herkese tanıdık geliyor. Yontma indirgeme sırasında üretilen kısmi Hertz konileri pullar olarak adlandırılır ve bu tür kırılmalara özgü özellikler sergiler; bunlara çarpan platformlar, kuvvet ampulleri ve pulun kuvvet ampulünden ayrılan küçük ikincil pullar olan zaman zaman periyotlar dahildir.[2]
Çörtten yapılan mızrak uçları
Demir içeren bir yüzeye çört taşı vurulduğunda kıvılcımlar oluşur. Bu, çörtü yangınları başlatmak için mükemmel bir araç haline getirir ve hem çakmaktaşı hem de ortak çört, tarih boyunca çakmaktaşı kutuları gibi çeşitli yangın başlatma araçlarında kullanılmıştır. Yaygın kullanılan çört ve çakmaktaşının birincil tarihsel kullanımı çakmaktaşı ateşli silahlar içindi, burada metal bir plakaya çarpan çört, ateşli silahı boşaltan kara barut içeren küçük bir rezervuarı ateşleyen bir kıvılcım oluşturdu.[2]
Beton agregalar olarak kullanıldıklarında çörtler problemlere maruz kalırlar. Derin bir şekilde ayrışmış çört, betonda kullanıldığında, yıpranmış çörtün yüksek gözenekliliği nedeniyle donma ve çözülmeye maruz kalarak yüzeyi geliştirir. Diğer endişe, bazı çörtlerin yüksek alkali çimentolarla bir alkali-silika reaksiyonuna girmesidir. Bu reaksiyon betonun çatlamasına ve genleşmesine ve nihayetinde malzemenin bozulmasına yol açar.[2]
Bazı bölgelerde, çört dere çakılı ve tarla taşı olarak her yerde bulunur ve şu anda inşaat malzemesi ve yol kaplaması olarak kullanılmaktadır. Çörtün yol yüzeyinde veya araba yolu yapımında popülaritesinin bir kısmı, yağmurun sert ve kompakt olma eğiliminde olması, diğer dolguların ise ıslandığında genellikle çamurlu olmasıdır.[2]
Çörtün kriptokristalin doğası, ortalamanın üzerinde hava koşullarına, yeniden kristalleşmeye ve metamorfizmaya direnme kabiliyeti ile birleştiğinde, onu erken yaşam formlarının korunması için ideal bir kaya haline getirmiştir.[2]
Örneğin:
Svaziland ve Güney Afrika arasındaki Barberton Dağları'ndaki İncir Ağacı Oluşumunun çörtü kolonyal olmayan tek hücreli bakteri benzeri fosilleri korudu.
Batı Ontario'daki Gunflint Chert yalnızca bakteri ve siyanobakterileri değil, aynı zamanda amonyak tükettiğine inanılan ve bazılarının yeşil alg ve mantar benzeri organizmalara benzeyen organizmaları da korur.
Avustralya'daki Pilbara kratonunun Apex Chert'i on bir prokaryot taksonunu korumuştur. Bu bulgular şimdi tartışmalı.
Orta Avustralya'daki Amadeus Havzasının Acı Kaynak Oluşumu 850 milyon yıllık siyanobakteri ve algleri korur.
İskoçya'daki Rhynie çörtleri, Devoniyen kara florası ve faunasının kalıntılarına sahiptir ve koruma o kadar mükemmeldir ki, fosillerin hücresel çalışmalarına izin verir.[2]
Çört çökelleri tabiatta iki şekilde bulunur: ya tabakalı çörtler olarak adlandırılan katmanlaşmış çökeller şeklinde ya da birkaç milimetreden birkaç santimetre çapında değişen küresel kütleler olan nodüller şeklinde bulunur.
Çört, karbonat kayaçlarında, yeşil kum, kalker, tebeşir ve dolomit oluşumlarında oval ila düzensiz yumrular halinde bulunur ve burada bir tür diyajenezin bir sonucu olarak oluştuğu yerde görülür. Tebeşir veya marnda oluştuğu yerde, genellikle çakmaktaşı olarak adlandırılır . Aynı zamanda, birincil birikinti olduğunda ince yataklarda da ortaya çıkar. Derin deniz çökellerinde kalın çört tabakaları oluşur. Bunlar kalın tabakalı çörtler dahil ABD'de Novakülit'a ait Ouachita Dağları arasında Arkansas, Oklahoma ve Texas ve Güney Carolina'da görülür. Prekambriyen çağının bantlı demir oluşumları, değişen çört ve demir oksit katmanlarından oluşur.[2]
Çört ayrıca diyatomlu çökeltilerde oluşur ve diyatomlu çört olarak bilinir. Diyatomlu çört, diyajenez sırasında yoğun, sert çörtlere dönüştürülen diyatomit yatakları ve merceklerinden oluşur. Birkaç yüz metre kalınlıkta tabakalar içeren deniz diyatomeli çört yatakları, Kaliforniya'daki Miyosen Monterey Formasyonu gibi tortul dizilerden bildirilmiştir ve Kretase kadar eski kayalarda meydana gelir.[2]
Suda yaşayan çoğu organizmaların sert kısımları kalsiyum karbonattan yapılıdır fakat diyatomlar ve radyolaryalar gibi bazı organizmaların iskeletleri cam benzeri silisten oluşur. Deniz suyu çok az miktarda silis içermesine rağmen, bu çok küçük organizmalar deniz suyundaki silisi kabuk ve iskeletlerini yapmada kullanılırlar. Çoğu tabakalı çörtlerin, bu canlıların artıklarından kaynaklandığına inanılır. Bazı tabakalı çörtler lav akmaları ve volkanik tüf tabakalarıyla ilişkili olarak oluşur. Bu oluşumlarda, silisin biyokimyasal bir kaynaktan değil de volkanik küllerin dekompozisyonundan kaynaklandığı muhtemeldir. Çört nodülleri, bazen ikincil ya da sübstitüsyon ile oluşan çört olarak da adlandırılır ve çoğu zaman kireçtaşı tabakaları içerisinde yer alırlar. Bu çörtler, silisin orijinal olarak depolandığı yerde çözünmesi, göç etmesi ve daha sonra başka bir yerde daha yaşlı materyali sübstitüsyona uğratarak çökeldiği zaman oluşur.[1]
